Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Luis Jiménez, “Baile con la talaca [Dance with the Skeleton]” (1984)

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης

0

Η χαρωπή κάθοδος στη Νέκυια. Κάπως αλλιώς: ο Ορφέας στον Άδη θα μπορούσε να λικνίζει το σώμα του στους σκοπούς ενός θανατερού σκοπού και οι καταραμένοι του Δάντη να επιδίδονται σε λυτρωτικούς, αλυσιδωτούς χορούς. Η έκθεση του Μουσείου Τέχνης Blanton στο Τέξας υπό τον εύγλωττο τίτλο «The Dance of Death» φέρνει στο φως ένα κλασικό μοτίβο του Μεσαίωνα. 

Αν και έχουμε να κάνουμε με ένα δυσοίωνο μοτίφ, έως τον 15ο αιώνα ήταν αρκετά διαδεδομένο στην τέχνη και τη λογοτεχνία. Πρόκειται για αναπαραστάσεις ενός μακάβριο χορού ή όπως είχε ονομαστεί «Χορός του θανάτου», στις οποίες αποσκελετωμένα σώματα ή άλλα που φέρουν πάνω τους την απαραβίαστη πατίνα του νεκρού, χορεύουν, συμπλέκονται και συμφύονται μεταξύ τους ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη που ανήκουν. Άλλωστε, ο θάνατος ταιριάζει σε όλες τις... Ηλέκτρες - πλούσιες και φτωχές. 

Μια από τις πιο διάσημες απεικονίσεις μάς έρχεται από το 1463 και είναι η ζωφόρος του Bernt Notke στην εκκλησία της Αγίας Μαρίας στο Lübeck της Γερμανίας. Πρόκειται για 24 μορφές (όντως, όλων των κοινωνικών στρωμάτων) που μεταφέρουν η μια στην άλλη το δέος της κίνησης που έχει το μέγεθος της ζωής, αλλά και το αναπόδραστο του θανάτου. Φευ, η ζωφόρος καταστράφηκε το 1942, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έπειτα από βομβαρδισμό των συμμαχικών δυνάμεων. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
José Guadalupe Posada, “Don Quixote’s Skeleton” (1910-13) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)

Αυτός ο μακάβριος χορός δεν ήταν μόνο μια απάντηση στη θνησιμότητα, αλλά και μια προσπάθεια κοινωνικής «ισοτιμίας», υπό την έννοια ότι η αποσύνθεση της σάρκας και η άφευκτη κάθοδος στο Κάτω Κόσμο περιλαμβάνει τους πάντες.

Αν και ο χορός του θανάτου έφθασε στο αποκορύφωμά του στον Ύστερο Μεσαίωνα, οι εικόνες του παρέμειναν ως υπόμνηση και στη συνέχεια. Η έκθεση διερευνά αυτές τις αναπαραστάσεις μέσα στους αιώνες (από τον 15ο έως τον 20ο) ως ένα σημαντικό κομμάτι της αναπαραστατικής παράδοσης.

Οπως αναφέρει το Hyperallergic, αυτός ο χορός δεν ήταν μόνο μια απάντηση στη θνησιμότητα, αλλά και μια προσπάθεια κοινωνικής «ισοτιμίας», υπό την έννοια ότι η αποσύνθεση της σάρκας και η άφευκτη κάθοδος στο Κάτω Κόσμο περιλαμβάνει τους πάντες. Η επιμελήτρια Elizabeth Welch οργάνωσε την έκθεση, η οποία βασίζεται σε χαρακτικά, λιθογραφίες, ξυλογραφίες, χαρακτικά και άλλα αποτυπωμένα σε χαρτί. 

  

Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ενα από τα πιο συναρπαστικά πράγματα είναι ο τρόπος που αυτές οι μακάβριες αναπαραστάσεις αναδεικνύουν την ουσιαστική σημασία της αποσύνθεσης». Από τον Μεσαίωνα και μέσω των transi (σ.σ.: ένας τάφος στον οποίο το σώμα βρίσκεται σε διαδικασία αποσύνθεσης), αυτές οι μακάβριες αναπαραστάσεις άρχισαν να κάνουν έντονη την παρουσία τους και εμφανίστηκαν στην Ευρώπη τον 14ο αιώνα. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Anonymous, “Death with a Crossbow or Death Stays on Target” (1635) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Alfred Rethel, “Death as Strangler” (1851) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Michael Wolgemut, “Image of Death” from The Nuremberg Chronicle (1493) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)
Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Filippo Napoletano (Filippo Liagno), “Death with a Crossbow” (1600-29) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)

Θα μπορούσε, άραγε, αυτή η διαδικασία στην οποία υποβάλλεται το σηπόμενο σώμα να φέρει μια υπόνοια χαρά; Κατά την Welch, ο «Χορός του θανάτου» είναι σπλαχνικός και φέρει ένα ευκρινές κοινωνικό μήνυμα για το αναπόφευκτο του τέλους. 

Για παράδειγμα, η ξυλογραφία του Michael Wolgemut, «Imago Mortis» (1493), αναπαριστά τέσσερις χαρούμενους σκελετούς, τη στιγμή μάλιστα που το σώμα τους διαλύεται. Ενώ υπάρχει κάτι το εντελώς φρικτό σε αυτή την αναπαράσταση, την ίδια στιγμή υπόρρητα την διατρέχει ένα μαύρο χιούμορ και ένα παιχνίδισμα διά της τέχνης.

Μεταγενέστερα έργα, όπως ο «Θάνατος που μεταφέρει ένα παιδί» του Stefano Della Bella (1648), απεικονίζουν τον θάνατο πιο σοβαρό. 

Η Welch σημειώνει: «Εως τον 19ο αιώνα, οι καλλιτέχνες δεν ενδιαφέρονται τόσο για την υλικότητα του θνήσκοντος σώματος, όσο για τα πολιτικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά σχόλια με τα οποία ενδύουν τα έργα τους. Λες και έχουν απολυμανθεί οι σκελετοί». 

Ένα παράδειγμα είναι η ξυλογραφία του Alfred Rethel, «Death as Strangler» (1851). Βασισμένη σε μια ιστορία από την πρώτη εμφάνιση της χολέρας στη Γαλλία, απεικονίζει ένα σκελετό ντυμένο με το ράσο ενός μοναχού που λικνίζεται από το ρυθμό της μουσικής. Πίσω από αυτό το οστέινο φάντασμα, ακολουθεί μια σειρά πτωμάτων - όλα χτυπημένα από τη χολέρα. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
Giovanni Paolo Cimerlini, “The Aviary of Death” (1568) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Leo Steinberg Collection)

Ο αναπληρωτής διευθυντής του Μουσείου Blanton αναφέρει πως η έκθεση έχει μεγάλη σημασία, καθώς γίνεται εμφανές πώς οι καλλιτέχνες αντιμετώπισαν το ίδιο θέμα μέσα τους αιώνες και κάτω από το πρίσμα διαφορετικών πολιτισμών. 

Ενα σχετικά πρόσφατο έργο είναι αυτό του Luis Jiménez «Baile con la talaca» (1984), στο οποίο ένας άνδρας αντιλαμβάνεται ότι η γυναίκα που έχει αγκαλιά έχει μεταμορφωθεί σε πτώμα. 

Τούτα τα memento mori, από τον 15ο αιώνα έως τις μέρες μας, έχουν εξελιχθεί πλέον και σε σύμβολα της ποπ κουλτούρας και του κινηματογράφου (μα, τι άλλο είναι τα ζόμπι;). Όλα, όμως, κατατείνουν στο ίδιο συμπέρασμα: ο θάνατος έρχεται χωρίς διακρίσεις, επομένως... άδραξε την ημέρα πριν συμβεί το απευκταίο. 

Ο χορός του θανάτου σε έξι αιώνες Τέχνης Facebook Twitter
John Beugo, “Two Écorché Trunks” from Anatomy of the Bones, Muscles, and Joints by John Bell (1794) - (courtesy Blanton Museum of Art, the University of Texas at Austin, the Karen G. and Dr. Elgin W. Ware, Jr. Collection)

 Με στοιχεία από το  Hyperallergic 

Εικαστικά
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Εικαστικά / Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Μια σειρά από εκθέσεις σημαντικών καλλιτεχνών χαρακτηρίζουν την έναρξη του καλοκαιριού. Από τα Plásmata 3 της Στεγης έως την αναδρομική έκθεση του Takis κι από τη Marlene Dumas έως την Charline von Heyl.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μαρλέν

Εικαστικά / Marlene Dumas: «Η τέχνη είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας»

Η κορυφαία Νοτιοαφρικανή ζωγράφος παρουσιάζει την πρώτη ατομική της έκθεση στην Ελλάδα, στην οποία τα έργα της διαλέγονται με αρχαιότητες από τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Πρόδρομος Τσιαβός: «Στην παρουσία μας στον δημόσιο χώρο ο στόχος μας δεν είναι απλά να κάνουμε μια έκθεση αλλά να ακούσουμε, να συζητήσουμε, να αφήσουμε κάτι πίσω μας»

Plāsmata 3 / Πρόδρομος Τσιαβός: «Στόχος μας δεν είναι απλά να κάνουμε μια έκθεση, αλλά να αφήσουμε κάτι πίσω μας»

Ο επικεφαλής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση μιλά με υπόκρουση τα ασταμάτητα τιτιβίσματα των πουλιών που έρχονται από τα σκιερά δέντρα του Πεδίου του Άρεως.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Ραλλού Μάνου, ο Γρηγόρης Σεμιτέκολο και η Ναυσικά Πάστρα σε μια συνάντηση με τη σύγχρονη τέχνη σε ένα εργοστάσιο στον Πειραιά

Εικαστικά / Η Ραλλού Μάνου, ο Γρηγόρης Σεμιτέκολο και η Ναυσικά Πάστρα «συνομιλούν» με τη σύγχρονη τέχνη

Οι τρεις Έλληνες πρωτοπόροι καλλιτέχνες που στιγμάτισαν την ελληνική δημιουργία, σε μια απρόσμενη διαγενεακή συνάντηση με τη Sagg Napoli και τον Mungo Thomson, σε ένα εργοστάσιο στον Πειραιά.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
PLASMATA 3 TOPIC

Plāsmata 3 / Plāsmata 3: «Ο πιο σύντομος δρόμος είναι πάντα ο λιγότερο ενδιαφέρων»

Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, καλλιτεχνική διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση, επιμελείται μαζί με την ομάδα της Στέγης μια έντυπη «ξενάγηση» στην έκθεση «Plāsmata 3: We’ve met before, haven’t we?», που παρουσιάζεται στο Πεδίον του Άρεως.
THE LIFO TEAM
O Jean Tinguely σατίριζε την εξάρτησή μας από την τεχνολογία πολύ πριν το AI

Εικαστικά / O Jean Tinguely σατίριζε την εξάρτησή μας από την τεχνολογία πολύ πριν το AI

Τα παράξενα μηχανικά γλυπτά του πρωτοποριακού καλλιτέχνη –του οποίου φέτος γιορτάζονται τα 100 χρόνια από τη γέννησή του με εκθέσεις σε όλο τον κόσμο– αποτελούν ένα σαρδόνιο σχόλιο και για τη σύγχρονη κοινωνία.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
2ο κομμάτι Αφροδίτη

Onassis Stegi / Ξενάγηση στα Plāsmata: Κεφάλαιο 2

«Μας αρέσει η παρέκκλιση και η απόκλιση. Στη ζωή, γενικά. Στους ανθρώπους. Και στην τέχνη. Και εδώ. Από τον Ροδώνα στη Γαρδένια, από τις Αριές στο θέατρο Αλίκη. Οι σπείρες έχουν φτιαχτεί για να τις περπατήσεις και τα παρτέρια για να σταθείς».
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΥ
Αφροδίτη 5.

Onassis Stegi / Ξενάγηση στα Plāsmata: Κεφάλαιο 5

«Και έχεις τόσα να πεις με τα έργα που θα συναντήσεις. Σαν τα ταξίδια. Τα αληθινά ταξίδια, όχι αυτά που κάνεις για δουλειά. Τα άλλα. Εκείνα που κάνεις με παρέα και πιάνετε κουβέντα με αγνώστους χωρίς βιασύνη. Εκείνα που παίρνεις τον χρόνο σου για να χορτάσεις τις λεπτομέρειες».
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΥ
«Για μια γυναίκα, το να κοιτάζει είναι από μόνο του μια πολιτική πράξη»

Εικαστικά / «Για μια γυναίκα, το να κοιτάζει είναι από μόνο του μια πολιτική πράξη»

Αμφισβητώντας τις παραδοσιακές απεικονίσεις του ερωτισμού, η Ελένη Μπαγάκη, η Σοφία Μιτσώλα και η Janice Nowinski προσφέρουν τρεις διαφορετικές οπτικές για το τι σημαίνει να βλέπεις –και να σε βλέπουν– με τους δικούς σου όρους.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Αρτεμίσια και το πρωτο-φεμινιστικό κεντρί της

Εικαστικά / Η Αρτεμίσια Τζεντιλέσκι ήταν πολύ περισσότερο από μια εκδικήτρια ηρωίδα της ζωγραφικής

Μια νέα έκθεση στο Παρίσι επιχειρεί να αναδείξει το έργο της γενναίας καλλιτέχνιδας της μπαρόκ ζωγραφικής του 17ου αιώνα, με την πρώιμη φεμινιστική προσέγγιση, μέσα από μια φρέσκια οπτική, φωτίζοντας πτυχές πέρα από τη μυθολογία της προσωπικής της τραγωδίας και παρουσιάζοντας έργα της για πρώτη φορά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ
Γύζης, Παρθένης, Τσαρούχης σε μια εξαιρετική έκθεση στα Χανιά

Εικαστικά / Γύζης, Παρθένης, Τσαρούχης σε μια εξαιρετική έκθεση στα Χανιά

Η έκθεση «Διαδρομές στην τέχνη. Έργα από τη Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος» στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων ξεδιπλώνει 150 χρόνια εικαστικής δημιουργίας μέσα από 99 έργα εμβληματικών και σύγχρονων δημιουργών.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ