Το πρώτο βιβλίο στα εβραϊκά
για τον Ghassan Kanafani
Hagai El-Ad
Γενικός διευθυντής της ισραηλινής οργάνωσης B’Tselem (κέντρο πληροφόρησης για τα ανθρώπινα δικαιώματα στα εδάφη που κατέχει στρατιωτικά το Ισραήλ. Για πρώτη φορά, το 2021, η οργάνωση μίλησε για κατάσταση απαρτχάιντ).
Mediapart - 03.01.2023
"Από μακριά ακούγαμε τον ήχο των πυροβολισμών". Αν πάτε σε οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο στο Ισραήλ αυτές τις μέρες, πιθανότατα θα βρείτε ένα νέο βιβλίο για έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς που γνώρισε ποτέ αυτή η χώρα, έναν συγγραφέα του οποίου τα γραπτά συνεχίζουν να επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους: τον Γκασάν Καναφανί. Ένας Παλαιστίνιος τον οποίο το Ισραήλ εξακολουθεί να θεωρεί τρομοκράτη.
Είναι το πρώτο βιβλίο στα εβραϊκά για τον Καναφανί, έναν Παλαιστίνιο που το Ισραήλ εξακολουθεί να θεωρεί τρομοκράτη. Γεννημένος στην Άκρα το 1936, ο Καναφανί εξορίστηκε σε ηλικία 12 ετών κατά τη διάρκεια της Νάκμπα: "Όταν φτάσαμε στη Σιδώνα το απόγευμα, είχαμε γίνει πρόσφυγες", γράφει στην αυτοβιογραφία του Η χώρα των θλιμμένων πορτοκαλιών [στα αραβικά, μεταφρασμένο στα αγγλικά από τη Nejmeh Khalil-Habib υπό τον τίτλο The Land of Sad Oranges].
Ο Καναφανί δολοφονήθηκε πριν από 50 χρόνια στη Βηρυτό, μαζί με την 17χρονη ανιψιά του, τη Lamees. Εκείνος ήταν 36 ετών και δεν είχε επιστρέψει ποτέ στο σπίτι του. Αλλά τα γραπτά του, όπως και το πορτρέτο του στο εξώφυλλο αυτού του συναρπαστικού βιβλίου, παραμένουν άκρως συγκινητικά.
Η ανάγνωση του Καναφανί προσφέρει ένα κλειδί για να αρχίσουμε να συγκεντρώνουμε τα νήματα που οι περισσότεροι Εβραίοι προτιμούν να αφήνουν σκόρπια: "Εσείς κι εγώ, και όλα τα παιδιά της ηλικίας μας, δεν καταλαβαίναμε τι συνέβαινε. Αλλά εκείνη τη νύχτα αρχίσαμε να συγκεντρώνουμε τα νήματα της ιστορίας μας" (Η χώρα των θλιμμένων πορτοκαλιών).
Στο βιβλίο, ο Ισραηλινός δημοσιογράφος Ντάνι Ρουμπινστάιν παρουσιάζει στο εβραϊκό αναγνωστικό κοινό μια άποψη που είναι πραγματικά ανατρεπτική στο σημερινό πολιτικό κλίμα του Ισραήλ: η παλαιστινιακή αντίσταση κατά του σιωνιστικού εγχειρήματος δεν είναι "εκ φύσεως αντισημιτική", αλλά έχει τις ρίζες της σε πολύ πραγματολογικά και πολιτικά κίνητρα.
Η ιδέα ότι η ιστορία των τελευταίων εκατό ετών - και ιδιαίτερα εκείνη του εβραϊκού πολιτικού σχεδίου στην Παλαιστίνη - μπορεί να συνδεθεί αντικειμενικά με την παλαιστινιακή αντίσταση εναντίον του, μπορεί να φαίνεται προφανής. Αλλά το Ισραήλ είναι τόσο βυθισμένο στη δική του προπαγάνδα, στην ηθικολογική αυτοικανοποίηση και αυτοθυματοποίηση, που επιμένει να αναμασά το ψέμα ότι όλα αυτά είναι μια παλαιστινιακή μορφή αντισημιτισμού, η οποία απορρίπτει τον Ιουδαϊσμό συλλήβδην και δρα εναντίον των Εβραίων "μόνο και μόνο επειδή είναι Εβραίοι". Σκοπός είναι να υπονομευθεί η παλαιστινιακή αντίσταση ενάντια σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό σχέδιο των Εβραίων (πολλών από αυτούς): τον σιωνισμό.
Οι ιδρυτές του σιωνισμού δεν ασχολήθηκαν με αυτού του είδους την παράλογη προπαγάνδα: ήταν πολύ πιο σωστοί στην κατανόηση της παλαιστινιακής αντίστασης. Στο Σιδηρούν τείχος (1923), ο Jabotinsky έγραφε: "...δείτε αν υπάρχει έστω και μία περίπτωση αποικισμού που να έχει πραγματοποιηθεί με τη συγκατάθεση του ντόπιου πληθυσμού. Δεν υπάρχει τέτοιο προηγούμενο".
Εφόσον ο ντόπιος πληθυσμός δεν μπορεί να συναινέσει, θα "παρέμβει πιθανόν με τη βία" στην επίτευξη του σιωνισμού, παρά την "ηθική και δίκαιη" φύση του κινήματος. "Η δικαιοσύνη πρέπει να αποδοθεί", έγραφε ο Jabotinsky, "είτε ο Ιωσήφ ή ο Συμεών, ο Ιβάν ή ο Αχμέτ, συμφωνούν με αυτό είτε όχι". Ο Μπεν Γκουριόν συμφωνούσε μαζί του, τουλάχιστον σε αυτό το θέμα: "Θέλουμε το ίδιο πράγμα που θέλουν και αυτοί: όλοι θέλουμε τη Γη του Ισραήλ. Αυτή είναι μια θεμελιώδης αντίφαση. Ποτέ δεν υπήρξε στην ιστορία, και δεν νομίζω ότι θα υπάρξει ποτέ, περίπτωση ένας λαός που εγκατέλειψε οικειοθελώς τη γη του -που νομίζει ότι είναι η γη του- για να αφήσει ένα άλλο έθνος να έρθει" (1936).
"Από μακριά ακούγαμε τον ήχο των πυροβολισμών", γράφει ο Καναφανί. Οι πυροβολισμοί αυτοί ακούγονται ακόμα 74 χρόνια αργότερα και οι επιπτώσεις τους θα συνεχίσουν να είναι αισθητές. Ο Ρουμπινστάιν φέρνει πίσω τον αναγνώστη στο 1948, στα γεγονότα της Νάκμπα, η έκβαση των οποίων διαμόρφωσε την ταυτότητα, τη γραφή, τη ζωή - και το θάνατο - του Καναφανί.
Διαβάζουμε για το τι κάναμε στους Παλαιστίνιους στη Λύδδα, την εκδίωξη δεκάδων χιλιάδων από αυτούς - και το μαθαίνουμε από τους ίδιους τους Ισραηλινούς και τους Παλαιστίνιους που ήταν εκεί. Εδώ, ένας Ισραηλινός περιγράφει τι συνέβη στις 12 Ιουλίου 1948: "Οι κάτοικοι της Λύδδας δεν έφυγαν οικειοθελώς. Δεν υπήρχε τρόπος να αποφευχθεί η χρήση βίας και προειδοποιητικών πυροβολισμών για να αναγκαστούν οι κάτοικοι να βαδίσουν τα 15-20 χιλιόμετρα που τους χώριζαν από τις δυνάμεις της (Αραβικής) Λεγεώνας".
Και αλλού, ένας Παλαιστίνιος: "Ήταν μεσημέρι, η ζέστη τρομερή. Δεν υπήρχε νερό. Γέροι και παιδιά έπεφταν στην άκρη του δρόμου. Πολλοί αφυδατώθηκαν και πέθαναν... Οι μέρες της φρίκης στη Λύδδα έμειναν μέσα μου σε όλη μου τη ζωή... Τριάντα χιλιάδες άνθρωποι περπατούσαν, έκλαιγαν, ούρλιαζαν από φόβο... Γυναίκες με μωρά και πίσω τους τα άλλα παιδιά".
Ο Ισραηλινός που αναφέρεται ήταν ο τότε διοικητής της ταξιαρχίας Harel, ο Γιτζάκ Ράμπιν - ο άνθρωπος που έδινε τις εντολές [πρωθυπουργός του Ισραήλ από το 1974 έως το 1977, και από το 1992 έως τη δολοφονία του το 1995 από εξτρεμιστή Εβραίο-σ.σ.]. Ο Παλαιστίνιος ήταν ο φοιτητής ιατρικής Ζωρζ Χαμπάς, ο οποίος αργότερα ίδρυσε το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP) και του οποίου η ζωή ήταν στενά συνδεδεμένη με τη ζωή του Καναφανί μέχρι το τέλος: ο Καναφανί ίδρυσε την εβδομαδιαία εφημερίδα της οργάνωσης, Al-Hadaf, το 1969, και την εξέδιδε μέχρι το θάνατό του, σχεδόν τρία χρόνια αργότερα.
Ο Ρουμπινστάιν τονίζει ότι οι περισσότεροι Ισραηλινοί αναγνωρίζουν το όνομα του Καναφανί στο πλαίσιο μιας πολιτικής συγκυρίας, κυρίως ως τον σημαντικότερο εκπρόσωπο του PFLP. Αλλά οι Παλαιστίνιοι θυμούνται τον Καναφανί πρώτα και κύρια για το λογοτεχνικό του έργο. Τα γραπτά του ήταν σίγουρα εμπνευσμένα από την πολιτική και διαμόρφωσαν τις απόψεις πολλών Παλαιστινίων. Ο Ρουμπινστάιν προσφέρει ένα ιστορικό αφήγημα για τον Καναφανί παρακολουθώντας τη ζωή του ως πρόσφυγα στη Δαμασκό, ως δασκάλου στο Κουβέιτ, ως δημοσιογράφου στη Βηρυτό - και ως συγγραφέα, καθώς εκείνος υφαίνει τα γραπτά του καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται σε δύο από τα γραπτά του Καναφανί: Επιστροφή στη Χάιφα και Άνθρωποι στον ήλιο. Το διάσημο απόσπασμα από το τελευταίο βιβλίο: "Γιατί δεν χτυπήσατε πάνω στα πλαινά της δεξαμενής;" [τρεις άνδρες που προσπαθούν να μπουν παράνομα στο Κουβέιτ πεθαίνουν από ασφυξία μέσα στη δεξαμενή χωρίς ποτέ να πουν τίποτα ή έστω να χτυπήσουν τους τοίχους ώστε ο οδηγός τους ή οι συνοριοφύλακες να μπορέσουν να τους ακούσουν -σ.σ.] είναι ο τίτλος του βιβλίου του Ρουμπινστάιν. Σε αυτό το οικείο πορτρέτο, κάθε κεφάλαιο της ζωής του Καναφανί και κάθε κεφάλαιο του βιβλίου του Ρουμπινστάιν "αντανακλούν όλες τις πορτοκαλιές που άφησε πίσω του για τους Εβραίους" (Η χώρα των θλιμμένων πορτοκαλιών).
Γλιστρώντας ανάμεσα σε λογοτεχνία και πραγματικότητα, ανάμεσα σε σκιές και καθρέφτες, η μια ηχώ απαντά στην άλλη από σελίδα σε σελίδα. Ο Ρουμπινστάιν σημειώνει ότι η πρώτη φορά που σκοτώθηκε ένας πράκτορας της Φατάχ ήταν την 1η Ιανουαρίου 1965, όταν διείσδυσε στο Ισραήλ από την Ιορδανία για να σαμποτάρει το Εθνικό Υδραγωγείο, την κύρια παροχή νερού της χώρας.
Ο Ahmed Musa κατάφερε να περάσει στο Ισραήλ, αλλά στην δεύτερη απόπειρά του - επιστρέφοντας πίσω στην Ιορδανία - πυροβολήθηκε από Ιορδανούς φρουρούς. Ο Καναφανί είχε εκδώσει το βιβλίο 'Ανθρωποι στον ήλιο δύο χρόνια νωρίτερα, το 1963. Οι πρωταγωνιστές, ο Abu Kais, ο Assad και ο Marwan, επιβιώνουν από το πρώτο πέρασμα των συνόρων, αλλά βρίσκουν φρικτό θάνατο στο δεύτερο.
Το βιβλίο είναι επίσης γεμάτο από διαμελισμένα σώματα. 'Οπως στην περίπτωση ενός χαρακτήρα του Καναφανί από μια ανθολογία του 1960. Ο Abu ‘Othman θέλει να ταφεί στη γενέτειρά του, τη Ράμλα, και γι' αυτό επιλέγει να παραμείνει υπό ισραηλινή κυριαρχία. Αλλά όταν Ισραηλινοί στρατιώτες σκοτώνουν τη γυναίκα και την κόρη του μπροστά στα μάτια του, ανατινάζεται στο γενικό αρχηγείο της διοίκησης. Έτσι, ο Abu ‘Othman παρέμεινε στην πατρίδα του, αλλά το όνειρό του γκρεμίστηκε.
Ή πάρτε το πολύ αληθινό σώμα του Maher Habeyshi από τη Ναμπλούς, που διαμελίστηκε όταν ανατινάχτηκε σε ένα λεωφορείο στη γειτονιά Halisa της Χάιφα το 2001 - κοντά στην περιοχή όπου ζούσαν οι πρωταγωνιστές της Επιστροφής στη Χάιφα. Και φυσικά, υπάρχει το πανταχού παρόν διαμελισμένο σώμα του ίδιου του Καναφανί, που σκοτώθηκε τον Ιούλιο του 1972 στη Βηρυτό [από βόμβα που τοποθέτησαν πράκτορες της Mossad στο αυτοκινητό του -σ.σ.]. Οι εφημερίδες της εποχής ανέφεραν ότι τριάντα χιλιάδες άνθρωποι παρακολούθησαν την κηδεία του - σε εκείνη την εξορία από την οποία δεν επέστρεψε ποτέ.
Ο συγγραφέας του βιβλίου, Danny Rubinstein, είναι μέλος του γραφείου της B'Tselem.
Ρεπορτάζ του Αυστραλού δημοσιογράφου Richard Carleton στη Βηρυτό όπου συνάντησε τον Ghassan Kanafani.
