Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Luis Jiménez, “Baile con la talaca [Dance with the Skeleton]” (1984)

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης

0

Η χαρωπή κάθοδος στη Νέκυια. Κάπως αλλιώς: ο Ορφέας στον Άδη θα μπορούσε να λικνίζει το σώμα του στους σκοπούς ενός θανατερού σκοπού και οι καταραμένοι του Δάντη να επιδίδονται σε λυτρωτικούς, αλυσιδωτούς χορούς. Η έκθεση του Μουσείου Τέχνης Blanton στο Τέξας υπό τον εύγλωττο τίτλο «The Dance of Death» φέρνει στο φως ένα κλασικό μοτίβο του Μεσαίωνα. 

Αν και έχουμε να κάνουμε με ένα δυσοίωνο μοτίφ, έως τον 15ο αιώνα ήταν αρκετά διαδεδομένο στην τέχνη και τη λογοτεχνία. Πρόκειται για αναπαραστάσεις ενός μακάβριο χορού ή όπως είχε ονομαστεί «Χορός του θανάτου», στις οποίες αποσκελετωμένα σώματα ή άλλα που φέρουν πάνω τους την απαραβίαστη πατίνα του νεκρού, χορεύουν, συμπλέκονται και συμφύονται μεταξύ τους ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη που ανήκουν. Άλλωστε, ο θάνατος ταιριάζει σε όλες τις... Ηλέκτρες - πλούσιες και φτωχές. 

Μια από τις πιο διάσημες απεικονίσεις μάς έρχεται από το 1463 και είναι η ζωφόρος του Bernt Notke στην εκκλησία της Αγίας Μαρίας στο Lübeck της Γερμανίας. Πρόκειται για 24 μορφές (όντως, όλων των κοινωνικών στρωμάτων) που μεταφέρουν η μια στην άλλη το δέος της κίνησης που έχει το μέγεθος της ζωής, αλλά και το αναπόδραστο του θανάτου. Φευ, η ζωφόρος καταστράφηκε το 1942, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έπειτα από βομβαρδισμό των συμμαχικών δυνάμεων. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
José Guadalupe Posada, “Don Quixote’s Skeleton” (1910-13) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)

Αυτός ο μακάβριος χορός δεν ήταν μόνο μια απάντηση στη θνησιμότητα, αλλά και μια προσπάθεια κοινωνικής «ισοτιμίας», υπό την έννοια ότι η αποσύνθεση της σάρκας και η άφευκτη κάθοδος στο Κάτω Κόσμο περιλαμβάνει τους πάντες.

Αν και ο χορός του θανάτου έφθασε στο αποκορύφωμά του στον Ύστερο Μεσαίωνα, οι εικόνες του παρέμειναν ως υπόμνηση και στη συνέχεια. Η έκθεση διερευνά αυτές τις αναπαραστάσεις μέσα στους αιώνες (από τον 15ο έως τον 20ο) ως ένα σημαντικό κομμάτι της αναπαραστατικής παράδοσης.

Οπως αναφέρει το Hyperallergic, αυτός ο χορός δεν ήταν μόνο μια απάντηση στη θνησιμότητα, αλλά και μια προσπάθεια κοινωνικής «ισοτιμίας», υπό την έννοια ότι η αποσύνθεση της σάρκας και η άφευκτη κάθοδος στο Κάτω Κόσμο περιλαμβάνει τους πάντες. Η επιμελήτρια Elizabeth Welch οργάνωσε την έκθεση, η οποία βασίζεται σε χαρακτικά, λιθογραφίες, ξυλογραφίες, χαρακτικά και άλλα αποτυπωμένα σε χαρτί. 

  

Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ενα από τα πιο συναρπαστικά πράγματα είναι ο τρόπος που αυτές οι μακάβριες αναπαραστάσεις αναδεικνύουν την ουσιαστική σημασία της αποσύνθεσης». Από τον Μεσαίωνα και μέσω των transi (σ.σ.: ένας τάφος στον οποίο το σώμα βρίσκεται σε διαδικασία αποσύνθεσης), αυτές οι μακάβριες αναπαραστάσεις άρχισαν να κάνουν έντονη την παρουσία τους και εμφανίστηκαν στην Ευρώπη τον 14ο αιώνα. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Anonymous, “Death with a Crossbow or Death Stays on Target” (1635) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Alfred Rethel, “Death as Strangler” (1851) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Michael Wolgemut, “Image of Death” from The Nuremberg Chronicle (1493) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Filippo Napoletano (Filippo Liagno), “Death with a Crossbow” (1600-29) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)

Θα μπορούσε, άραγε, αυτή η διαδικασία στην οποία υποβάλλεται το σηπόμενο σώμα να φέρει μια υπόνοια χαρά; Κατά την Welch, ο «Χορός του θανάτου» είναι σπλαχνικός και φέρει ένα ευκρινές κοινωνικό μήνυμα για το αναπόφευκτο του τέλους. 

Για παράδειγμα, η ξυλογραφία του Michael Wolgemut, «Imago Mortis» (1493), αναπαριστά τέσσερις χαρούμενους σκελετούς, τη στιγμή μάλιστα που το σώμα τους διαλύεται. Ενώ υπάρχει κάτι το εντελώς φρικτό σε αυτή την αναπαράσταση, την ίδια στιγμή υπόρρητα την διατρέχει ένα μαύρο χιούμορ και ένα παιχνίδισμα διά της τέχνης.

Μεταγενέστερα έργα, όπως ο «Θάνατος που μεταφέρει ένα παιδί» του Stefano Della Bella (1648), απεικονίζουν τον θάνατο πιο σοβαρό. 

Η Welch σημειώνει: «Εως τον 19ο αιώνα, οι καλλιτέχνες δεν ενδιαφέρονται τόσο για την υλικότητα του θνήσκοντος σώματος, όσο για τα πολιτικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά σχόλια με τα οποία ενδύουν τα έργα τους. Λες και έχουν απολυμανθεί οι σκελετοί». 

Ένα παράδειγμα είναι η ξυλογραφία του Alfred Rethel, «Death as Strangler» (1851). Βασισμένη σε μια ιστορία από την πρώτη εμφάνιση της χολέρας στη Γαλλία, απεικονίζει ένα σκελετό ντυμένο με το ράσο ενός μοναχού που λικνίζεται από το ρυθμό της μουσικής. Πίσω από αυτό το οστέινο φάντασμα, ακολουθεί μια σειρά πτωμάτων - όλα χτυπημένα από τη χολέρα. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Giovanni Paolo Cimerlini, “The Aviary of Death” (1568) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)

Ο αναπληρωτής διευθυντής του Μουσείου Blanton αναφέρει πως η έκθεση έχει μεγάλη σημασία, καθώς γίνεται εμφανές πώς οι καλλιτέχνες αντιμετώπισαν το ίδιο θέμα μέσα τους αιώνες και κάτω από το πρίσμα διαφορετικών πολιτισμών. 

Ενα σχετικά πρόσφατο έργο είναι αυτό του Luis Jiménez «Baile con la talaca» (1984), στο οποίο ένας άνδρας αντιλαμβάνεται ότι η γυναίκα που έχει αγκαλιά έχει μεταμορφωθεί σε πτώμα. 

Τούτα τα memento mori, από τον 15ο αιώνα έως τις μέρες μας, έχουν εξελιχθεί πλέον και σε σύμβολα της ποπ κουλτούρας και του κινηματογράφου (μα, τι άλλο είναι τα ζόμπι;). Όλα, όμως, κατατείνουν στο ίδιο συμπέρασμα: ο θάνατος έρχεται χωρίς διακρίσεις, επομένως... άδραξε την ημέρα πριν συμβεί το απευκταίο. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
John Beugo, “Two Écorché Trunks” from Anatomy of the Bones, Muscles, and Joints by John Bell (1794) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)

 Με στοιχεία από το  Hyperallergic 

Εικαστικά
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Άνοιξε το πολυαναμενόμενο πρώτο μουσείο μετανάστευσης

Εικαστικά / Fenix: Το πρώτο μουσείο μετανάστευσης άνοιξε στο Ρότερνταμ

Τι κοινό έχουν ένα πλοίο που κατασχέθηκε από τη Λαμπεντούζα, ένα κομμάτι του Τείχους του Βερολίνου και δύο γιγάντιες φωτεινές μπλε παντόφλες; Όλα βρίσκουν τη θέση τους στο νέο μουσείο της Ολλανδίας που επικεντρώνεται εξ ολοκλήρου στη μετανάστευση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
O Χρήστος Οικονόμου και ο Ζώης Γέρος ξέρουν περισσότερα απ’ όσα περίμενα για την Τζένη Χειλουδάκη

Εικαστικά / O Χρήστος Οικονόμου και ο Ζώης Γέρος ξέρουν περισσότερα απ’ όσα περίμενα για την Τζένη Χειλουδάκη

O Χρήστος Οικονόμου και ο Ζώης Γέρος είναι δυο νεαροί ζωγράφοι και δυο πολύ καλοί φίλοι. Τους έφερε κοντά η αγάπη για τη μυθολογία, την τέχνη και μια ανεξήγητη εμμονή με την Τζένη Χειλουδάκη. Τα έργα τους πραγματεύονται το τραύμα με τρόπο ωμό και βαθύ. Παρά τα όσα θα πίστευαν πολλοί, διαψεύδουν τις φήμες που τους θέλουν ζευγάρι…
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Μυστήρια του σύμπαντος και σύγχρονα έργα τέχνης σε μια έκθεση στο Αστεροσκοπείο Αθηνών

Εικαστικά / Μυστήρια του σύμπαντος και σύγχρονα έργα τέχνης σε μια έκθεση στο Αστεροσκοπείο Αθηνών

Η έκθεση με τίτλο «Κοσμική Σκόνη/Άγνωστες Γαίες» αντλεί έμπνευση από την προσωπικότητα και το έργο του Γερμανού αστρονόμου Ιούλιου Σμιτ, διευθυντή του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών κατά τον 19ο αι., και μας προσκαλεί να περιηγηθούμε ανάμεσα σε μακρινούς πλανήτες και σε γήινα, απτά υλικά.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Καραβάτζιο: Κανείς δεν είχε ζωγραφίσει έτσι πριν από αυτόν

Guest Editors / Καραβάτζιο: Κανείς δεν είχε ζωγραφίσει έτσι πριν από αυτόν

Η έκθεση «Caravaggio 2025» αποτελεί μια σπάνια ευκαιρία για τους λάτρεις της τέχνης να έρθουν σε επαφή με τον ρεαλισμό και τη συναισθηματική δύναμη του ανυπέρβλητου καλλιτέχνη του μπαρόκ, ο οποίος επαναπροσδιόρισε την εικαστική αφήγηση και έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης ζωγραφικής.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
Ο Άγγελος Παπαδημητρίου ανάγει το κοινό γούστο σε καλλιτεχνική χειρονομία μεγάλης δυναμικής 

Εικαστικά / Το νέο έργο του Άγγελου Παπαδημητρίου είναι ένα εικονοστάσι για τα όνειρά μας

Ο αγαπημένος καλλιτέχνης επιστρέφει με ένα νέο έργο-εγκατάσταση στην Πινακοθήκη του Μουσείου Βορρέ, έναν χαιρετισμό στην Ελλάδα της Κάλλας και του Καβάφη, του Αττίκ και της Στέλλας Γκρέκα· μιας εποχής μεγάλης ευαισθησίας που έχει πια χαθεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Γιατί να κοιτάμε τα ζώα; Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή

Εικαστικά / Η πρώτη μεγάλη έκθεση για τα δικαιώματα των ζώων στο ΕΜΣΤ

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη έκθεση που έχει διοργανώσει το ΕΜΣΤ και για την πρώτη μεγάλη έκθεση με θέμα την ευημερία των ζώων διεθνώς, στην οποία συμμετέχουν περισσότεροι από 60 καλλιτέχνες από 25 χώρες (από Ευρώπη, Ασία, Αφρική και Αμερική) – πάνω από 200 έργα καταλαμβάνουν όλους τους ορόφους του μουσείου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Romaine Brooks: Συμφωνία σε γκρι από μια ξεχασμένη κυρία της ζωγραφικής

Εικαστικά / Romaine Brooks: Η ζωγράφος με το ανδρόγυνο στυλ που έσπασε όλα τα ταμπού της εποχής της

Μια πρωτοπόρος καλλιτέχνιδα που έζησε μια συναρπαστική και αντισυμβατική ζωή, μέσα στη δίνη των «Roaring Twenties», δημιουργώντας τέχνη πέρα από τα κυρίαρχα ρεύματα του καιρού της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Allspice» στο Μουσείο Ακρόπολης: Mια έκθεση για τις αρπαγές, τις λεηλασίες, τις διώξεις των πολιτισμών

Εικαστικά / «Allspice» στο Μουσείο Ακρόπολης: Mια έκθεση για τις αρπαγές, τις λεηλασίες, τις διώξεις των πολιτισμών

Ο Michael Rakowitz, χρησιμοποιώντας αντισυμβατικές προσεγγίσεις, ανοίγει έναν διάλογο με έργα συγκινητικά, φανερά πολιτικά, υπενθυμίζοντάς μας την επανάληψη οδυνηρών γεγονότων της Ιστορίας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Κατερίνα Βαγενά: «Δεν καταλαβαίνω γιατί φερόμαστε λες και το να μεγαλώνεις είναι αρρώστια»

Οι Αθηναίοι / «Δεν έκανα την Κιμωλία για τα λεφτά αλλά για να δείξω αυτό που είμαι»

Eίναι η ιδιοκτήτρια της Κιμωλίας, του art café που έγινε σημείο αναφοράς στην Πλάκα. Δηλώνει αυτοδίδακτη στα πάντα και πιστεύει στη δύναμη των ανθρώπων να ξαναγεννιούνται. Η Κατερίνα Βαγενά είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
CHECK ANTISOCIAL

Εικαστικά / Antisocial: Η Φρόσω Πίνη έφερε την τέχνη σε ένα θρυλικό αθηναϊκό αφτεράδικο

Στη στοά της Λεωκορίου, στου Ψυρρή, η Φρόσω με αφοσίωση δίνει ζωή σε έναν χώρο τέχνης που κάνει τους Αθηναίους να φτάνουν στην Cantina Social πιο νωρίς απ’ ό,τι είχαν συνηθίσει — και έτσι, τουλάχιστον, έχουν μαζί τους τα γυαλιά ηλίου· just in case.
ΖΩΗ ΠΑΡΑΣΙΔΗ
Ximena Maldonado Sánchez: «cardón, carmín y ola»

Εικαστικά / «Τα έργα μου δεν είναι φωτογραφίες, ούτε καρτ ποστάλ»

Η 26χρονη Μεξικανή ζωγράφος Ximena Maldonado Sánchez παρουσιάζει σε μία νέα έκθεση στην γκαλερί Bernier/Eliades στην Αθήνα μια τοπιογραφία με κάκτους, υπόγεια νερά και το κόκκινο του πάθους, που θυμίζει έντονα την πατρίδα της.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ένας Μάιος γεμάτος τέχνη: Όλες οι εκθέσεις που δεν πρέπει να χάσεις

Εικαστικά / Ένας Μάιος γεμάτος τέχνη: 24 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Οικολογία, αποικιοκρατία, εξουσία, η σχέση μας με τα ζώα, μετανάστευση, ρατσισμός: Η εικαστική κίνηση της Αθήνας σήμερα αναδεικνύει τα φλέγοντα και επίκαιρα θέματα που απασχολούν τους σύγχρονους εικαστικούς.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μπάμπης Ρετζεπόπουλος: Ένας ανένταχτος, εκλεκτικός και ασυμβίβαστος καλλιτέχνης

Εικαστικά / Η αθώα, ανόθευτη, παιδική ματιά στο έργο του Μπάμπη Ρετζεπόπουλου

Η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων τιμά με μία αναδρομική έκθεση τον, γνωστό και ως Babis R., ζωγράφο και χαράκτη, έναν ανένταχτο καλλιτέχνη που, πέρα από το πολύτιμο εικαστικό του έργο, μάς άφησε παρακαταθήκη την ακεραιότητά του και την απροκατάληπτη στάση του απέναντι στην τέχνη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
H εκρηκτική συνάντηση του Francis Bacon με τον Peter Beard

Σαν σήμερα / Φράνσις Μπέικον: «Σιχαίνομαι εννιά στις δέκα ζωγραφιές που βλέπω, ανάμεσά τους και τις δικές μου»

Σαν σήμερα το 1992 πεθαίνει ο σπουδαίος αιρετικός Βρετανός ζωγράφος και ανατόμος της ανθρώπινης υπαρξιακής αγωνίας. Ο Βασίλης Κιμούλης είχε μεταφράσει αποκλειστικά για τη LIFO αποσπάσματα από τις εκρηκτικές συνομιλίες του Μπέικον με τον φωτογράφο Peter Beard.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΙΜΟΥΛΗΣ
Η Κιμώνα τα μεσάνυχτα γίνεται γάτα

Εικαστικά / Όταν η Κιμώνα ήταν μικρή έκλεβε τους μαγνήτες του παππού της, του γλύπτη Takis

Η τοσοδούλα γκαλερί Red Carpet, με το τέλειο γκράφιτι στον τοίχο, ξεχωρίζει από μακριά στην οδό Σολωμού. Κόρη της εικαστικού Λυδίας Βενιέρη και εγγονή του γλύπτη Takis, η ιδιοκτήτριά της, η Κιμώνα, φιλοξενεί 7 καλλιτέχνες σε 15 τετραγωνικά. Όταν της μιλούν για τα Eξάρχεια τα μάτια της βγάζουν καρδούλες.
ΤΖΟΥΛΗ ΑΓΟΡΑΚΗ
Άγγελος Μεργές: Οff season παραθεριστές με χρώματα που εκπέμπουν ηλεκτρισμένη ενέργεια

Εικαστικά / Παραθεριστές ή πρόσφυγες; Οι αινιγματικές φιγούρες του Άγγελου Μεργέ

Ο 36χρονος Έλληνας ζωγράφος, με έδρα τη Ζυρίχη, εκθέτει στην γκαλερί Καλφαγιάν έργα του με διφορούμενες –έντονα χρωματισμένες και ηλεκτρισμένες– ανθρώπινες φιγούρες σε off season παραλίες, που θυμίζουν ήρωες του Αντονιόνι.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Leigh Bowery: ακόρεστη όρεξη για έρωτα και υψηλή τέχνη από την καλτ φιγούρα που σημάδεψε μια εποχή

Nothing Days / Leigh Bowery: Ακόρεστη όρεξη για έρωτα και υψηλή τέχνη από την καλτ φιγούρα που σημάδεψε μια εποχή

Ο εκκεντρικός καλλιτέχνης που ο Boy George είχε χαρακτηρίσει ως «μοντέρνα τέχνη με πόδια» έζησε μια περιπετειώδη ζωή με εκατοντάδες συνευρέσεις στις τουαλέτες του Λονδίνου, δημιουργώντας ταυτόχρονα τέχνη με τα μοναδικά καλτ κοστούμια του που σημάδεψαν μια γενιά σχεδιαστών και εξακολουθούν να εμπνέουν.
M. HULOT