Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Luis Jiménez, “Baile con la talaca [Dance with the Skeleton]” (1984)

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης

0

Η χαρωπή κάθοδος στη Νέκυια. Κάπως αλλιώς: ο Ορφέας στον Άδη θα μπορούσε να λικνίζει το σώμα του στους σκοπούς ενός θανατερού σκοπού και οι καταραμένοι του Δάντη να επιδίδονται σε λυτρωτικούς, αλυσιδωτούς χορούς. Η έκθεση του Μουσείου Τέχνης Blanton στο Τέξας υπό τον εύγλωττο τίτλο «The Dance of Death» φέρνει στο φως ένα κλασικό μοτίβο του Μεσαίωνα. 

Αν και έχουμε να κάνουμε με ένα δυσοίωνο μοτίφ, έως τον 15ο αιώνα ήταν αρκετά διαδεδομένο στην τέχνη και τη λογοτεχνία. Πρόκειται για αναπαραστάσεις ενός μακάβριο χορού ή όπως είχε ονομαστεί «Χορός του θανάτου», στις οποίες αποσκελετωμένα σώματα ή άλλα που φέρουν πάνω τους την απαραβίαστη πατίνα του νεκρού, χορεύουν, συμπλέκονται και συμφύονται μεταξύ τους ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη που ανήκουν. Άλλωστε, ο θάνατος ταιριάζει σε όλες τις... Ηλέκτρες - πλούσιες και φτωχές. 

Μια από τις πιο διάσημες απεικονίσεις μάς έρχεται από το 1463 και είναι η ζωφόρος του Bernt Notke στην εκκλησία της Αγίας Μαρίας στο Lübeck της Γερμανίας. Πρόκειται για 24 μορφές (όντως, όλων των κοινωνικών στρωμάτων) που μεταφέρουν η μια στην άλλη το δέος της κίνησης που έχει το μέγεθος της ζωής, αλλά και το αναπόδραστο του θανάτου. Φευ, η ζωφόρος καταστράφηκε το 1942, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έπειτα από βομβαρδισμό των συμμαχικών δυνάμεων. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
José Guadalupe Posada, “Don Quixote’s Skeleton” (1910-13) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)

Αυτός ο μακάβριος χορός δεν ήταν μόνο μια απάντηση στη θνησιμότητα, αλλά και μια προσπάθεια κοινωνικής «ισοτιμίας», υπό την έννοια ότι η αποσύνθεση της σάρκας και η άφευκτη κάθοδος στο Κάτω Κόσμο περιλαμβάνει τους πάντες.

Αν και ο χορός του θανάτου έφθασε στο αποκορύφωμά του στον Ύστερο Μεσαίωνα, οι εικόνες του παρέμειναν ως υπόμνηση και στη συνέχεια. Η έκθεση διερευνά αυτές τις αναπαραστάσεις μέσα στους αιώνες (από τον 15ο έως τον 20ο) ως ένα σημαντικό κομμάτι της αναπαραστατικής παράδοσης.

Οπως αναφέρει το Hyperallergic, αυτός ο χορός δεν ήταν μόνο μια απάντηση στη θνησιμότητα, αλλά και μια προσπάθεια κοινωνικής «ισοτιμίας», υπό την έννοια ότι η αποσύνθεση της σάρκας και η άφευκτη κάθοδος στο Κάτω Κόσμο περιλαμβάνει τους πάντες. Η επιμελήτρια Elizabeth Welch οργάνωσε την έκθεση, η οποία βασίζεται σε χαρακτικά, λιθογραφίες, ξυλογραφίες, χαρακτικά και άλλα αποτυπωμένα σε χαρτί. 

  

Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ενα από τα πιο συναρπαστικά πράγματα είναι ο τρόπος που αυτές οι μακάβριες αναπαραστάσεις αναδεικνύουν την ουσιαστική σημασία της αποσύνθεσης». Από τον Μεσαίωνα και μέσω των transi (σ.σ.: ένας τάφος στον οποίο το σώμα βρίσκεται σε διαδικασία αποσύνθεσης), αυτές οι μακάβριες αναπαραστάσεις άρχισαν να κάνουν έντονη την παρουσία τους και εμφανίστηκαν στην Ευρώπη τον 14ο αιώνα. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Anonymous, “Death with a Crossbow or Death Stays on Target” (1635) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Alfred Rethel, “Death as Strangler” (1851) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Michael Wolgemut, “Image of Death” from The Nuremberg Chronicle (1493) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Filippo Napoletano (Filippo Liagno), “Death with a Crossbow” (1600-29) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)

Θα μπορούσε, άραγε, αυτή η διαδικασία στην οποία υποβάλλεται το σηπόμενο σώμα να φέρει μια υπόνοια χαρά; Κατά την Welch, ο «Χορός του θανάτου» είναι σπλαχνικός και φέρει ένα ευκρινές κοινωνικό μήνυμα για το αναπόφευκτο του τέλους. 

Για παράδειγμα, η ξυλογραφία του Michael Wolgemut, «Imago Mortis» (1493), αναπαριστά τέσσερις χαρούμενους σκελετούς, τη στιγμή μάλιστα που το σώμα τους διαλύεται. Ενώ υπάρχει κάτι το εντελώς φρικτό σε αυτή την αναπαράσταση, την ίδια στιγμή υπόρρητα την διατρέχει ένα μαύρο χιούμορ και ένα παιχνίδισμα διά της τέχνης.

Μεταγενέστερα έργα, όπως ο «Θάνατος που μεταφέρει ένα παιδί» του Stefano Della Bella (1648), απεικονίζουν τον θάνατο πιο σοβαρό. 

Η Welch σημειώνει: «Εως τον 19ο αιώνα, οι καλλιτέχνες δεν ενδιαφέρονται τόσο για την υλικότητα του θνήσκοντος σώματος, όσο για τα πολιτικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά σχόλια με τα οποία ενδύουν τα έργα τους. Λες και έχουν απολυμανθεί οι σκελετοί». 

Ένα παράδειγμα είναι η ξυλογραφία του Alfred Rethel, «Death as Strangler» (1851). Βασισμένη σε μια ιστορία από την πρώτη εμφάνιση της χολέρας στη Γαλλία, απεικονίζει ένα σκελετό ντυμένο με το ράσο ενός μοναχού που λικνίζεται από το ρυθμό της μουσικής. Πίσω από αυτό το οστέινο φάντασμα, ακολουθεί μια σειρά πτωμάτων - όλα χτυπημένα από τη χολέρα. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Giovanni Paolo Cimerlini, “The Aviary of Death” (1568) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)

Ο αναπληρωτής διευθυντής του Μουσείου Blanton αναφέρει πως η έκθεση έχει μεγάλη σημασία, καθώς γίνεται εμφανές πώς οι καλλιτέχνες αντιμετώπισαν το ίδιο θέμα μέσα τους αιώνες και κάτω από το πρίσμα διαφορετικών πολιτισμών. 

Ενα σχετικά πρόσφατο έργο είναι αυτό του Luis Jiménez «Baile con la talaca» (1984), στο οποίο ένας άνδρας αντιλαμβάνεται ότι η γυναίκα που έχει αγκαλιά έχει μεταμορφωθεί σε πτώμα. 

Τούτα τα memento mori, από τον 15ο αιώνα έως τις μέρες μας, έχουν εξελιχθεί πλέον και σε σύμβολα της ποπ κουλτούρας και του κινηματογράφου (μα, τι άλλο είναι τα ζόμπι;). Όλα, όμως, κατατείνουν στο ίδιο συμπέρασμα: ο θάνατος έρχεται χωρίς διακρίσεις, επομένως... άδραξε την ημέρα πριν συμβεί το απευκταίο. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
John Beugo, “Two Écorché Trunks” from Anatomy of the Bones, Muscles, and Joints by John Bell (1794) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)

 Με στοιχεία από το  Hyperallergic 

Εικαστικά
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πολλές, πάρα πολλές εκθέσεις τον Οκτώβριο στην Αθήνα. Και καλές μάλιστα

Εικαστικά / Πολλές, πάρα πολλές εκθέσεις τον Οκτώβριο στην Αθήνα. Και καλές μάλιστα

Από την έκθεση του Juergen Teller στο ολοκαίνουργιο Onassis Ready, στην ποιητική αρχιτεκτονική του Πικιώνη και στις έξι πρωτοποριακές γυναικείες φωνές της γεωμετρικής αφαίρεσης. Αυτόν τον μήνα οι λέξεις «μουσείο» και «γκαλερί» θα ακούγονται πολύ συχνά.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Ο ζωγράφος των στυλάτων της εποχής του επιστρέφει

Εικαστικά / Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Ο ζωγράφος των στυλάτων της εποχής του επιστρέφει

H έκθεση στο Μουσείο Ορσέ συγκεντρώνει 90 έργα του Αμερικανού στυλίστα ζωγράφου, εστιάζοντας στην πιο καθοριστική περίοδο του έργου του. Aνάμεσά τους και η περίφημη «Madame X», το πιο διάσημο έργο του.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Εικαστικά / Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Η έκθεση «Beato Angelico», συγκεντρώνει στο Palazzo Strozzi και στο Mουσείο του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία περισσότερα από 140 έργα με δάνεια από 70 συλλογές ιδιωτών και μουσείων και φιλοδοξεί να εδραιώσει τη φήμη του Φρα Αντζέλικο ως κορυφαίου δασκάλου της Αναγέννησης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Εικαστικά / Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Πεθαίνει σαν σήμερα το 1669 ο φλαμανδός ζωγράφος Ρέμπραντ φαν Ράιν. Αυτός ο πίνακας υπήρξε η πραγματική αιτία της οικονομικής καταστροφής του καλλιτέχνη ή πρόκειται περί θεωρίας συνωμοσίας;
THE LIFO TEAM
«Πρωτόλεια»: Οι πρώτες πινελιές αλλάζουν μέσα στα χρόνια αλλά πάντα κάτι μένει

Εικαστικά / «Πρωτόλεια»: Οι πρώτες πινελιές αλλάζουν μέσα στα χρόνια αλλά πάντα κάτι μένει

Η νέα έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, χαρτογραφεί την πορεία έντεκα Ελλήνων και Ελληνίδων εικαστικών και θέτει ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα: «Σε μια πορεία πλούσια, γεμάτη ανατροπές αλλά και επαναλήψεις, ποιες ήταν οι πρωτόλειες αναζητήσεις τους, στις οποίες επέτρεψαν ακολούθως να εισχωρήσουν στις ώριμες αποφάσεις τους»
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Aμερικανικός σουρεαλισμός; Κι όμως υπάρχει. Απλώς δεν το γνώριζε κανείς

Εικαστικά / Aμερικανικός σουρεαλισμός; Κι όμως υπάρχει. Απλώς δεν το γνώριζε κανείς

Μια έκθεση στο Μουσείο Γουίτνεϊ ενώνει διαφορετικές φωνές και αποκαλύπτει την άγνωστη ως τώρα τάση Αμερικανών καλλιτεχνών που στράφηκαν στον σουρεαλισμό για να εκφράσουν την ταραχώδη δεκαετία του '60.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
"Η κούνια" του Φραγκονάρ: Στο φως τα ζουμερά μυστικά και η ίντριγκα του πιο αυθάδικου έργου του ροκοκό

Εικαστικά / «Η Κούνια» του Φραγκονάρ: Τα μυστικά και η ίντριγκα του πιο αυθάδικου έργου του ροκοκό

Η περίφημη «Κούνια» με τη σκηνοθεσία της συνεύρεσης των σωμάτων και των ψυχών με τρόπο ακόλαστο, πονηρό ή ανοιχτό σε μια νέα ηθική, έργο – σταρ της περίφημης συλλογής Wallace στο Λονδίνο, αποκαταστάθηκε φέρνοντας στο φως άτακτες λεπτομέρειες που ενισχύουν την αυθάδεια του έργου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ειρήνη Παναγοπούλου

Εικαστικά / Ειρήνη Παναγοπούλου: Η μεγάλη Ελληνίδα συλλέκτρια Τέχνης μιλά στη LIFO

Η γνωστή συλλέκτρια μιλά στη LiFO για το ταξίδι της στην τέχνη μέσα από τη συγκρότηση της μεγάλης και σπάνιας συλλογής της, μέρος της οποίας θα δούμε με αφορμή την έκθεση «Fernweh ή νοσταλγία για άγνωστους τόπους».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μυρτώ Ξανθοπούλου: «Έχω ψίχουλα, έχω τα περισσεύματα; Με αυτά θα δουλέψω»

Εικαστικά / Μυρτώ Ξανθοπούλου: «Έχω ψίχουλα, έχω τα περισσεύματα; Με αυτά θα δουλέψω»

Η γεννημένη στο Ελσίνκι καλλιτέχνιδα που κέρδισε το βραβείο Young Artist της φετινής Art Athina μιλάει για το έργο της που βασίζεται στην αίσθηση του κατεπείγοντος, στη χειρωνακτική εργασία και στη σχέση της με τη γλώσσα. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένα «χρονικό της αναισθησίας» με έργα υψηλής δόνησης 

Εικαστικά / Κωνσταντίνος Λαδιανός: «Πού πήγε όλη αυτή η επιδεξιότητα των χεριών που είχαν οι παλιότεροι»

Η παράδοση, η αγιολογική γραμματεία και η λαϊκή μυθολογία συνυπάρχουν στον κόσμο του ταλαντούχου καλλιτέχνη, εμπλέκοντας το προσωπικό βίωμα με καθηλωτικές αλληγορίες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Εικαστικά / Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Με το έργο του στον εξωτερικό χώρο του μουσείου ο Michael Rakowitz συνομιλεί με τα έργα της κλασικής αρχαιότητας και υπενθυμίζει τα μάταια ταξίδια ανθρώπων και πολιτιστικών αγαθών που «ξεσπιτώνονται».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Εικαστικά / Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Με πυρήνα της συλλογής του Λόντερ ένα από τα διασημότερα έργα του Κλιμτ, που εκτιμάται ότι η πώλησή του θα ξεπεράσει τα 150 εκατομμύρια δολάρια, η βραδιά της δημοπρασίας στον οίκο Sotheby’s φιλοδοξεί να προσελκύσει ξανά τους μεγάλους συλλέκτες. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζένη Μαρκέτου

Οι Αθηναίοι / Τζένη Μαρκέτου: «Οι καλλιτέχνες δεν έχουμε ανακαλύψει τον τροχό»

Στην Αμερική έμαθε πως η τέχνη είναι κοινωνική υπόθεση, πως ο κόσμος δεν εξαντλείται στις γκαλερί. Η πρώτη της παρέμβαση σε δημόσιο χώρο, που προκάλεσε αντιδράσεις, της δίδαξε ότι ένα έργο οφείλει να μοιάζει σαν να υπήρχε πάντα εκεί. Με τη νέα της εγκατάσταση στο Μέγαρο Μουσικής μάς υπενθυμίζει ότι δεν είμαστε οι πρωταγωνιστές της φύσης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Σεπτέμβρης της Art Athina 2025

Εικαστικά / Art Athina 2025: Το τώρα και το μετά της σύγχρονης τέχνης

Ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία, ψηφιακή τέχνη: Το ανάγλυφο του παγκόσμιου εικαστικού χάρτη έτσι όπως διαμορφώνεται μέσα από την ελληνική και ξένη παραγωγή, και αναδεικνύεται στην ετήσια φουάρ που πραγματοποιείται ξανά στο Ζάππειο.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Εικαστικά / Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Με τo «Δωμάτιο Απόδρασης», μια εγκατάσταση ερευνητική και παιγνιώδη, βασισμένη στην ιδέα της φιλοσοφίας και την παραίσθηση του ψηφιακού κόσμου, θα μας εκπροσωπήσει στην 61η Μπιενάλε Βενετίας ο καταξιωμένος εικαστικός και αρχιτέκτονας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ