Η εικόνα της προφητείας του Ιεζεκιήλ με τα ξηρά οστά (Ιεζεκιήλ 37, 1-14) είναι εκπληκτικής δύναμης, μια σύλληψη που μόνο οι πιο σκοτεινοί ποιητές θα μπορούσαν να οραματιστούν, ο Δάντης, ο Ιερώνυμος Μπος και ο Ντίρερ ή κάποιος σπουδαίος των κινηματογραφικών εφέ σε ταινία επιστημονικής φαντασίας: ο Θεός, ως πνεύμα, οδηγεί τον Προφήτη σε μια πεδιάδα γεμάτη από ανθρώπινα οστά. Σ' αυτό τον κρανίου τόπο θα πάρει εντολή να απευθυνθεί στα οστά και να τους πει ότι ο Θεός θα τους δώσει νεύρα, σάρκες, δέρμα και, εν τέλει, πνεύμα ζωής. Ο Ιεζεκιήλ κάνει αυτό που του είπε ο Κύριος και, ιδού, γίνεται σεισμός και τα οστά βρίσκουν τη θέση τους. Οι όρθιοι σκελετοί, στη συνέχεια, ανακτούν σάρκες και δέρμα – μπορούμε να τους φανταστούμε σαν έναν τρομακτικό στρατό ανθρώπων χωρίς μάτια.
Αλλά το όραμα συνεχίζεται: ο Κύριος υποδεικνύει στον Ιεζεκιήλ να γίνει κάτι σαν δόκτωρ Φρανκενστάιν, να καλέσει εκ μέρους του το Πνεύμα που θα δώσει ζωή στους νεκρούς. Έτσι και γίνεται – ο Προφήτης θα βρεθεί εν μέσω ενός πλήθους νεκραναστημένων. Κανονικά ζόμπι.
Τέλος του οράματος, αλλά όχι και της συνομιλίας του Προφήτη με τον Θεό – γιατί ο Θεός εξηγεί αμέσως μετά ότι το όραμα είχε μεταφορική σημασία. Τα ξηρά οστά είναι ο λαός του Ισραήλ που, κατακτημένος από τον Ναβουχοδονόσoρα, είχε χάσει την ελπίδα της ελευθερίας και της σωτηρίας του. Ο Θεός θα τον στήσει στα πόδια του και θα του δώσει ξανά ζωή. «Και τότε θα μάθετε ότι εγώ είμαι ο Κύριος, όταν θα ανοίξω τους τάφους σας και θα βγάλω τον λαό μου μέσα από τα μνήματά του».
Ζούμε μια εποχή γενικευμένης δυστυχίας, ασχήμιας, αδικίας, φτώχειας, γιατί να πρέπει να υποστούμε δοκιμασίες σαν κι αυτή στο θέατρο;
Αυτή την «πολιτική» αλληγορία της αιχμαλωσίας ο Περικλής Μουστάκης τη μεταγράφει σε μια περφόρμανς για το απαρηγόρητο της ύπαρξης, της παράλογης ύπαρξης, της στοιχειωμένης από τη γνώση της χαίνουσας μαύρης τρύπας που στο τέλος θα καταπιεί τα πάντα.
Ο σκηνικός χώρος καλύπτεται στο βάθος από τη διαφήμιση ενός προϊόντος – με ένα όμορφο μοντέλο να δεσπόζει στις υποσχέσεις για ελαστικό δέρμα, γερά οστά και αρθρώσεις (τη διαμόρφωση του σκηνικού χώρου έκανε η Ελένη Σουμή). Τα αριστερά και δεξιά όρια της σκηνής καλύπτουν πολυάριθμα ανθοδοχεία με πολύχρωμα πλαστικά λουλούδια. Μπροστά στο κέντρο κείτεται νεκρός ο Περικλής Μουστάκης με λευκό κοστούμι.
Η τελετή αποχαιρετισμού του εκλιπόντος αρχίζει. Μια γυναίκα με αυτοματική κίνηση, κενό βλέμμα και ανοιχτό στόμα γεμίζει ποτήρια με κονιάκ και τα περιφέρει προς τους θεατές, σηκώνει και αφήνει τους δίσκους, ρίχνει ξίδι σε μια λεκάνη (με το οποίο θα πλύνει το μέτωπο του νεκρού, καθώς άλλοτε το έθιμο απαιτούσε να τον πλύνουν και να τον ξυρίσουν). Στο τέλος της βωβής παντομίμας της θα στρώσει ένα λευκό σεντόνι (νεκρική οθόνη) και θα πέσει για ύπνο. Μάλλον πρόκειται για ειρωνικό σχόλιο σ' αυτό που υποστηρίζει η χριστιανική πίστη, ότι ο θάνατος είναι ύπνος (εξού και τα νεκροταφεία αποκαλούνται κοιμητήρια) που θα κρατήσει έως τη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου.
Εν τω μεταξύ, μπροστά σ' ένα τραπέζι περίπου στο μέσο της σκηνής ο Θανάσης Δόβρης, ως καθυστερημένος, παίζει μ' ένα μπουκαλάκι με χάπια, βάζει φυσιολογικό ορό με μια σύριγγα στη μύτη του, πίνει γουλιές κρασί από ένα ποτήρι μπροστά του, επιδίδεται σε μια χορογραφία ανθρώπου σε κατάσταση προχωρημένης παράνοιας, κάνει ό,τι μπορεί για να προκαλέσει αποστροφή στους θεατές. Ένας ακόμη ηθοποιός εισέρχεται και αμίλητος κάθεται απέναντί του για να μετρήσει, επίσης με μηχανικές κινήσεις, χαρτονομίσματα και αποκόμματα εισιτηρίων, ελέγχοντας κατά στιγμές ποτήρια κρασιού μέσα σ' έναν χαρτοφύλακα. Αφού έχει περάσει μισή ώρα, και η απελπισία από την επίθεση ασχήμιας που δεχόμαστε μεγαλώνει, ο Δόβρης αρχίζει να ερμηνεύει την προφητεία του Ιεζεκιήλ με τόσο δυνατή φωνή, που θες να κλείσεις τ' αυτιά σου. Σε λίγο, ωστόσο, το volume θα πέσει, αφού ο λόγος ακούγεται μέσα από ένα βάζο που στηρίζει στο στόμα του ο ηθοποιός.
Τότε η κοπέλα που όλη αυτή την ώρα ήταν ξαπλωμένη πάνω στο πιάνο, με νυφικό σαν σάβανο, και μας κοιτούσε με ανοιχτά μάτια, αρχίζει να ερμηνεύει την προφητεία στη γλώσσα των Εβδομήκοντα. Μετά θα αρχίσει να κλαίει και να ωρύεται για κάποια ώρα που φαίνεται αιώνας. Τότε θα εμφανιστεί ο ταχυδακτυλουργός Fanua για να κάνει τρικ (μερικά με τη συμμετοχή των θεατών) που θα ελαφρύνουν λίγο τη βαριά ατμόσφαιρα στην αίθουσα.
Το νευρικό γέλιο ορισμένων από το κοινό επιβεβαιώνει ότι δεν ένιωσα μόνον εγώ άσχημα απ' ό,τι προηγήθηκε επί σκηνής.
Η παράσταση ολοκληρώνεται με την ερμηνεία ενός κειμένου, με ασυνήθιστα όμορφα ελληνικά (μια Ελληνική, χαμένη πια στις μέρες μας) του Χρήστου Μαλεβίτση. Η θύμηση, έπειτα από πολλά χρόνια, του αδελφού του, που πέθανε τριών χρόνων, τον ωθεί να γράψει για την απελπισία της απώλειας, την Απουσία που κανείς λόγος Θεού ή ανθρώπων δεν μπορεί να παρηγορήσει. Κι όμως, γράφοντας, κάτι καλό συμβαίνει – και είναι κρίμα που ο παρηγορητικός του λόγος ακούγεται λίγο πριν από το τέλος της παράστασης.
Ζούμε μια εποχή γενικευμένης δυστυχίας, ασχήμιας, αδικίας, φτώχειας, γιατί να πρέπει να υποστούμε δοκιμασίες σαν κι αυτή στο θέατρο; Προς τι αυτή η επίθεση ενάντια σε ό,τι δικαιώνει την τέχνη, στη δύναμή της να απαλύνει τον πόνο, να δίνει νόημα στο παράλογο και πίστη ότι, ναι, παρ' όλα αυτά, αξίζει να περιμένουμε κάθε μέρα τον ήλιο να ανατείλει;
Με αφορμή την παράσταση κυκλοφορεί ένα τευχίδιο με τίτλο «Κουαρτέτο για το τέλος του χρόνου» του Γιώργου Κοροπούλη. Πού και πώς χάθηκε στη σκηνική πράξη το πνεύμα του ποιητή;
Σηκώνω τα χέρια ψηλά. Το έχει διατυπώσει μοναδικά σ' ένα κείμενό του ο μαθηματικός και φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ («Το "πιστεύω" ενός ελεύθερου ανθρώπου», 1903, από το 7+1 Κείμενα για την ελευθερία της σκέψης, εκδ. Εκκρεμές, 2015) που πλέκει το εγκώμιο της τραγωδίας, υπερασπίζεται την ελεύθερη ζωή εναντίον των λεγεώνων του «Θανάτου, της Οδύνης και της Απελπισίας» και υπεραμύνεται ενός «δημιουργικού ιδεαλισμού». Ο Θάνατος και η μεταβολή, το ανέκκλητο του παρελθόντος και η αδυναμία του ανθρώπου να αντισταθεί στην τυφλή βία με την οποία το σύμπαν μεταπίπτει από τη μία ματαιότητα στην άλλη δίνουν στην ύπαρξη μια ιερή διάσταση, «μια ακαταμάχητη αίσθηση δέους, ένα αίσθημα του απεριόριστου, του απύθμενου, του ανεξάντλητου μυστηρίου της ύπαρξης, όπου, σαν από ανεξήγητη σύζευξη με τον πόνο, εκείνος που υποφέρει βρίσκεται, χάρη στα δεσμά της οδύνης, δεμένος με τον κόσμο». Αν η τέχνη έχει κάποιο ρόλο, αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος από το να υπηρετήσει αυτήν ακριβώς την ιερή διάσταση.
Ιnfo:
Οστέα Ξηρά Σφόδρα Σκην.: Περικλής Μουστάκης Πρωταγωνιστούν: Περικλής Μουστάκης, Θανάσης Δόβρης, Σπύρος Αλιδάκης, Ελένη Γαρυφαλλή, Ντίνα Σταματοπούλου και ο ταχυδακτυλουργός Fanua.
Κυκλάδων 11 & Κεφαλληνίας, Κυψέλη,
210 8217877
22/3-9/5, Δευτ., Τρ. 21:00 Εισ.: €12-16.
Το άρθρο είναι από την έντυπη έκδοση της LIFO.
