Η σύγχρονη τέχνη άρχισε να μολύνει πια για τα καλά.
Σε βαθμό εξάρτησης: Στο πλαίσιο της διεθνούς αγοράς, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει τεράστια ανοδική πορεία, με τιμές έργων που έχουν φτάσει τον ουρανό τουλάχιστον δύο τρεις φορές – όπως αποδεικνύεται από κάθε καινούργια fair στο εξωτερικό.( Στην Ελλάδα, δυστυχώς, όχι ακόμη.)
Σε βαθμό ανάγκης: Στα μουσεία και στα ιδρύματα, αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι ώς και το Λούβρο στο Παρίσι –ανάμεσα σε άλλα μουσεία τέτοιου τύπου– άνοιξε την πόρτα σε σύγχρονα έργα, που εκτίθενται ανάμεσα από τις μόνιμες συλλογές.
Μια ανασκόπηση όμως στη διεθνή σύγχρονη κατάσταση των εικαστικών θα ήταν ενδιαφέρουσα αλλά δεν θα ήταν ουσιαστικά αυθεντικό να περιέχεται εδώ, ούτε συνεπώς το θέμα μας. Για κάτι τέτοιο θα ήταν σκόπιμο να ανατρέξει κανείς στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Art Forum», το οποίο είναι αφιερωμένο στη χρονιά που πέρασε και περιέχει σημαντικότατες πληροφορίες. Εδώ, επί του προκειμένου: Ελλάδα, η σύγχρονη τέχνη στην Αθήνα όβερ, με λαμβάνει κανείς;
Φέτος υπήρξε ένας ομαδικός συναγερμός στην εντόπια εικαστική δημιουργία, μέσα από μια σειρά μεγάλων ομαδικών εκθέσεων κατ’ αρχάς αλλά και, φυσικά, ατομικών –όπως πάντα– στις αίθουσες τέχνης. Ταυτόχρονα, κάτω από την ίδια σκοπιά, γκαλερί και μεμονωμένα άτομα μέσω ουσιαστικού αγώνα κατάφεραν να ρίξουν φως στην «Ελληνική Κατάσταση» όχι φέρνοντας εικαστικούς τουρίστες στον τόπο μας να δουν ό,τι βλέπουν ούτως ή άλλως στον δικό τους (τους ήδη τόσους διεθνώς καταξιωμένους καλλιτέχνες) κάτω από το άπλετο ελληνικό φως και τη σκιά του Παρθενώνα, αλλά «εξάγοντας» –κάτω από ιδιωτική πρωτοβουλία, στο σωστό πλαίσιο και με τον σωστό τρόπο– καλλιτέχνες που ζουν και εργάζονται εδώ, προς τα διεθνή ύδατα. Η Ελλάδα, για έναν παράξενο λόγο που συζητάμε εδώ και πολλά χρόνια, δεν μνημονεύεται στον διεθνή χώρο της τέχνης ούτε για τον εξωτισμό της ούτε για τον νεωτερισμό της, ούτε για τίποτα που έχει να κάνει με τη σύγχρονη δημιουργία. Κι έτσι, μαζί με αυτή και ένας μεγάλος αριθμός εικαστικών που ζουν εδώ έχουν μείνει έξω αδίκως από αυτόν το χορό, που πιάνει πλέον σχεδόν όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη. Προς γνώση και συμμόρφωση!
Πολύ ελπιδοφόρο υπήρξε και το ενδιαφέρον προς έλληνες καλλιτέχνες από μεγάλες διεθνείς οργανώσεις, όπως Μπιενάλε, οι οποίοι εξέθεσαν ή πρόκειται να εκθέσουν ύστερα από πρόσκληση από τον ή τους επιμελητές ανεξαρτήτως ελληνικών συμμετοχών κ.λπ.
Τέλος, επιτέλους, πολύ περισσότερο φέτος από τις προηγούμενες χρονιές –κάτι που ελπίζουμε να συνεχίσει με τον ίδιο ρυθμό– βλέπουμε και εδώ, σε πραγματικό χρόνο, παραγωγές που άπτονται των εικαστικών, οι οποίες όμως «περιέργως» εισάγονται μόνο από άλλα κανάλια στη χώρα (εταιρείες κινηματογραφικών παραγωγών κ.λπ.) και όχι από αυτό των εικαστικών, και, ακόμη πιο περιέργως, στο πολυπληθές κοινό τους δεν εμπεριέχεται σχεδόν κανένας από τον «στενά ορισμένο» κύκλο των εικαστικών. Δεν πά’ να είναι αυτά τα θεάματα πρωτοσέλιδο στα αναγνωρισμένα διεθνή περιοδικά της τέχνης, όπως Frieze κ.λπ., εμείς τα χάνουμε και αναλωνόμαστε στο να ψάχνουμε τι ορίζει την ελληνική σκηνή της τέχνης – μόνοι μας, στη νοτιοανατολική ακρούλα της Ευρώπης όπου κατοικούμε. Ευτυχώς, υπάρχει πολύ γενικό κοινό που τα ακολουθεί. Προς γνώση συμμόρφωση, ξανά!
Ειδικότερα τώρα:
Από τις εκθέσεις των νέων ελλήνων καλλιτεχνών ξεχώρισαν οι:
1. «Στην Εξοχή»
Έργα από τη συλλογή του Λεωνίδα Μπέλτσιου, έργα δηλαδή ογδόντα ελλήνων καλλιτεχνών, που παρουσιάστηκαν αριστοτεχνικά στημένα από τον επιμελητή Σωτήρη Μπαχτσετζή στο παλιό κτήριο των παλαιών Μύλων Ματσοπούλου στα Τρίκαλα.
2. «Ό,τι απομένει είναι το μέλλον»
Έργα νέων (ή νεανίζόντων) ελλήνων καλλιτεχνών, σε μια ομαδική θεαματικά στημένη από την επιμελήτρια Νάντια Αργυροπούλου, με οργανώτρια την Αγγελική Αντωνοπούλου, στον πανέμορφο χώρο του Αρσακείου της Πάτρας.
Και οι δύο εκθέσεις παρουσιάζουν σε μεγάλο εύρος (ίσως μεγαλύτερο από όσο θα έπρεπε) έργα ελλήνων συγχρόνων καλλιτεχνών – όλων των συγχρόνων ελλήνων καλλιτεχνών για την ακρίβεια (και στις δύο μαζί).
Τολμηρά εγχειρήματα για την επαρχία, και στις δύο περιπτώσεις. Παρ’ όλα αυτά, ανάμεσα βέβαια σε πολύ σημαντικά έργα, παρατηρεί κανείς και στις δύο –και ίσως περισσότερο στην δεύτερη, που επικεντρώνεται σε νεότερους καλλιτέχνες– μια πρόθεση μιμητισμού επικρατέστερων διεθνώς μοτίβων έκφρασης και δημιουργίας, τα οποία μοιάζουν εντελώς άσχετα για εδώ, και μάλλον μόνο εξυπηρετούν την τοπική εμπορικότητα των έργων. Όχι ότι μπορούμε ακόμη να μιλάμε για εθνικές ταυτότητες, αλλά μια αυθεντικότητα σε σχέση με τον χρόνο και τον χώρο, που παρατηρείται σε όλους τους καλούς καλλιτέχνες διεθνώς, μάλλον θα αναδείκνυαν περισσότερο μια ελληνική σκηνή.
Τα δυνατά σημεία της πρώτης έκθεσης:
Ο ενδιαφέρων διάλογος των έργων μεταξύ τους και με τον χώρο, μέσα από μια ιδιοσυγκρασιακή επιμελητική προσέγγιση με σαφέστατη θεωρητική άποψη, κάτι που φάνηκε στο στήσιμο των έργων, που δεν έμοιαζε να προσπαθεί να εντυπωσιάσει μέσα από θεαματικούς μηχανισμούς. Πολύ ενδιαφέρουσα η συμμετοχή κάποιων μεγαλύτερων καλλιτεχνών με πολύ ιδιαίτερα έργα, όπως και ο πολύ ενδιαφέρων και συνετά σχεδιασμένος κατάλογος.
Ταυτόχρονα, στη δεύτερη, όπου το στήσιμο είναι ιδιαίτερα θεαματικό –χωρίς (σκόπιμα μάλλον) κάποια σαφή θεωρητική άποψη και σε άμεση σχέση με διαφορετικά στησίματα από τελευταίες εκθέσεις που είδαμε στο εξωτερικό (εδώ, όλα μαζί σε διαφορετικά δωμάτια)–, το δυνατό σημείο μοιάζει να είναι ο δυνατός αισθησιασμός που προκαλεί και η επικοινωνία με τη «mainstream» κουλτούρα. Ο τίτλος απορρέει από ένα t-shirt της σχεδιάστριας Ann Delemesteur (η οποία προφανώς θα έδωσε κολακευμένη τη συγκατάθεσή της), ενώ η επιλογή των περισσότερων έργων μοιάζει να βασίζεται στην ίδια λογική, δηλαδή τη σχέση τους με το διεθνές ποπ.
Τέλος η «Άπολις», ομαδική έκθεση ελλήνων καλλιτεχνών στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, με σαφέστατο θεωρητικό πλαίσιο που ξεκινάει από φιλοσοφικά αναγνώσματα του Πλάτωνα και τη θεωρητική έννοια του καλλιτέχνη «φλανέρ» (flaneur: άσκοπος περιπατητής χωρίς πατρίδα). Όπου, κάτω από το καταπληκτικό και έντονα αφηγηματικό στήσιμο του καλλιτέχνη Κωστή Βελώνη, παρουσιάζονται μια σειρά καλλιτεχνών με έντονα ιδιαίτερα έργα (ανάμεσά τους και κάποιοι λιγότερο συ-ζητημένοι με πολύ ενδιαφέροντα έργα), που έχουν να δείξουν –σε αντίθεση με πολλά άλλα που βλέπουμε– αν όχι τοπική ιδιοσυγκρασία, σίγουρα έντονα προσωπικά χαρακτηριστικά στον τρόπο έκφρασης, και αυθεντικότητα που έχει να κάνει τον χώρο και τον χρόνο έκφρασης, απ’ όπου προσλαμβάνονται τελικά και οι επιρροές.
Σε επίπεδο διεθνών εκθέσεων ξεχώρισαν:
1. «Ο Μεγάλος Περίπατος»,
σε επιμέλεια της Άννας Καφέτση, μια μεγάλη παραγωγή του ΕΜΣΤ. Αφορά στη δουλειά 44 καλλιτεχνών διεθνώς αναγνωρισμένων, η παρουσίαση των οποίων κινήθηκε στον άξονα του αριστοτελικού Περιπάτου, που ενώνει τους στύλους του Ολυμπίου Διός με την Ακαδημία Πλάτωνος. Ένα εγχείρημα που αποτέλεσε ένα καλλιτεχνικό υπερ-θέμα φέρνοντας στην Ελλάδα σημαντικότατες δουλειές καλλιτεχνών, τις οποίες δεν θα έπρεπε κανείς να χάσει, και μαζί ένα διεθνές καλλιτεχνικό γεγονός που όχι μόνο κάνει γνωστότερη την Ελλάδα ως τοποθεσία στο διεθνές τοπίο της Τέχνης, αλλά και ως καλλιτεχνικό δυναμικό. Ανάμεσα στα πολύ γνωστά έργα διεθνών –τεράτων της σύγχρονης καλλιτεχνικής σκηνής– καλλιτεχνών, παρουσιάζουν με μεγάλη επιτυχία έργα τους έλληνες καλλιτέχνες, που δεν διαθέτουν διεθνή φήμη ανάλογη με την ποιότητας της δουλειάς τους. Η έκθεση όμως δεν είχε τελικά καθόλου επισκεψιμότητα, γεγονός που μας κάνει να αναρωτιόμαστε: Μέσα στο πολύχρωμο παζλ στο οποίο εξελίσσεται η σημερινή Αθήνα, τι σημαίνει πραγματικά αυτός ο άξονας; Πόσο ορατός είναι χωρίς ειδική βοήθεια;
2. «Panic Room»,
στο Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ. Η έκθεση PANIC ROOM, μια επιλογή από την καινούργια συλλογή σχεδίων του Δάκη Ιωάννου που επιμελείται η Kathy Grayson (διευθύντρια της γκαλερί Deitch Projects), με τίτλο «Do it your self lifestyle». Μια απίστευτη επιδεξιότητα στο σχέδιο (και καμία ανασφάλεια ως προς την ομολογία αυτής), και μαζί μια εφηβική εμμονή για αντί-κατεστημένη και αντί-εμπορική ανεξαρτησία διανομής και δημοσιοποίησης των έργων, περιγράφει αυτή την ομαδοποίηση. Η έμπνευση για τα έργα σαυτά μοιάζει να έρχεται από την επίκαιρη ποπ κουλτούρα, αλλά αυτό που τα κάνει αληθινά σύγχρονα είναι ότι γι’ αυτούς τους καλλιτέχνες αυτός δεν είναι ένας κόσμος που θαυμάζουν απ’ έξω αλλά ο ιδιωτικός τρόπος ζωής τους. Σημαντικότατη παρουσίαση καλλιτεχνών, για τους οποίους μπορεί η Νέα Υόρκη να παραμένει η Μέκκα του εμπορίου της τέχνης, αλλά περνούν από εκεί μόνο εάν χρειάζεται να «πουν» κάτι σε διαφορετικό κοινό από αυτό που ήδη έχουν στον τόπο τους, και η οποία εκ-συγχρόνισε την Ελλάδα σε τέτοιου τύπου εκθέσεις μέσα στον –στενό μέχρι πρότινος– μουσειακό κλοιό της Τέχνης. Σημαντικότατη έκθεση και σε προσωπικό επίπεδο, εφόσον μας έδωσε την ώθηση (ύστερα από την ανακάλυψη ότι πολλοί έλληνες καλλιτέχνες παρόμοιου τύπου γνώριζαν καλά καλλιτέχνες του Panic Room) να ερευνήσουμε και να προτείνουμε, μαζί με τη Μαρίνα Γιώτη, στο ΔΕΣΤΕ την έκθεση Anathena (η οποία επιλέχτηκε ανάμεσα σε 200 άλλες προτάσεις) για εκθεσιακή συνύπαρξη, που συγκέντρωσε έλληνες καλλιτέχνες από διαφορετικές γενιές, οι οποίοι με τον τρόπο τους δουλεύουν –ή δούλευαν– σε δίκτυα που βασίζονται αποκλειστικά σε προσωπικές σχέσεις, φιλίες και προτιμήσεις, σε κοινότητες που βασίζονται στη συνεργασία και τη συλλογικότητα και οι οποίες δεν περνούν απαραίτητα μέσα από την αγορά της τέχνης.
Ένας συνδυασμός εκθέσεων που ξεσήκωσε τους τελευταίους τέσσερις μήνες στην Αθήνα συζητήσεις, συνεντεύξεις, διαλόγους, διαφωνίες –στις εφημερίδες, στα free press και στα blogs– περί της τοπικής ανεξάρτητης σκηνής της τέχνης, του τοπικού underground και της street art, και μαζί πάνω από χίλιους ανθρώπους να έρθουν στα εγκαίνια, σε πολλούς από τους οποίους οι καλλιτέχνες του Αnathena είναι γνωστοί. Μια σειρά από ανεξάρτητα βίντεο, ανεξάρτητες εκθέσεις, fanzine, φυλλάδια, κόμικς, αφίσες, τα οποία φτάνουν στα χέρια ανθρώπων που ξέρουν πού να τα βρουν – αυτό είναι που έκανε το έργο των περισσοτέρων από αυτούς τους καλλιτέχνες να έχει ήδη φτάσει στα χέρια εκατοντάδων ανθρώπων. Την επίδραση της έκθεσης ας κρίνουν άλλοι, όχι οι προσωπικά εμπλεκόμενοι σε αυτή, και (όπως εγώ) από αυτούς θα μάθετε – εάν δεν την είδατε.
Έντονες παρουσίες Ελλήνων στο διεθνές εικαστικό γίγνεσθαι:
Οι γκαλερί:
Breeder: Με μια απίθανη πολιτική και με τρομερές ικανότητες προωθούν ουσιαστικότατα έλληνες καλλιτέχνες στο εξωτερικό, καταφέρνοντας να κλείσουν γι’ αυτούς εκθέσεις σε μουσεία και άλλες γκαλερί με τις οποίες συνεργάζονται. Με ένα τρομερό πρόγραμμα εκθέσεων, με μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ομάδα ελλήνων και ξένων καλλιτέχνών και με ιδιαίτερη παρουσίαση στις διεθνείς εκθέσεις fairs, καταφέρνουν και βάζουν στον εικαστικό χάρτη την Ελλάδα με μεγάλη επιτυχία, που διευρύνεται σταθερά. Τα ατού τους μοιάζει να είναι σίγουρα η καλή στρατηγική και σκέψη, σίγουρα κάποια άνεση με ένα αρχικό budget, αλλά μαζί και η αδιάκοπη δουλειά… γύρω από το ρολόι, επί εικοσιτετραώρου βάσεως.
Aξίζει επίσης να κάνούμε μνεία των γκαλερί Bernier/Eliades και Appartment, των μόνων από την Ελλάδα που συμπεριλαμβάνονται στο φετινό τεύχος –αφιερωμένο στη διεθνή εικαστική σκηνή– του Vanity Fair.
Οι καλλιτεχνικές συμμετοχές στις διεθνείς Μπιενάλε, ύστερα από πρόσκληση των επιμελητών τους ( όχι εθνικές συμμετοχές)
Η Χριστιάνα Σούλου συμμετέχει στην τέταρτη Μπιενάλε του Βερολίνου, ύστερα από πρόσκληση των επιμελητών της, και αποσπά πολύ ενδιαφέροντα σχόλια, ειδικά από την εφημερίδα «The Guardian». Τώρα αντιπροσωπεύεται επίσης και από την γκαλερί Saddie Coles HQ, στο Λονδίνο. Από τις πρώτες Ελληνίδες που συνεργάζονται με τόσο γνωστές γκαλερί του εξωτερικού.
Ο Βαγγέλης Βλάχος, ο Ζάφος Ξαγοράρης, και ο Νίκος Χαραλαμπίδης συμμετέχουν στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο, που για πρώτη φορά δεν έχει εθνικές συμμετοχές. Ο Χαραλαμπίδης αποσπά ενδιαφέροντα σχόλια από το «Art Forum» (online), το οποίο χαρακτηρίζει το έργο του ως το κεντρικό της Μπιενάλε, σημειώνοντας ότι το έργο τού Thomas Hirshorn έμοιαζε δίπλα του κάπως αμήχανο.
Οι Χριστίνα Δημητριάδη και Αλέξανδρος Γεωργίου προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν στην Τριενάλε του Όκλαντ στη Νέα Ζηλανδία.
Επιμελητές:
Ύστερα από μια μεστή πορεία στην επιμέλεια εκθέσεων, η Κατερίνα Γρέγου είναι η πρώτη ελληνίδα επιμελήτρια η οποία αποτέλεσε την κυρίως επιμελήτρια διεθνούς Μπιενάλε, όπως αυτή της Ιρλανδίας «EVA», και επίσης μία από τους ελάχιστους έλληνες επιμελητές που γίνεται καλλιτεχνική διευθύντρια εικαστικού κέντρου στο εξωτερικό, και συγκεκριμένα του Argos στις Βρυξέλλες.
Εικαστικά γεγονότα σε πραγματικό χρόνο
«Destricted»
Ύστερα από το Sundance Film Festival, το φεστιβάλ Κανών και την Tate Gallery, και ενώ το τελευταίο τεύχος του Freeze αφιερώνει μια από τις μπροστινές σελίδες του σ’ αυτό, παρουσιάζεται και στην Αθήνα από την Art Free το φιλμ «Destricted», σε μεταμεσονύκτιες προβολές στο σινεμά Μικρόκοσμος!
«Zidane», από τους Douglous Gordon, και Philippe Pareno
Τον περασμένο Ιούνιο στη fair της Βασιλείας έγινε η παγκόσμια πρεμιέρα του ιδιότυπου αυτού ντοκιμαντέρ από δύο διεθνώς καταξιωμένους και γνωστότατους καλλιτέχνες της σύγχρονης τέχνης, που προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον και απέσπασε πολλά θετικά σχόλια. Και τώρα πλέον και στα σινεμά της Αθήνας.
«Syndromes and a Century»
Στο καλλιτεχνικό φιλμ του Apichatpong Weerasethakul «Σύνδρομα και ένας Αιώνας» αφιερώνει έξι σελίδες το τελευταίο τεύχος του «Frieze» (ένα από τα πιο σημαντικά περιοδικά τέχνης), ενώ την ίδια ώρα παίχτηκε και στο πρόγραμμα «Ανεξάρτητες Μέρες» του φετινού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Τέλος, αναμένουμε με αγωνία:
Τις Μπιενάλε Θεσσαλονίκης:
Παρ’ όλο που το μάθαμε πολύ αργά, ιδιαιτέρα ενδιαφέρουσα ακούγεται η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης σε επιμέλεια Μαρίας Τσαντσάνογλου (διευθύντριας του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης), όπου οι Κατρίν Νταβίντ και Γιαν Έρικ Λούνστρομ θα παρουσιάσουν, κάτω από τον γενικότερο τίτλο «Ετεροτοπίες», πάνω από 100 καλλιτέχνες από τρεις διαφορετικές «τοπικές» ενότητες: από τις χώρες της Κεντρικής Ασίας και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, τις αραβικές χώρες και την Αφρική. Αναμένουμε ώς τα τέλη Μαΐου, για να δούμε επιτέλους τη Θεσσαλονίκη να παίρνει το χώρο που τις αξίζει στον γεωπολιτικό εικαστικό χάρτη.
και Αθηνών:
Μια ευφυέστατη πρωτοβουλία τριών φίλων από τα εικαστικά –του νεότερου τεχνοκριτικού Αυγουστίνου Ζενάκου, της νεότερης επιμελήτριας και νυν διευθύντριας του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ Ξένιας Καλπακτσόγλου και του παλαιότερου καλλιτέχνη Poka Yo–, οι οποίοι είχαν το θάρρος και το θράσος να ξεκινήσουν την προσπάθεια για την ίδρυση, την οργάνωση και την επιμέλεια μια διεθνούς Μπιενάλε στην Αθήνα –παρά τη μικρή τους πείρα στην επιμέλεια εκθέσεων– και να το πετύχουν! Κατάφεραν όχι μόνο να αποσπάσουν την χορηγία των 500.000 ευρώ από την Deutsche Bank, αλλά και να οργανώνουν –με την πολύτιμη βοήθεια της πρώην διοικητικής διευθύντριας της «Μανιφέστα»– πράγματα και θάματα που θα σπάσουν στερεότυπα (Destroy Athens) και, κατά το «Destroy Detroit», θα αφήσουν εποχή δημιουργώντας καινούργιες καταστάσεις.
σχόλια