Ο σκληρός χρόνος του '45

Ο σκληρός χρόνος του '45 Facebook Twitter
1

 

Ο σκληρός χρόνος του '45 Facebook Twitter

 

Πίσω από τις εικόνες του χαρούμενου πλήθους που αντάλλασσε αγκαλιές και φιλιά μετά το πέρας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου υπάρχει μια σκληρή πραγματικότητα: νέοι πόλεμοι –εμφύλιοι αυτήν τη φορά–, εθνικές εκκαθαρίσεις, ισοπεδωμένες πολιτείες, άφθονο αίμα. Όλα αυτά, δηλαδή, που χαρακτήρισαν την ευρωπαϊκή ήπειρο μετά το 1945 και τα οποία θυμίζει στους αναγνώστες ο Βρετανός ιστορικός –και οπαδός της αναθεωρητικής σχολής– Κιθ Λόου με το προβοκατόρικο βιβλίο του Όλεθρος, Η Ευρώπη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (σε μετάφραση Ιωάννη Χαλαζία). Πάντοτε σαφής και επεξηγηματικός ο Κιθ Λόου μας μίλησε για το βιβλίο του που δεν θα μπορούσε να παραλείψει την ελληνική περίπτωση, αφιερώνοντας ένα μεγάλο μέρος στον Εμφύλιο που ταλάνισε τη χώρα.

Καθώς φαίνεται, η εν μέρει προκλητική ερμηνεία σας περιγράφει μια Ευρώπη σε παρακμή και πτώση μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως επίσης κατηγορεί τους συμμάχους ως εγκληματίες πολέμου. Αυτό είναι που είχατε στο μυαλό σας γράφοντας τον «Όλεθρο»;

Δεν μιλάω ακριβώς για πτώση και παρακμή αλλά για κάτι χειρότερο: η Ευρώπη κυριολεκτικά κατακρημνίστηκε από το 1939 έως το 1945 και μέχρι σήμερα περισυλλέγουμε τα κομμάτια της. Κι είναι αδύνατον να συλλάβουμε το ακριβές μέγεθος της καταστροφής. Μετά το πέρας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου δεν επιστρέψαμε στην «κανονικότητα». Αντίθετα, ολάκερη η ήπειρος βυθίστηκε στο χάος. Στην πραγματικότητα, ο πόλεμος συνεχίστηκε μετά το 1945 με διαφορετική μορφή. Εννοείται ότι εξακολουθώ να υποστηρίζω πως οι σύμμαχοι είναι υπεύθυνοι για εγκλήματα πολέμου! Όταν εξοπλίζεις χιλιάδες νέους με εξουσία, χρήμα και τα προς το ζην, είναι φυσικό κάποιοι από αυτούς να εκμεταλλευτούν την προνομιακή τους θέση. Οι σύμμαχοι μπορεί να έσωσαν την Ευρώπη από κάτι πραγματικά αποτρόπαιο –και ευτυχώς που το έκαναν–, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν άμεμπτοι. Η ιδέα που έχουμε για τους συμμάχους βασίζεται σε έναν κυρίαρχο μύθο, δυστυχώς, όμως, δεν φορούσαν γυαλιστερές πανοπλίες αλλά ήταν κοινοί θνητοί. Υπέπεσαν σε σφάλματα. Ήταν αλαζόνες. Και μερικές φορές τα λάθη τους ήταν τραγικά, όπως κάθε μέσου ανθρώπου.

Αντίστοιχα υποστηρίζετε ότι η Ευρώπη δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες που δημιουργήθηκαν μετά το πέρας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι όντως έτσι;

Το βιβλίο μου είναι πολύ πιο κατηγορηματικό: επιμένει πως μετά τον πόλεμο πολλοί ονειρεύονταν και ήλπιζαν ότι θα συγκροτούνταν μια δικαιότερη κοινωνία, αλλά κοιτάζοντας γύρω τους αντίκριζαν μόνο απελπισία. Ο όλεθρος ήταν κυρίαρχος σε τέτοιο βαθμό που ορισμένοι Βρετανοί και Αμερικανοί αξιωματούχοι έφτασαν να αμφιβάλουν σοβαρά για το αν θα μπορούσε ποτέ να ανοικοδομηθεί η ήπειρος. Βλέποντας επίσης τι συνέβαινε, για παράδειγμα, στην Πολωνία ή την Ελλάδα, φοβόντουσαν ότι αντίστοιχοι εμφύλιοι πόλεμοι θα πλήξουν ολόκληρη την Ευρώπη. Οπότε, από αυτή την άποψη, οι προσδοκίες μετά τον πόλεμο δεν ήταν και πολύ μεγάλες. Δείτε, όμως, τι συμβαίνει στην Ευρώπη σήμερα. Δεν είναι τέλεια –φυσικά και δεν είναι– και η οικονομία της δίνει μεγάλες μάχες, αλλά δείτε πόσα κατακτήσαμε. Και επειδή θεωρούμε δεδομένα τα κεκτημένα μας, ξεχνάμε τι μάχες δόθηκαν για να τα επιτύχουμε. Γι' αυτό πιστεύω ότι οι προσδοκίες μας δεν ήταν τότε μη ρεαλιστικές αλλά σήμερα. Επιστρέφοντας στο 1945, έχουμε την αίσθηση ότι η ειρήνη και η σχετική σταθερότητα που απολαμβάνουμε σήμερα επήλθαν ως εκ θαύματος, ως διά μαγείας. Αυτό που καταρχάς υποστηρίζω στο βιβλίο μου είναι ότι η ειρήνη και η σταθερότητα εξέλιπαν για πολλά χρόνια μετά τον πόλεμο, καθώς η Ευρώπη ήταν βυθισμένη στο χάος για καιρό. Κατά δεύτερον, επισημαίνω ότι οι κατακτήσεις αυτές σημειώθηκαν λόγω της σκληρής εργασίας, των θυσιών και, σε πολλές περιπτώσεις, ακόμα και των αδικιών τις οποίες πολλοί επέμεναν να αγνοούν.

Σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα, φαίνεται να υιοθετείτε την αναθεωρητική άποψη Καλύβα, στον οποίο παραπέμπετε, επιμένοντας ότι μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε αναλογεί στη στάση που κράτησε ο Στάλιν. Αλήθεια, θεωρείτε ότι από εκεί ξεκίνησαν όλα;

Δεν νομίζω ότι τα προβλήματα στην περίπτωση της Ελλάδας ξεκίνησαν με τον Στάλιν αλλά όταν ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ αποφάσισαν να εισβάλουν στη χώρα. Οι ναζί και οι φασίστες είναι που ανέτρεψαν τον νόμο και την τάξη, που μετέτρεψαν κάθε ακραία μορφή βίας σε κομμάτι της καθημερινότητας και που ξεκίνησαν τον κύκλο των αντιποίνων και της καταπίεσης που συνεχίστηκε για χρόνια μετά το '45. Χωρίς τον φασισμό, ο κομμουνισμός δεν θα είχε καμία ελπίδα. Με άλλα λόγια, παρότι πιστεύω ότι οι κομμουνιστές τρομοκράτησαν μεγάλο μέρος της χώρας, αυτό συνέβη επειδή κάποιοι άλλοι φρόντισαν να ανοίξουν το κουτί της Πανδώρας.

Ο σκληρός χρόνος του '45 Facebook Twitter

Για να μείνουμε στον Εμφύλιο Πόλεμο, επιμένετε ότι το πρόβλημα του Εμφυλίου στην Ελλάδα ήταν η απόλυτη απουσία ηγετικού παράγοντα;

Δύσκολη ερώτηση. Πιστεύω ότι ενδεχομένως τα πράγματα να ήταν διαφορετικά στην Ελλάδα αν είχε υπάρξει ένας ισχυρός και δημοφιλής ηγέτης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο με τον οποίο θα μπορούσαν να ταυτιστούν και οι δύο πλευρές. Αλλά, επίσης, θεωρώ ότι κάτω από τόσο δυσχερείς περιστάσεις θα ήταν αδύνατον να συμβεί κάτι τέτοιο. Ενδιαφέρουσα είναι η σύγκριση της Ελλάδας με τις αντίστοιχες περιπτώσεις Ιταλίας και Γαλλίας, που επίσης έφτασαν στο χείλος του Εμφυλίου αμέσως μετά την απελευθέρωση. Γιατί; Αυτό δεν οφείλεται στους δημοφιλείς ηγέτες, όπως ο ντε Γκολ, αλλά στο ότι οι ίδιοι οι κομμουνιστές αντιλήφθηκαν πως οι περιστάσεις δεν ευνοούσαν ένα τέτοιο επαναστατικό ρεύμα. Αμφότερες οι χώρες είδαν τους συμμάχους να καταφθάνουν μαζικά στη χώρα τους. Η μόνη ευκαιρία που είχαν οι κομμουνιστές να συνεχίσουν να ασκούν επιρροή ήταν να συνεργαστούν με άλλες πολιτικές ομάδες και να προσβλέπουν σε μια καλύτερη ευκαιρία στο μέλλον. Ακόμα και σήμερα στη Γαλλία και την Ιταλία οι κομμουνιστές πιστεύουν στον υπέροχο μύθο του κοινού σκοπού που τους κράτησε ενωμένους πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στην Ελλάδα τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Οι κομμουνιστές δεν συνεργάστηκαν με άλλες ομάδες – στην πραγματικότητα, ξόδεψαν πολύ περισσότερη ενέργεια επιτιθέμενοι στους Έλληνες αντιπάλους τους παρά επιτιθέμενοι στους Γερμανούς κατακτητές. Όσο αδύνατον ήταν να δημιουργήσουν έναν αντίστοιχο μύθο περί ενότητας, άλλο τόσο ήταν να βρουν έναν ηγέτη που θα μπορούσε να εγείρει αξιώσεις ότι εκπροσωπεί τους πάντες εξίσου. Πιστεύω, λοιπόν, ότι η τραγωδία του ελληνικού εμφύλιου πολέμου δεν οφείλεται μόνο στην αποτυχία της ηγεσίας εν γένει μετά το '44 αλλά και στην αποτυχία της κομμουνιστικής ηγεσίας το '43 ειδικότερα. Οι κομμουνιστές στην Ελλάδα δεν διείδαν ότι οι συνθήκες δεν ήταν οι κατάλληλες για επανάσταση και διακινδύνευσαν μια τέτοια κίνηση, παρότι ο Β' Παγκόσμιος ήταν ήδη σε εξέλιξη. Το τίμημα ήταν βαρύ για ολόκληρη τη χώρα.

Μετά απ' όλα όσα περιγράφετε στο βιβλίο σας πιστεύετε ακόμα ότι η Ευρώπη μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο;

Απόλυτα, αλλά όχι για τους προφανείς λόγους. Εμείς οι Ευρωπαίοι αρεσκόμαστε να θεωρούμε ότι είμαστε καλύτεροι από όλους τους άλλους: πιο καλλιεργημένοι, πιο πολιτισμένοι, πιο φιλήσυχοι. Αρκεί όμως να ρίξουμε μια ματιά στα γεγονότα πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο για να διαπιστώσουμε ότι είμαστε εξίσου φαύλοι με οποιονδήποτε άλλο στον πλανήτη. Ο τίτλος του βιβλίου μου στα αγγλικά δεν είναι τυχαία «Άγρια Ήπειρος». Στόχος μου ήταν να καταδείξω ότι αυτή η υπέροχη και καλλιεργημένη Ευρώπη είναι εξίσου επιρρεπής σε αγριότητες όσο οι υπόλοιπες περιοχές στις οποίες αποδίδουμε τέτοιες τάσεις. Ο μόνος λόγος που μπορέσαμε να σφυρηλατήσουμε τη σταθερή ήπειρο που βιώνουμε σήμερα είναι γιατί ολόκληρος ο πλανήτης ανταποκρίθηκε στην τραγωδία που βιώσαμε. Όλοι συνέτρεξαν με τον δικό τους τρόπο στην ανοικοδόμηση της Ευρώπης. Κι όλοι διαμόρφωσαν από κοινού ισχυρούς θεσμούς που θα εξασφάλιζαν ότι μια τέτοια καθολική καταστροφή δεν θα επαναλαμβανόταν ποτέ. Φανταστείτε πόσο καλύτερος θα ήταν σήμερα ο κόσμος αν μπορούσαμε να καθιερώσουμε μια τέτοια διεθνή ενότητα κι έναν τόσο ακλόνητο στόχο όσον αφορά την επίλυση προβλημάτων στη Μέση Ανατολή, τη Συρία ή την Ουκρανία. Οπότε, καθώς διαπιστώνετε, δεν θεωρώ ότι η Ευρώπη λειτουργεί μόνο ως παράδειγμα για το πώς μπορεί να επιτευχθεί η πολιτική συνεργασία σε ηπειρωτικό επίπεδο αλλά και ως υπόδειγμα παγκόσμιας συνεργασίας.

1

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

σχόλια

1 σχόλια
''Χωρίς τον φασισμό, ο κομμουνισμός δεν θα είχε καμία ελπίδα. Με άλλα λόγια, παρότι πιστεύω ότι οι κομμουνιστές τρομοκράτησαν μεγάλο μέρος της χώρας''.''Στην Ελλάδα τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Οι κομμουνιστές δεν συνεργάστηκαν με άλλες ομάδες – στην πραγματικότητα, ξόδεψαν πολύ περισσότερη ενέργεια επιτιθέμενοι στους Έλληνες αντιπάλους τους παρά επιτιθέμενοι στους Γερμανούς κατακτητές''Χωρίς τους κομμουνιστές και τους αριστερούς στην αντίσταση, ο φασισμός θα είχε κάθε ελπίδα στην Ευρώπη και παντού.Οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής δεν βαρέθηκαν και έφυγαν. Οι κομμουνιστές και οι αριστεροί που λέγαμε, αυτοί πολέμησαν και μετά κυνηγήθηκαν. Οι υπόλποιπες ''εθνικές'' αντιστασιακές δυνάμεις, βλ. ΕΔΕΣ και Χ κτλ κτλ, προκειμένου να χτυπήσουν τον ΕΛΑΣ και να επαναφέρουν τη χώρα στη τόσο νοσταλγική κατάσταση του μεσοπολέμου, συνεργάστηκαν με Γερμανούς και Άγγλους και στηρίχθηκαν έπειτα από τέως δοσίλογους και πλέον κουμανταδόρους. Οι ''εκπρόσωποι της νομιμότητας'' που υποστηρίζονταν από αυτές τις ''αντιστασιακές'' ομάδες, παραθέριζαν στο Κάιρο και επιβλήθηκαν πραξικοπηματικά ως νόμιμη κυβέρνηση, όταν επέστρεψαν αφού πλέον είχε αποχωρήσει και ο τελευταίος γερμανός από τη χώρα. Το μέλλον τελικά είναι σχετικά εύκολο να προβλεφτεί. Το παρελθόν είναι αυτό που αλλάζει συνέχεια