Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού

Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού Facebook Twitter
Μαρμάρινη ανάγλυφη πλάκα από την είσοδο σπιτιού στη Δήλο με την παιγνιώδη επιγραφή ΤΟΥΤΟ ΕΜΟΙ ΚΑΙ ΤΟΥΤΟ ΣΟΙ (αυτό για σένα κι αυτό για μένα), 1ος αι. π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Δήλου
13

Μια ιδέα της Μύριαμ Φώτου

που μας διέθεσε και τις φωτογραφίες

από ένα γούρι του Μουσείου Μπενάκη

 

 

Όλα ξεκινούν από μια πεποίθηση που έρχεται από τα βάθη της αρχαιότητας, ότι δηλαδή η γυμνότητα δεν συμβολίζει μόνο τη γονιμότητα αλλά μπορεί να λειτουργεί και ως επιθετική σεξουαλικότητα αποκτώντας έτσι ως εικόνα αποτροπαϊκό χαρακτήρα.

Έτσι υπάρχουν γυναικείες θεότητες, όπως η Αστάρτη-Ιστάρ, που βάσισαν όλη τη δράση τους στη γυμνότητά τους: επιδεικνύοντάς την προκαλούν δέος, εκφοβίζουν τον θεατή, μας διδάσκουν από πολύ νωρίς ότι το σεξ είναι δύναμη.

Αντίστοιχα επιδεικνύεται η ανδρική σεξουαλικότητα που ασφαλώς μεταδίδει κατά βάση ένα μήνυμα ερωτικό, αλλά ενέχει και έναν χαρακτήρα αποτροπαϊκό: είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα των Ερμαϊκών στηλών που λειτουργούσαν σαν συνοριακοί λίθοι και οδοδείκτες στην αρχαία Ελλάδα αποδίδοντας ολόγλυφη την κεφαλή του Ερμή και ανάγλυφα τα γεννητικά του όργανα.

Ο φαλλός λειτουργεί ευρέως και ως αυτόνομο σύμβολο, ως pars pro toto, μέρος αντί του όλου. Ως σύμβολο λοιπόν προφυλάσσει από τη βασκανία, απωθεί την κακή μαγεία, λειτουργεί ως φυλαχτό για τον κάτοχό του. Προφανώς με αυτή τη λογική το Μουσείο Μπενάκη διάλεξε ένα από τα γούρια του για το 2013, σχεδιασμένο από την Αλεξάνδρα Τσουκαλά, να έχει το σχήμα του φτερωτού φαλλού. Ο φαλλός αποδίδεται φτερωτός για να αποδοθεί συντομογραφικά η κοινή παρομοίωσή του με πτηνό.

Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού Facebook Twitter


Στην Αρχαία Ελλάδα ο φτερωτός (και μή) φαλλός συνδέεται άρρηκτα με τη Διονυσιακή λατρεία. Προφανέστερο παράδειγμα οι μεγάλοι φαλλοί αφιερώματα στη Δήλο. Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν ενθουσιωδώς το φτερωτό φαλλό και τον ονόμασαν fascinum, μια λέξη ετυμολογικά συγγενή με τη βασκανία. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον ότι οι Εστιάδες Παρθένες που κρατούσαν ζωντανή την ιερή φλόγα στο ναό της Εστίας στην Αγορά της Ρώμης είχαν στο σκευοφυλάκιο μαζί με άλλα ιερά αντικείμενα και τον fascinum populi Romani, προφανώς κάποιο ομοίωμα φαλλού που συνδεόταν άρρηκτα με την ιστορία και την τύχη της πόλης. Όχι τυχαία ο φαλλός ήταν το σύμβολο μιας θεότητας που προστάτευε τον γάμο και λεγόταν Mutinus Titinus.

Από τις πάμπολλες χρήσεις των φαλλικών απεικονίσεων, κυρίως σε λυχνάρια και κοσμήματα (ήταν δημοφιλή ως περίαπτα για αγοράκια), ξεχωρίζω ως πιο πρωτότυπο το tintinnabulum (μια ωραία ηχοποίητη λέξη), ένα αντικείμενο που κρεμούσαν σε κήπους και στις εισόδους σπιτιών και καταστημάτων. Είναι ο λεγόμενος μελωδός ή ανεμόκρουστο, ένα αντικείμενο με κρεμαστά στοιχεία ή κουδουνάκια που παράγει έναν γλυκό ήχο με το απαλό φύσημα του ανέμου.

Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού Facebook Twitter
Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού Facebook Twitter
Ετρουσκική τοιχογραφία από τον Τάφο του Ποντικού, 520 π.Χ.
Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού Facebook Twitter
Ο φτερωτός φαλλός του Φιλωνίδη κατευθύνεται προς την Ανεμώνη, αγνοώντας στιγμαία την Αυλητρίδα αριστερά του και μιά τρίτη ανώνυμη κυρία δεξιά του. Πώμα ερυθρόμορφης πυξίδας, 430-420 π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού Facebook Twitter
Ρωμαϊκοί μικροί οστέινοι φτερωτοί φαλλοί, μάλλον κοσμήματα, ευρήματα λαθρανασκαφής, Μεγάλη Βρετανία
Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού Facebook Twitter
Ο φτερωτός φαλλός επιτίθεται στο κακό μάτι, ανάγλυφο, Leptis Magna Λιβύη
Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού Facebook Twitter
Ρωμαϊκό λυχνάρι από την Πομπηία, 1ος αι. μ.Χ.
Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού Facebook Twitter
Ρωμαϊκό λυχνάρι από την Πομπηία, 1ος αι. μ.Χ.
Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού Facebook Twitter
Ρωμαϊκό tintinabulum με κουδουνάκια, 1ος αι. μ.Χ., Βρετανικό Μουσείο
Η αποτροπαϊκή αξία του φτερωτού φαλλού Facebook Twitter
Ρωμαϊκό tintinabulum, 1ος αι. π.Χ.- 1ος αι. μ.Χ., Βρετανικό Μουσείο
Αρχαιολογία & Ιστορία
13

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Αρχαιολογία & Ιστορία / Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Η συγγραφέας, δημοσιογράφος και φεμινίστρια Λιλίκα Νάκου επισκέφθηκε το –υπό κρατική διαχείριση– πορνείο των Βούρλων τον Φλεβάρη του 1936, συνομίλησε με τις «γυναίκες της αμαρτίας» και μετέφερε τις εντυπώσεις της.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Τόσο οι γραπτές πηγές όσο και η εικονογραφία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας αποκαλύπτουν ότι οι θεοί και οι ήρωες ήταν μάλλον εκλεκτικότεροι των θνητών ως προς τη διατροφή τους. Και τα φαγητά τους έκρυβαν κίνητρα πέρα από την πείνα...
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Το βράδυ της 28ης Μαΐου 1987 ο 18χρονος Γερμανός προσγειώνεται με ένα Cessna στην Κόκκινη Πλατεία για να αποδείξει ότι «αν κάποιος σαν εμένα μπορεί να περάσει σώος και αβλαβής στην άλλη πλευρά, τότε δεν υπάρχει τόσο μεγάλος κίνδυνος, και ίσως να μπορούμε να τα βρούμε όλοι μεταξύ μας».
ΜΑΚΗΣ ΜΑΛΑΦΕΚΑΣ
Η Μεγαλόχαρη ως αστυνομικό λαγωνικό 

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τα «αντιλωποδυτικά θαύματα» της Παναγίας

Μια δημοσιογραφική έρευνα που έκανε το 1933 ο αστυνομικός ρεπόρτερ Ευστάθιος Θωμόπουλος κατέγραψε τους άθλους της Παναγίας· από την Κρήτη μέχρι τη Ροδόπη, οι πιστοί «έβλεπαν» τη δράση της, ένιωθαν ευγνώμονες και τη μαρτυρούσαν.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Ιστορία μιας πόλης / Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Τι το ιδιαίτερο συμβαίνει στο Βαθύ της Αστυπάλαιας και τι συνεχίζει να αποκαλύπτει η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ανδρέα Βλαχόπουλο.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
«ΒΙΑΣ»: Τα αρχαιολογικά τοπία ως ζωντανά οικοσυστήματα

Αρχαιολογία & Ιστορία / Καμπανούλες στους Δελφούς, Πέρδικες στο Σούνιο. Ό,τι φυτρώνει και ζει στους αρχαιολογικούς χώρους

Μια πρωτοποριακή επιστημονική προσέγγιση του πολιτιστικού τοπίου αποκαλύπτει έναν άγνωστο κόσμο χιλιάδων ζώων και φυτών σε είκοσι εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους της χώρας. 
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Οι Αθηναίοι / Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Από τις ανασκαφές στην Επίδαυρο και τη Νάξο, ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας αφηγείται μια ζωή αφιερωμένη στην ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Και όπως λέει, το πιο πολύτιμο εύρημα δεν ήταν αρχαιολογικό – ήταν η γυναίκα του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Ιστορία μιας πόλης / Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Από το Ωδείο Αθηνών έως τη Σουηδία της εξορίας, ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος δεν υπήρξε μόνο ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας, αλλά και ένας διανοούμενος που οραματίστηκε μια πιο δημοκρατική, λειτουργική και πολιτισμένη πόλη. Ποια είναι η παρακαταθήκη του στη σύγχρονη Ελλάδα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με τον Λουκά Μπαρτατίλα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Τι σήμαινε να είσαι ψυχικά ασθενής στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι σήμαινε να είσαι ψυχικά ασθενής στην αρχαία Αθήνα;

Πώς κατανοούσαν οι αρχαίοι Έλληνες την ψυχική ασθένεια; Ήταν θεϊκή τιμωρία, παθολογία του σώματος ή ένα υπαρξιακό βάρος που αποτυπωνόταν στη λογοτεχνία και στο θέατρο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Γιώργο Καζαντζίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή Λατινικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, για τον τρόπο με τον οποίο η αρχαιοελληνική κοινωνία εξηγούσε, απεικόνιζε και αντιμετώπιζε τις ψυχικές διαταραχές.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
«Army of Lovers», όπως «Στρατός Εραστών»

Οθόνες / «Army of Lovers»: Μια ταινία για τα ζευγάρια εραστών του Ιερού Λόχου

Ο σκηνοθέτης Λευτέρης Χαρίτος εξηγεί πώς αποφάσισε να θίξει ένα θέμα που για αιώνες θεωρείται ταμπού: τις ερωτικές σχέσεις μεταξύ αντρών στην Αρχαία Ελλάδα, ακόμη και στο πεδίο της μάχης.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

σχόλια

7 σχόλια
Καλησπερα !!! ενδιαφέρων αρθο ..!! εχω φαλλο έτοιμο σε αργυρο 925 , οποιος ενδιαφέρεται ας στείλει mail : [email protected]να του στειλω φωτογραφία και λεπτομέρειες, ειναι σχεδον ετοιμος και ο φτερωτος Ευχαριστω !!
Ερώτηση: το "πουλί" ως ονομασία για το ανδρικό μόριο προέρχεται από αυτή την εποχή; σε άλλους πολιτισμούς κλπ υπάρχει η αντίστοιχη ονομασία /παρομοίωση στην καθημερινή αργκό;;;
Δυστυχώς δεν το βρήκα διαθέσιμο στο e-shop του Μουσείου. Σας δίνω το λινκ για να κοιτάξετε και εσείς και ενδεχομένως να δοκιμάσετε να επικοινωνήσετε τηλεφωνικά ή με mail μήπως σας διευκολύνουν στην αγορά εξ αποστάσεως http://www.benaki.gr/index.asp?lang=gr&id=601
Συγχαρητήρια για άλλη μια φορά για την όμορφη στήλη!!Θυμάμαι πριν χρόνια που είχα πάει στην αρχαία Θήρα, είχε φαλλούς έκω από πάρα πολλά σπίτια (δεν θυμάμαι αν είχαν φτερά).
http://www.etymonline.com/index.php?search=fascinatefascinate (v.)1590s, "bewitch, enchant," from Middle French fasciner (14c.), from Latin fascinatus, pp. of fascinare "bewitch, enchant, fascinate," from fascinus "spell, witchcraft," of uncertain origin. Possibly from Greek baskanos "bewitcher, sorcerer," with form influenced by Latin fari "speak" (see fame). The Greek word might be from a Thracian equivalent of Greek phaskein "to say;" cf. also enchant, and German besprechen "to charm," from sprechen "to speak." Earliest used of witches and of serpents, who were said to be able to cast a spell by a look that rendered one unable to move or resist. Sense of "delight, attract" is first recorded 1815. Related: Fascinated; fascinating.Τα λεξικά έχουν tintinnabulum, με διπλό n.
Σας ευχαριστώ πολύ για την σημαντικότατη παρατήρηση.Δεν ξέρω σε ποιά λεξικά αναφέρεστε, πάντως εγώ βρήκα δόκιμες και τις δύο γραφές (με ένα και δύο n) και γι'αυτό συνειδητά χρησιμοποίησα στο κείμενο και τις δύο (στο κείμενο με δύο n, στις λεζάντες με n), ελπίζοντας προφανώς μάταια να πάρω καλό βαθμό στο διαγώνισμα.
Τ̲ο oed.com, το m-w.com, το Petit Robert, το etymonline.com, το de.pons.eu, η Wikipedia το έχουν παντού με διπλό n. (Εξαιρείται το ισπανικό λήμμα http://es.wikipedia.org/wiki/Tintin%C3%A1bulo, αλλά στα Ισπανικά έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχουν διπλά σύμφωνα, αν δεν απατώμαι).Η Google βρίσκει και τις δύο γραφές, αλλά το διπλό n υπερτερεί πέντε προς ένα.Το ιταλικό λεξικό μου έχει πάλι διπλό n, το οποίο στα Ιταλικά δεν γράφεται απλώς, αλλά προφέρεται διπλό.Στο de.pons.eu βρίσκω πάντως tintinnō, αλλά και tintinō.