"Η queerness είναι μέρος της παλαιστινιακής κουλτούρας. Υπήρχαμε από πάντα."
Ο Elias Jahshan, εκδότης της ανθολογίας This Arab is Queer, συζητά για τη σεξουαλικότητα στον αραβικό κόσμο, το ισραηλινό ροζ πλυντήριο και το όνειρό του για μια απελευθερωμένη Γιάφα.
Eliyahu Freedman
+972 Magazine - 18.01.2023
Ιστορίες με queer 'Αραβες εμφανίζονται συχνά στα δυτικά μέσα ενημέρωσης για όλους τους λάθος, εντυπωσιαστικούς λόγους, παρουσιάζοντάς τους ως θύματα μιας ανεπανόρθωτα πατριαρχικής και ομοφοβικής ισλαμικής κουλτούρας. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, ένα νέο κύμα στη λογοτεχνία, την τέχνη και τον ακτιβισμό, έχει συμβάλει στο να αποσαφηνιστεί και να επαναπροσδιοριστεί αυτή η αντίληψη, προσδίδοντας μεγαλύτερη πολυπλοκότητα σε μια διαφορετική κοινωνική ομάδα για την οποία τείνουν διάφοροι να μιλούν χωρίς να ακούγεται η φωνή της.
Με την πρόσφατη, αγγλόφωνη συλλογή του This Arab is Queer: An Anthology by LGBTQ+ Arab Writers (Saqi, 2022), ο εκδότης Elias Jahshan επιδιώκει να ξαναπεράσει η αφήγηση σε 18 queer Αράβες συγγραφείς. 'Οπως αναφέρει το εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου, "από μια στρατιωτική βάση στον Κόλπο μέχρι τους ερωτικούς ψιθύρους που κρύβονται ανάμεσα στα σεντόνια· και από μια περιοδεία στο εξωτερικό ως drag queen μέχρι μια συναυλία στο Κάιρο όπου η σημαία του ουράνιου τόξου υψώθηκε μπροστά σε ένα πλήθος χιλιάδων ανθρώπων, αυτή η συλλογή γιορτάζει τα αληθινά χρώματα μιας ζωντανής αραβικής queer εμπειρίας".
Χωρίς να αποφεύγει την καυστική κριτική της πατριαρχίας στον αραβικό κόσμο, η νέα ανθολογία αμφισβητεί εξίσου την ιδέα ότι οι Άραβες είναι ανίκανοι να υποστηρίξουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στις κοινωνίες τους και προσφέρει πολλά στοιχεία για την κατάρριψη τέτοιων στερεοτύπων. Αναδεικνύοντας τις queer αραβικές φωνές, το "This Arab is Queer" δεν επιδιώκει να μεταφυτεύσει τη δυτική queer κουλτούρα σε ένα αραβικό πλαίσιο· αντίθετα, εξυμνεί την queerness των ανθρώπων και της κουλτούρας του αραβικού κόσμου που υπάρχει εδώ και αιώνες, αλλά συσκοτίστηκε από την ενοχή και την ντροπή κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας.
Ο Jahshan γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Σίδνεϊ, παιδί Παλαιστίνιου πατέρα και Λιβανέζας μητέρας που γνωρίστηκαν και παντρεύτηκαν στην Αυστραλία. Εκεί ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως δημοσιογράφος και συγγραφέας, μεταξύ άλλων ως συντάκτης του LGBTQ+ περιοδικού Star Observer. 'Εχει γράψει και το σύντομο υπόμνημα Coming out Palestinian. Ζει εδώ και έξι χρόνια περίπου στο Λονδίνο, όπου εργάζεται τώρα ως υπεύθυνος κοινωνικών μέσων του διαδικτυακού ιστότοπου The New Arab.
Σε αυτή τη συνέντευξη για το +972, ο Jahshan συζητά για την έκδοση της νέας ανθολογίας και την αντιμετώπιση ευρύτερων προκλήσεων ως κάποιος που έχει βιώσει τη "διπλή εξορία" του να είσαι queer και μέλος της παλαιστινιακής διασποράς. Ξεκινάμε μιλώντας για τον εκλιπόντα πατέρα του, ο οποίος καταγόταν από τη γειτονιά Ajami της Γιάφα και ήταν περίπου 10 ετών όταν οι σιωνιστικές δυνάμεις κατέλαβαν την πόλη και εφάρμοσαν μια εθνοτική εκκαθάριση στο μεγαλύτερο μέρος της Παλαιστίνης κατά τη διάρκεια της Nakba του 1948 - μια εμπειρία που ο Jahshan σημειώνει ότι ήταν "τραυματική" για τον πατέρα του.
"Επισκέφθηκα [την Παλαιστίνη] το 2011, όταν ήμουν νεαρός δημοσιογράφος, και ήταν μια εμπειρία που μου άνοιξε τα μάτια", θυμάται ο Jahshan. "Θυμάμαι ότι έπαιρνα οδηγίες από την οικογένεια του πατέρα μου για το πού να πάω με βάση τις αναμνήσεις τους από τη Γιάφα πριν από το 1948· δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να επιστρέψουν, αλλά τίποτα δεν είναι όπως ήταν πριν. Ξέρω ότι ο παππούς μου και τα αδέλφια του και όλοι εκείνης της γενιάς ασχολούνταν με την συγκομιδή των πορτοκαλιών, για τα οποία ήταν διάσημη η Γιάφα τότε που ήταν και το κέντρο του εμπορίου της Παλαιστίνης. Και προφανώς, όλα αυτά χάθηκαν μετά το 1948".
Παρά την απώλεια αυτής της παλιάς πόλης, ο Jahshan εξακολουθεί να ελπίζει ότι η Γιάφα θα ξαναβρεί την ιστορική της θέση ως κόμβος της παλαιστινιακής ζωής και κουλτούρας - όπως και για την LGBTQ+ κοινότητά της. "Δεν ξέρω τι επιφυλάσσει το μέλλον, αλλά υπάρχει η δυνατότητα η Γιάφα, ή Χάιφα, να γίνει το queer κέντρο της Παλαιστίνης", λέει.
Η παρακάτω συζήτηση έχει επιμεληθεί για λόγους έκτασης και σαφήνειας.
Στο δοκίμιό της για την ανθολογία με τίτλο Unheld Conversations, η Παλαιστίνια-Σκωτσέζα συγγραφέας Anbara Salam προβληματίζεται για την απουσία συζητήσεων σχετικά με την queerness στον αραβικό κόσμο και την εμπειρία των queer Αράβων των οποίων οι οικογένειες "δεν είναι σε θέση να τους προσφέρουν την αποδοχή τους... Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να καθαρίσουν έναν κενό χώρο στον χάρτη και να σταθούν στις άκρες, κοιτάζοντας αλλού".
Το κείμενό της μου θύμισε τον αγώνα των queer Παλαιστινίων στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη για να βρουν τον δικό τους χώρο, όπως φάνηκε από την ακύρωση της προγραμματισμένης συναυλίας του queer Παλαιστίνιου τραγουδιστή Bashar Murad στη Ραμάλα το περασμένο καλοκαίρι, και την ένταση που προέκυψε μεταξύ του εθνικού αγώνα των Παλαιστινίων και του αγώνα για τη δημιουργία μιας πιο δίκαιης κοινωνίας εντός της Παλαιστίνης. Πώς είδατε αυτή την ακύρωση;
Δεν μπορώ να μιλήσω εξ ονόματος του Bashar, αν και γνωρίζω πολύ καλά τι συνέβη. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι χαίρομαι που ακύρωσε την συναυλία και επέλεξε να δώσει προτεραιότητα στην προσωπική του ασφάλεια. Ως Παλαιστίνιοι και Άραβες queers, είναι απαραίτητο να εστιάζουμε στην ασφάλειά μας, και η ακύρωση δεν είναι κάτι για το οποίο η ευρύτερη παλαιστινιακή κοινότητα πρέπει να είναι περήφανη.
Ο λόγος για τον οποίο ο Bashar δεν μίλησε γι' αυτό στη συνέχεια είναι ότι δεν ήθελε να τραβήξει πολύ την προσοχή σε αυτή την υπόθεση - που απλώς θα τροφοδοτούσε την ομοφοβία, την οποία διαπιστώνουμε συνεχώς στον Λίβανο, αλλά και στον Κόλπο και στην Αίγυπτο. Μόλις υπάρχει έστω και ένα ίχνος ορατότητας για την queer κοινότητα, οι αρχές την καταπνίγουν και την χρησιμοποιούν ως πολιτικό ποδοσφαιράκι για να αποσπάσουν την προσοχή από άλλα ζητήματα.
Δεν αντέχω τη νοοτροπία των Αράβων που λένε ότι η queerness δεν είναι μέρος της παλαιστινιακής κουλτούρας, ότι είναι εισαγώμενη από τη Δύση. Εμείς οι queer έχουμε μεγαλώσει παντού και υπάρχουμε από πάντα. 'Εχουμε μπροστά μας ένα μεγάλο χάος και δεν θα έπρεπε να είναι έτσι. Οι Παλαιστίνιοι γενικά τείνουν να επικεντρώνονται πολύ στη "δύναμη του λαού" και όχι τόσο στα άτομα. Έτσι, από την εμπειρία μου, δεν νοοείται να έχουμε μία κοινωνία συντηρητική και θρησκευτική, όποτ αναγκάζονται οι πάντες να ακολουθούν τους ίδιους κανόνες· υπάρχει χώρος για queer ποικιλομορφία.
Η ένταξη των ΛΟΑΤΚΙ οικειοποιείται συχνά από τους υποστηρικτές του Ισραήλ για να δείξουν την αντίθεση μεταξύ του "Tel Aviv Pride" και μιας παλαιστινιακής κοινωνίας που παραμένει ακίνητη και ανίκανη να προοδεύσει...
Το Ισραήλ σίγουρα προσπαθεί να μπει σφήνα ανάμεσα στους queer Παλαιστίνιους και την ευρύτερη παλαιστινιακή κοινότητα. Και έχουν μια καλά οργανωμένη μηχανή προπαγάνδας που το κάνει αυτό κάθε χρόνο, ειδικά γύρω από το Tel Aviv Pride. Δεν είναι καν κάτι που είναι ύπουλο, αλλά είναι μάλλον αρκετά προφανές.
Ένα πράγμα που είναι πραγματικά σημαντικό να αναγνωρίσουμε είναι ότι η queer απελευθέρωση για τους Παλαιστίνιους είναι συνδεδεμένη με την απελευθέρωση από τον σιωνισμό. Πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να τα διαχωρίσουν και να τα κατηγοριοποιήσουν, και σε κάποιο βαθμό μπορείς - όπως όταν μιλάμε για την ομοφοβία και την τρανσφοβία μέσα στην κοινότητά μας, που είναι κάτι που πρέπει να αντιμετωπίσουμε οι ίδιοι. Αλλά όσον αφορά την πραγματική απελευθέρωση, δεν μπορούμε να την πετύχουμε μέχρι να έχουμε μια ελεύθερη Παλαιστίνη.
Πολλά από τα δοκίμια της ανθολογίας είναι αρκετά ελπιδοφόρα. Με συγκίνησε ιδιαίτερα η περιγραφή της Mona Eltahawy για την queer ηδονή ως πράξη αντίστασης ενάντια στην καταπίεση της σεξουαλικότητας, την οποία θεωρεί (παραθέτοντας την αμερικανίδα ποιήτρια June Jordan) "βαθύτερη και πιο διαδεδομένη από οποιαδήποτε άλλη καταπίεση". Πώς αντιλαμβάνεστε την queer αραβική ηδονή ως πράξη αντίστασης;
Νομίζω ότι είναι μια σπουδαία πράξη αντίστασης, γιατί δείχνει ότι παίρνουμε τον έλεγχο του σώματός μας. Είμαστε υπερήφανοι για την ταυτότητά μας και την αυτονομία μας - και δεν θα έπρεπε ποτέ να υπάρχει καμία ντροπή για την απόλαυση και το σεξ, επειδή έχουν να κάνουν με την ανθρώπινη φύση.
Αν υπάρχει τόση ντροπή και στίγμα γύρω από το σεξ είναι λόγω της παγιωμένης πατριαρχίας στην κουλτούρα μας. Όταν γιορτάζουμε τη σεξουαλική θετικότητα στην κοινότητά μας, αυτό δεν είναι μόνο ριζοσπαστικό, αλλά σίγουρα αποτελεί πράξη αντίστασης, επειδή αμφισβητεί την πατριαρχία και το στίγμα γύρω από το σεξ. Νομίζω ότι το δοκίμιο της Mona ήταν ο τέλειος τρόπος για να ξεκινήσει η ανθολογία, επειδή είναι απλά μια γροθιά στο στομάχι για πολλούς ανθρώπους.
Ποια ήταν η υποδοχή για το This Arab is Queer;
Έχουμε σίγουρα πολλούς συμμάχους στην κοινότητά μας. Από τότε που κυκλοφόρησε το βιβλίο, μου έχουν μεταφέρει πολλά ανέκδοτα που ανατρέπουν τον σιωνιστικό μύθο για τους ομοφοβικούς Παλαιστίνιους. Από όλους όσους μας έχουν συμπαρασταθεί, οι μισοί τουλάχιστον είναι στρέιτ Παλαιστίνιοι. Εμείς οι Άραβες δεν είμαστε μονολιθικοί - είμαστε διαφορετικοί και έχουμε διαφορετικές απόψεις. Και πιστεύω ότι ο σιωνισμός και η hasbara [επικοινωνιακή στρατηγική που "επιδιώκει να εξηγήσει τις πράξεις, είτε αυτές είναι δικαιολογημένες είτε όχι" -σ.σ.] προσπαθούν πραγματικά να επιβάλουν αυτή την ιδέα ότι οι Παλαιστίνιοι είναι ανίκανοι να είναι προοδευτικοί ή ανοιχτόμυαλοι και χωρίς αποκλεισμούς.
Υπήρξαν αρνητικές αντιδράσεις;
Προσωπικά δεν έχω δει αντιδράσεις ή αρνητικές αντιδράσεις. Το βιβλίο δεν έχει κυκλοφορήσει εδώ και πολύ καιρό και ίσως υπάρξουν. Ξέρω ότι αν αυτό το βιβλίο είχε εκδοθεί στα αραβικά αντί για τα αγγλικά, θα είχε δεχθεί πολύ περισσότερες αντιδράσεις, επειδή σε αυτή τη γλώσσα γίνονται οι απαγορεύσεις.
Κάποιοι μου έχουν στείλει μηνύματα στο Instagram ή στο Twitter και με ρωτούν πώς μπορούν να αποκτήσουν ένα αντίτυπο του βιβλίου επειδή το Amazon δεν το καταχωρίζει στις χώρες τους -συνήθως στην Αίγυπτο ή στο Ντουμπάι- και έτσι τους βοηθάω να παραγγείλουν απευθείας από τον εκδότη μου. Το Amazon κάπως υποκύπτει στην πίεση της κυβέρνησης, όταν πρόκειται για καταχώριση αντικειμένων με ουράνιο τόξο στον ιστότοπο. Έτσι, προφανώς, το εξώφυλλο του βιβλίου μου το κάνει δύσκολο.
Ταυτόχρονα, δεν μπορώ να σκεφτώ κανέναν αραβόφωνο εκδότη, με έδρα τη Μέση Ανατολή ή τη Βόρεια Αφρική, που θα εξέδιδε ένα τέτοιο βιβλίο. Υποθέτω ότι η έκδοση στα αγγλικά κατά κάποιον τρόπο ήταν για να ανοίξουμε χώρο για μας τους ίδιους. Επειδή οι αραβόφωνοι εκδότες -και θα ήθελα πολύ να αποδειχθεί ότι κάνω λάθος- δεν θα μας έδιναν αυτόν τον χώρο.
Εν τέλει, ποια είναι τα όνειρά σας για μια ελεύθερη Παλαιστίνη και για τη Γιάφα, ώστε να ξαναγίνει κέντρο του αραβικού και παλαιστινιακού πολιτισμού - και ένα σπίτι για το queer αραβικό μέλλον;
Σίγουρα πιστεύω ότι η Γιάφα έχει τη δυνατότητα να γίνει ένα κέντρο παλαιστινιακής κουλτούρας σε μια ελεύθερη Παλαιστίνη, όπως ήταν τη δεκαετία του 1930 και του '40 ή και πολύ πιο πριν. Νομίζω ότι, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, κοντά στην παραλία και στο νερό, προσελκύει ένα άνοιγμα και μια πιο φιλελεύθερη νοοτροπία σε σύγκριση με την Ιερουσαλήμ, που είναι το θρησκευτικό κέντρο. Ο πατέρας μου θυμόταν ότι είχε Εβραίους και Χριστιανούς γείτονες, οπότε αυτή είναι η ελπίδα μου για μια ελεύθερη Παλαιστίνη όπου θα μπορούμε να συνυπάρξουμε όλοι μαζί. Δεν ξέρω τι επιφυλάσσει το μέλλον, αλλά υπάρχει η δυνατότητα η Γιάφα ή Χάιφα να γίνει το queer κέντρο της Παλαιστίνης.
Ο Eliyahu Freedman είναι Εβραίος Βουδιστής ιρακινής καταγωγής που διδάσκει και γράφει για την εβραϊκή πνευματικότητα και σεξουαλικότητα στη Γιάφα. Twitter: @real_eliyahu
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ από την Fida Jiryis: Ξένη στην ίδια μου τη χώρα
