Ποιον να εμπιστευόμαστε

Από τη Μαρία Παπαπαναγιώτου

O ψεύτης και ο κλέφτης δεν θα 'πρεπε να χαίρονται … Η επιστήμη ξεχώρισε τα σημάδια του ψεύδους και της απατεωνιάς , και εκτός του ότι μας τα ανακοινώνει ένα προς ένα , τα κωδικοποιεί και σε ρομπότ! Οι τελευταίες μελέτες που έρχονται από το ΜΙΤ της Μασαχουσέτης αποσκοπούν στο να «σκανάρουν» τα κυριότερα χαρακτηριστικά των μη έμπιστων ή ύποπτων ανθρώπων, και μας ενημερώνουν ότι σ΄ ένα 13% του γενικού πληθυσμού οι άνθρωποι είναι ξεκάθαρα άπιστοι ή προδότες , ενώ το 65% είναι κάτι μεικτό: τόσο καλόπιστοι και έμπιστοι όσο και δύσπιστοι και άπιστοι

Η έρευνα εκπονήθηκε με ομάδες εθελοντών φοιτητών που επικοινωνούσαν μεταξύ τους είτε από κοντά είτε μέσω υπολογιστών. Τους ζητήθηκε να χωριστούν σε ομάδες των τεσσάρων και ανά δύο να διαγωνιστούν σε παιχνίδι με μάρκες, αξίας η καθεμία 1$, και με κίνητρο το κέρδος.

Όποιος θα κρατούσε τις μάρκες για τον εαυτό του στο παιχνίδι το οποίο παιζόταν ανά ζεύγη, θα κέρδιζε 4$. Εκείνος που θα μοιραζόταν όλες του τις μάρκες με τον συνεργάτη του κατά τους κανόνες του παιχνιδιού θα κέρδιζε 8 $, ενώ το μέγιστο κέρδος των 12$ περίμενε όποιον θα έκλεβε τον συνέταιρό του παίρνοντας του όλες τις μάρκες χωρίς να επιστρέψει τίποτε. Ο «καταχραστής» θα εισέπραττε τελικά μόνος του 12$, χρήματα τα οποία ίσως δεν θα έβγαζε ούτε στην καλύτερη έκβαση του παιχνιδιού μαζί με τον συνεργάτη του.

Το 22% των συμμετεχόντων, ένας στους πέντε δηλαδή, αποδείχθηκαν αγνοί και έμπιστοι συμπαίκτες και συνέταιροι στο παιχνίδι για το κέρδος. Στο 13% οι παίκτες έκλεψαν από την πρώτη στιγμή τους συνεργάτες τους, ενώ σε ποσοστό 65% η συμπεριφορά ήταν μεικτή: Κρατούσαν μάρκες για τον εαυτό τους, φερόταν με δυσπιστία, προσπαθούσαν να κλέψουν τον συμπαίκτη τους αλλά και επεδείκνυαν συνεργασιμότητα και αμοιβαιότητα. Η έρευνα όμως είχε ως στόχο να εντοπίσει στην απευθείας, ή και κατά την ηλεκτρονική επικοινωνία των διαγωνιζομένων, στοιχεία και χαρακτηριστικά που θα έκαναν τους άγνωστους να αναγνωρίσουν τους έμπιστους (γι' αυτούς) μεταξύ αγνώστων.

Τα στοιχεία αυτά βρέθηκαν, καταγράφηκαν και αναγνωρίστηκαν, αλλά μόνον κατά την πρόσωπο- με- πρόσωπο επικοινωνία των παικτών, που γνωρίζονταν μεταξύ τους για τις ανάγκες του παιχνιδιού, ενώ δεν εμφανίστηκαν καθόλου «κριτήρια εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας» στην ηλεκτρονική επικοινωνία και γνωριμία των παικτών. Το συμπέρασμα αυτό, εξήγησαν στην συνέχεια οι επιστήμονες, καταδεικνύει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος και το ένστικτο της επιβίωσης έχουν οπτικά σημάδια-κώδικες για να εμπιστευτούν, να συνεργαστούν ή να συνεταιριστούν στην ανθρώπινη αγέλη.

Τέσσερα ήταν τα σημεία- κλειδιά, όπως ανακοινώθηκε, που απέτρεπαν τους παίκτες να δείξουν εμπιστοσύνη στους συν- διαγωνιζόμενους . Για την ακρίβεια, όπως το διατυπώνουν οι επιστήμονες της μελέτης « όταν οι παίκτες γνωρίζονταν face-to- face, ήταν επιτυχέστεροι στο να αναγνωρίζουν πόσο αξιόπιστοι ή έμπιστοι ήταν οι συμπαίκτες τους ». Τα σημεία αυτά , σημάδια-κλειδιά , είναι:

Το να απομακρύνεται κάποιος από τον συνομιλητή του
Το να τρίβει ή να σφίγγει τα χέρια του νευρικά
Το να σταυρώνει τα χέρια του σαν σε αποκλεισμό μπροστά του ή στο στήθος
Το να αγγίζει μόνος του το πρόσωπό του, την κοιλιά του ή άλλα σημεία του σώματός του

Όσο περισσότερο παρατηρούσαν τους συμπαίκτες οι διαγωνιζόμενοι , τόσο πιο ξεκάθαρα διαπίστωναν ότι όντως ο συνέταιρός τους επρόκειτο να τους κλέψει.

Στην συνέχεια, οι πρωτοποριακοί ερευνητές θέλησαν να τεστάρουν τα ανθρώπινα αντανακλαστικά απέναντι στις χειρονομίες και τα σημάδια της απάτης, όταν όμως αυτά δεν προέρχονταν από άνθρωπο συμπαίκτη, αλλά από ρομπότ! Το αποτέλεσμα ήταν αποκαλυπτικό. Το ρομπότ –συνέταιρος αφού γνωριζόταν με τους διαγωνιζόμενους, (μιλώντας με γυναικεία φωνή - γυναίκας που δεν ήξερε τι προγραμματισμό είχαν οι κινήσεις του-) έπαιζε κανονικά στο παιχνίδι αναγκάζοντας τον συμπαίκτη με τις μάρκες , να συνεταιριστεί μαζί του σαν να ήταν άνθρωπος. Ανάμεσα στις χειρονομίες που το ρομπότ είχε εμφανίσει κατά το διάστημα της γνωριμίας στο παιχνίδι, ήταν και οι τέσσερις …«SOS- της ατιμίας»: τρίψιμο των χεριών , σταύρωμα των χεριών στο στήθος , άγγιγμα του προσώπου ή της κοιλιάς, απομάκρυνση σε απόσταση. Οι παίκτες συμπεριφέρθηκαν στο ρομπότ με την ίδια επιφυλακτικότητα, όπως όταν αντίστοιχες χειρονομίες έκαναν οι άνθρωποι- συμπαίκτες τους.

Η έρευνα κατέληξε στο ότι γραμμένη στα γονίδια μας είναι η εντιμότητα, και ότι αυτό, ως ανθρώπινο πλήθος, μας βελτιώνει και εξελίσσει το είδος, όσο συμπράττουμε στη ζούγκλα της ζωής. Οι κινήσεις ενοχής είναι, προφανώς, η συνείδηση της «ζαβολιάς», που’χει σχεδιαστεί να χτυπάει “alert” σε όσους απέμειναν απ τους έμπιστους συνανθρώπους…