Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Luis Jiménez, “Baile con la talaca [Dance with the Skeleton]” (1984)

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης

0

Η χαρωπή κάθοδος στη Νέκυια. Κάπως αλλιώς: ο Ορφέας στον Άδη θα μπορούσε να λικνίζει το σώμα του στους σκοπούς ενός θανατερού σκοπού και οι καταραμένοι του Δάντη να επιδίδονται σε λυτρωτικούς, αλυσιδωτούς χορούς. Η έκθεση του Μουσείου Τέχνης Blanton στο Τέξας υπό τον εύγλωττο τίτλο «The Dance of Death» φέρνει στο φως ένα κλασικό μοτίβο του Μεσαίωνα. 

Αν και έχουμε να κάνουμε με ένα δυσοίωνο μοτίφ, έως τον 15ο αιώνα ήταν αρκετά διαδεδομένο στην τέχνη και τη λογοτεχνία. Πρόκειται για αναπαραστάσεις ενός μακάβριο χορού ή όπως είχε ονομαστεί «Χορός του θανάτου», στις οποίες αποσκελετωμένα σώματα ή άλλα που φέρουν πάνω τους την απαραβίαστη πατίνα του νεκρού, χορεύουν, συμπλέκονται και συμφύονται μεταξύ τους ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη που ανήκουν. Άλλωστε, ο θάνατος ταιριάζει σε όλες τις... Ηλέκτρες - πλούσιες και φτωχές. 

Μια από τις πιο διάσημες απεικονίσεις μάς έρχεται από το 1463 και είναι η ζωφόρος του Bernt Notke στην εκκλησία της Αγίας Μαρίας στο Lübeck της Γερμανίας. Πρόκειται για 24 μορφές (όντως, όλων των κοινωνικών στρωμάτων) που μεταφέρουν η μια στην άλλη το δέος της κίνησης που έχει το μέγεθος της ζωής, αλλά και το αναπόδραστο του θανάτου. Φευ, η ζωφόρος καταστράφηκε το 1942, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έπειτα από βομβαρδισμό των συμμαχικών δυνάμεων. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
José Guadalupe Posada, “Don Quixote’s Skeleton” (1910-13) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)

Αυτός ο μακάβριος χορός δεν ήταν μόνο μια απάντηση στη θνησιμότητα, αλλά και μια προσπάθεια κοινωνικής «ισοτιμίας», υπό την έννοια ότι η αποσύνθεση της σάρκας και η άφευκτη κάθοδος στο Κάτω Κόσμο περιλαμβάνει τους πάντες.

Αν και ο χορός του θανάτου έφθασε στο αποκορύφωμά του στον Ύστερο Μεσαίωνα, οι εικόνες του παρέμειναν ως υπόμνηση και στη συνέχεια. Η έκθεση διερευνά αυτές τις αναπαραστάσεις μέσα στους αιώνες (από τον 15ο έως τον 20ο) ως ένα σημαντικό κομμάτι της αναπαραστατικής παράδοσης.

Οπως αναφέρει το Hyperallergic, αυτός ο χορός δεν ήταν μόνο μια απάντηση στη θνησιμότητα, αλλά και μια προσπάθεια κοινωνικής «ισοτιμίας», υπό την έννοια ότι η αποσύνθεση της σάρκας και η άφευκτη κάθοδος στο Κάτω Κόσμο περιλαμβάνει τους πάντες. Η επιμελήτρια Elizabeth Welch οργάνωσε την έκθεση, η οποία βασίζεται σε χαρακτικά, λιθογραφίες, ξυλογραφίες, χαρακτικά και άλλα αποτυπωμένα σε χαρτί. 

  

Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ενα από τα πιο συναρπαστικά πράγματα είναι ο τρόπος που αυτές οι μακάβριες αναπαραστάσεις αναδεικνύουν την ουσιαστική σημασία της αποσύνθεσης». Από τον Μεσαίωνα και μέσω των transi (σ.σ.: ένας τάφος στον οποίο το σώμα βρίσκεται σε διαδικασία αποσύνθεσης), αυτές οι μακάβριες αναπαραστάσεις άρχισαν να κάνουν έντονη την παρουσία τους και εμφανίστηκαν στην Ευρώπη τον 14ο αιώνα. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Anonymous, “Death with a Crossbow or Death Stays on Target” (1635) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Alfred Rethel, “Death as Strangler” (1851) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Michael Wolgemut, “Image of Death” from The Nuremberg Chronicle (1493) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Filippo Napoletano (Filippo Liagno), “Death with a Crossbow” (1600-29) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)

Θα μπορούσε, άραγε, αυτή η διαδικασία στην οποία υποβάλλεται το σηπόμενο σώμα να φέρει μια υπόνοια χαρά; Κατά την Welch, ο «Χορός του θανάτου» είναι σπλαχνικός και φέρει ένα ευκρινές κοινωνικό μήνυμα για το αναπόφευκτο του τέλους. 

Για παράδειγμα, η ξυλογραφία του Michael Wolgemut, «Imago Mortis» (1493), αναπαριστά τέσσερις χαρούμενους σκελετούς, τη στιγμή μάλιστα που το σώμα τους διαλύεται. Ενώ υπάρχει κάτι το εντελώς φρικτό σε αυτή την αναπαράσταση, την ίδια στιγμή υπόρρητα την διατρέχει ένα μαύρο χιούμορ και ένα παιχνίδισμα διά της τέχνης.

Μεταγενέστερα έργα, όπως ο «Θάνατος που μεταφέρει ένα παιδί» του Stefano Della Bella (1648), απεικονίζουν τον θάνατο πιο σοβαρό. 

Η Welch σημειώνει: «Εως τον 19ο αιώνα, οι καλλιτέχνες δεν ενδιαφέρονται τόσο για την υλικότητα του θνήσκοντος σώματος, όσο για τα πολιτικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά σχόλια με τα οποία ενδύουν τα έργα τους. Λες και έχουν απολυμανθεί οι σκελετοί». 

Ένα παράδειγμα είναι η ξυλογραφία του Alfred Rethel, «Death as Strangler» (1851). Βασισμένη σε μια ιστορία από την πρώτη εμφάνιση της χολέρας στη Γαλλία, απεικονίζει ένα σκελετό ντυμένο με το ράσο ενός μοναχού που λικνίζεται από το ρυθμό της μουσικής. Πίσω από αυτό το οστέινο φάντασμα, ακολουθεί μια σειρά πτωμάτων - όλα χτυπημένα από τη χολέρα. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Giovanni Paolo Cimerlini, “The Aviary of Death” (1568) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)

Ο αναπληρωτής διευθυντής του Μουσείου Blanton αναφέρει πως η έκθεση έχει μεγάλη σημασία, καθώς γίνεται εμφανές πώς οι καλλιτέχνες αντιμετώπισαν το ίδιο θέμα μέσα τους αιώνες και κάτω από το πρίσμα διαφορετικών πολιτισμών. 

Ενα σχετικά πρόσφατο έργο είναι αυτό του Luis Jiménez «Baile con la talaca» (1984), στο οποίο ένας άνδρας αντιλαμβάνεται ότι η γυναίκα που έχει αγκαλιά έχει μεταμορφωθεί σε πτώμα. 

Τούτα τα memento mori, από τον 15ο αιώνα έως τις μέρες μας, έχουν εξελιχθεί πλέον και σε σύμβολα της ποπ κουλτούρας και του κινηματογράφου (μα, τι άλλο είναι τα ζόμπι;). Όλα, όμως, κατατείνουν στο ίδιο συμπέρασμα: ο θάνατος έρχεται χωρίς διακρίσεις, επομένως... άδραξε την ημέρα πριν συμβεί το απευκταίο. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
John Beugo, “Two Écorché Trunks” from Anatomy of the Bones, Muscles, and Joints by John Bell (1794) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)

 Με στοιχεία από το  Hyperallergic 

Εικαστικά
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ρόι Λιχτενστάιν: Ο πρωτοπόρος της pop art που έβαλε τον Mίκι Μάους στα μουσεία

Σαν σήμερα / Ρόι Λιχτενστάιν: Ήταν όντως ο «χειρότερος καλλιτέχνης» της εποχής του;

Σαν σήμερα γεννήθηκε ο πρωτοπόρος καλλιτέχνης της pop art που με το γενναίο έργο του ειρωνεύτηκε το κλασικό, έβαλε τον Mίκι Μάους σε μουσεία και γκαλερί και άλλαξε οριστικά τους κανόνες της σύγχρονης τέχνης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μόλις τελείωσε το αριστούργημά του, ο Γκογκέν επιχείρησε να αυτοκτονήσει

Εικαστικά / Μόλις τελείωσε το αριστούργημά του, ο Γκογκέν επιχείρησε να αυτοκτονήσει

Ο πίνακας με τίτλο «Από πού ερχόμαστε; Τι είμαστε; Πού πάμε;» θα ήταν η τελευταία του διαθήκη, ένα έργο που θα έλυνε επιτέλους, όπως ο ίδιος έλεγε, το «παράδοξο μεταξύ του κόσμου των συναισθημάτων και του κόσμου του μυαλού».
THE LIFO TEAM
Ο ευά παπαδάκης φέρνει την ποίηση στα Ζαγοροχώρια

Εικαστικά / Ο ευά παπαδάκης φέρνει την ποίηση στα Ζαγοροχώρια

Το πρώτο διεθνές πολυθεματικό φεστιβάλ ποίησης «Σολοικισμός», έρχεται το Σάββατο 25 και την Κυριακή 26 Οκτωβρίου 2025 στον Ελαφότοπο, στα Ζαγοροχώρια. Ο εμπνευστής και καλλιτεχνικός διευθυντής του μίλησε στη LifO.
M. HULOT
Δυο νέες εκθέσεις στο φθινοπωρινό πρόγραμμα του ΕΜΣΤ

Εικαστικά / Δυο νέες εκθέσεις στο φθινοπωρινό πρόγραμμα του ΕΜΣΤ

Η καλλιτεχνική πρωτοπορία εκτός συνόρων και έργα που ενσωματώνουν και συνάμα απεικονίζουν φυσικά τοπία και τις απροσδιόριστες ανθρώπινες παρεμβάσεις που αυτά προδίδουν, στο νέο πρόγραμμα του μουσείου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΕΠΕΞ Μαρίνα Ξενοφώντος: «Η μνήμη δεν είναι κάτι που απλώς κουβαλάμε – ενεργεί, αντιδρά και μεταβάλλεται συνεχώς»

Εικαστικά / Μαρίνα Ξενοφώντος: «Η μνήμη δεν είναι κάτι που απλώς κουβαλάμε»

Η εικαστικός μιλάει για την εγκατάσταση με την οποία θα εκπροσωπήσει στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2026 την Κύπρο, για την επιρροή της χώρας στο έργο της και για τη θέση του καλλιτέχνη στη σύγχρονη κοινωνία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το μαγευτικό, υπερβατικό σύμπαν της Yayoi Kusama προσγειώνεται στην Ευρώπη

Εικαστικά / Tα πλοκάμια και οι κολοκύθες της Yayoi Kusama προσγειώνονται στην Ευρώπη

Από τη Βασιλεία ξεκίνησε η ευρωπαϊκή περιοδεία της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης της πιο διάσημης και πιο επιτυχημένης εν ζωή εικαστικού στον κόσμο, με περισσότερα από 300 έργα που καλύπτουν επτά δεκαετίες.
THE LIFO TEAM
Τι μυστήριο κρύβει η ιστορία της αυτοπροσωπογραφίας του Κουρμπέ;

Εικαστικά / «Ο απελπισμένος»: Ο περίφημος πίνακας του Κουρμπέ εκτίθεται ξανά μετά από 20 χρόνια

Ίσως το πιο γνωστό έργο του μεγάλου Γάλλου ζωγράφου, «Ο απελπισμένος» θα εκτεθεί στο Μουσείο Ορσέ αρχικά και έπειτα στο Μουσείο Art Mill στη Ντόχα. Ποια είναι η ιστορία του; Σε ποιον ανήκει τώρα ο πίνακας;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα έκθεση αναδεικνύει τη συμβολή των γυναικών στην τέχνη της γεωμετρικής αφαίρεσης

Εικαστικά / Έξι γυναίκες. Έξι πρωτοποριακές καλλιτέχνιδες της γεωμετρικής αφαίρεσης

Έργα των Όπυ Ζούνη, Etel Adnan, Samia Halaby, Saloua Raouda Choucair, Ebtisam Abdulaziz και Lubna Chowdhary, αποτελούν το υλικό της έκθεσης του Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη που ξεκίνησε μόλις.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Όταν ο Αντώνης Μπενάκης απέδειξε ότι οι Ελληνικές ενδυμασίες είναι Υψηλή Ραπτική

Εικαστικά / Όταν ο Αντώνης Μπενάκης απέδειξε ότι οι Ελληνικές ενδυμασίες είναι Υψηλή Ραπτική

Αμέτρητες είναι οι ιστορίες που κρύβονται πίσω από την έκδοση «Ελληνικαί Εθνικαί Ενδυμασίαι», φέρνοντας στο φως την επίδραση που άσκησε η ενδυμασία στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης και στην κυρίαρχη μόδα του Μεσοπολέμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Και λοιπόν τι;»: Μία έκθεση στον Ταύρο «φωτίζει» το θρυλικό άλμπουμ των Εν Πλω

Εικαστικά / «Οι Εν πλω άφησαν πίσω τραγούδια που συνδέουν όσους ονειρεύονται με παρόμοιο τρόπο»

Έγιναν θρύλοι της εγχώριας μουσικής σκηνής με την κυκλοφορία ενός μόνο άλμπουμ. Μετά, εξαφανίστηκαν. Ο Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου, ο Απόστολος Βασιλόπουλος και η Μαρία-Θάλεια Καρρά επιμελήθηκαν, μετά από δεκαετή έρευνα, μια έκθεση για ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ελληνικής δισκογραφίας. Mίλησαν στη LifO.
M. HULOT
Με Chryssa και Iannis Xenakis η μεγάλη έκθεση για τον μινιμαλισμό στο Παρίσι

Εικαστικά / Με Chryssa και Ιάννη Ξενάκη η μεγάλη έκθεση για τον μινιμαλισμό στο Παρίσι

Μέσα από 100 έργα και 40 καλλιτέχνες επιχειρείται η διερεύνηση της διεθνούς εξέλιξης του κινήματος το οποίο από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 επαναπροσδιόρισε ριζικά την έννοια του καλλιτεχνικού έργου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Πολλές, πάρα πολλές εκθέσεις τον Οκτώβριο στην Αθήνα. Και καλές μάλιστα

Εικαστικά / Πολλές, πάρα πολλές εκθέσεις τον Οκτώβριο στην Αθήνα. Και καλές μάλιστα

Από την έκθεση του Juergen Teller στο ολοκαίνουργιο Onassis Ready, στην ποιητική αρχιτεκτονική του Πικιώνη και στις έξι πρωτοποριακές γυναικείες φωνές της γεωμετρικής αφαίρεσης. Αυτόν τον μήνα οι λέξεις «μουσείο» και «γκαλερί» θα ακούγονται πολύ συχνά.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Ο ζωγράφος των στυλάτων της εποχής του επιστρέφει

Εικαστικά / Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Ο ζωγράφος των στυλάτων της εποχής του επιστρέφει

H έκθεση στο Μουσείο Ορσέ συγκεντρώνει 90 έργα του Αμερικανού στυλίστα ζωγράφου, εστιάζοντας στην πιο καθοριστική περίοδο του έργου του. Aνάμεσά τους και η περίφημη «Madame X», το πιο διάσημο έργο του.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Εικαστικά / Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Η έκθεση «Beato Angelico», συγκεντρώνει στο Palazzo Strozzi και στο Mουσείο του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία περισσότερα από 140 έργα με δάνεια από 70 συλλογές ιδιωτών και μουσείων και φιλοδοξεί να εδραιώσει τη φήμη του Φρα Αντζέλικο ως κορυφαίου δασκάλου της Αναγέννησης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Εικαστικά / Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Πεθαίνει σαν σήμερα το 1669 ο φλαμανδός ζωγράφος Ρέμπραντ φαν Ράιν. Αυτός ο πίνακας υπήρξε η πραγματική αιτία της οικονομικής καταστροφής του καλλιτέχνη ή πρόκειται περί θεωρίας συνωμοσίας;
THE LIFO TEAM