Αίγυπτος:
"Στη φυλακή, είναι πιο εύκολο να περάσεις μέσα ναρκωτικά παρά να βγάλεις έξω ένα ποίημα".
Rabab Azzam
Αιγύπτια δημοσιογράφος και συγγραφέας
Orient XXI - 24 Ιουλίου 2025
Απέναντι στην αυθαιρεσία της φυλάκισης, Αιγύπτιοι κρατούμενοι συνείδησης απαντούν με τη δημιουργικότητα των γραπτών τους και μια μορφή επιδεξιότητας που τους επιτρέπει να τα βγάζουν κρυφά από τη φυλακή. Πρόκειται για μία κατεξοχήν ανατρεπτική λογοτεχνία.
Αλάα Αμπντέλ Φατάχ, ο αήττητος
Η αιγυπτιακή επανάσταση του 2011 ανέδειξε μερικά σημαντικά πρόσωπα όπως ο Αλάα Αμπντέλ Φατάχ. 'Εχοντας συλληφθεί και φυλακιστεί αρκετές φορές υπό τον Χόσνι Μουμπάρακ, τον Μοχάμεντ Μόρσι και τον Αμπντέλ Φατάχ Αλ-Σίσι, έχει κρατηθεί συνολικά για περισσότερα από δέκα χρόνια. Το 2021, αφού είχε ήδη περάσει δύο χρόνια προφυλακισμένος, το δικαστήριο τον καταδίκασε σε πέντε χρόνια κάθειρξης για "ψευδείς πληροφορίες". Ο δικηγόρος του καταδικάστηκε και αυτός σε τέσσερα χρόνια κάθειρξης. Αρχικά προγραμματισμένη για τον Σεπτέμβριο του 2024, η απελευθέρωσή του αναβλήθηκε για τις αρχές του 2027, καθώς ο εισαγγελέας αποφάσισε να μην υπολογίσει την περίοδο της προφυλάκισης που είχε ήδη εκτίσει. Τον Μάρτιο του 2025, όταν έμαθε ότι η μητέρα του, Λάιλα Σουέιφ, η οποία έκανε απεργία πείνας από τις 29 Σεπτεμβρίου 2024, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη συνεχιζόμενη κράτησή του, βρισκόταν σε κρίσιμη κατάσταση, με τη σειρά του σταμάτησε να σιτίζεται. [1] Το Δεν Έχεις Ηττηθεί Ακόμα, με πρόλογο της Καναδής συγγραφέα Ναόμι Κλάιν, είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα της λογοτεχνίας των φυλακών. Αποτελούμενο από ιστορίες, στοχασμούς, tweets και ποιητικά θραύσματα γραμμένα σε κομμάτια χαρτιού που βγήκαν λαθραία από τη φυλακή, αυτή η δεκάχρονη συλλογή γραπτών μεταφράστηκε στα αγγλικά από μια ανώνυμη συλλογικότητα και δημοσιεύτηκε το 2021 από τις εκδόσεις Fitzcarraldo. Αφηγούμενη την ευφορία που επικρατούσε στην πλατεία Ταχρίρ, θέτει επίσης προβληματισμούς σχετικά με την κρατική βία.
Ο Χάλεντ Νταούντ, σε "προσωρινή κράτηση"
Ο πολιτικός ακτιβιστής και δημοσιογράφος Χάλεντ Νταούντ προφυλακίστηκε τον Σεπτέμβριο του 2019, σε μια ταραγμένη περίοδο, καθώς ο κόσμος στους δρόμους απαιτούσε την παραίτηση του Προέδρου Αλ-Σίσι. Δεν συμμετείχε στη διαμαρτυρία, αλλά τα γραπτά του προκάλεσαν αναταραχή. Πέρασε δεκαεννέα μήνες στη φυλακή και αφέθηκε ελεύθερος χωρίς να του απαγγελθούν κατηγορίες.
Προσωρινή κράτηση είναι ο τίτλος που θα έπρεπε να βρίσκεται στο εξώφυλλο του ημερολογίου φυλακής του αν δημοσιευόταν. Αυτό το έργο δεν μπόρεσε να κυκλοφορήσει λόγω των περιορισμών που επέβαλαν οι αρχές. Σε αυτό, περιγράφει τις συνθήκες κράτησης που επιφυλάσσονται στους κρατούμενους συνείδησης: περιορισμένη σωματική άσκηση και αυστηροί υγειονομικοί περιορισμοί. Ο Νταούντ προσεγγίζει τη γραφή ως εργαλείο τεκμηρίωσης, μέσα από μία δημοσιογραφική θεώρηση των γεγονότων που βιώνονται εντός της φυλακής, διατηρώντας παράλληλα την απαιτούμενη απόσταση για την παρατήρηση. Το ημερολόγιό του, μια σχολαστική περιγραφή της κοινωνίας των φυλακών, γίνεται ένας λεπτομερής οδηγός για το τι πρέπει να περιμένει κανείς κατά τη διάρκεια μιας προφυλάκισης στην Αίγυπτο. Περιγράφει επίσης τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στην εξασφάλιση χαρτιού και στυλό ή στην αποστολή επιστολών στην οικογένειά του.
Μετά την αποφυλάκισή του, ο Χάλεντ Νταούντ έχει δημοσιεύσει περίπου είκοσι άρθρα στον ιστότοπο Al-Manassa. Απαντώντας στην ερώτησή μας σχετικά με την καταστολή της πολιτιστικής δημιουργίας από το καθεστώς, ο Νταούντ αντιπαραβάλλει την πρόοδο στις ελευθερίες που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια των τριών ετών που ακολούθησαν την επανάσταση του 2011 με τους μαζικούς περιορισμούς που επιβλήθηκαν από το 2014: "Η κατάσταση έχει γίνει αφόρητη".
Αχμέντ Ντούμα, "Σαν χειροκρότημα. Σαν στεναγμός"
Μια άλλη φιγούρα της επανάστασης, ο Αχμέντ Ντούμα, πέρασε δέκα χρόνια στη φυλακή, επτάμισι εκ των οποίων σε απομόνωση. Απελευθερώθηκε τον Αύγουστο του 2023 μετά από προεδρική χάρη. Από την πρώτη του νύχτα στη φυλακή, η γραφή ήταν η σανίδα σωτηρίας του, όπως λέει, επιτρέποντάς του να αντισταθεί στις ψυχολογικές πιέσεις. Στην πρώτη του συλλογή, Soutak tala'a (Η φωνή σου ακούγεται), που εκδόθηκε το 2012, ο Ντούμα έγραψε επαναστατικά ποιήματα που ανατρέχουν στα στάδια του ακτιβισμού του πριν από την επανάσταση του 2011, παράλληλα με τα κινήματα Kifaya [2] και 6 Απριλίου [3] .
Η μαρτυρία του Ντούμα:
"Έγραψα επτά βιβλία σε δέκα χρόνια: ποιήματα στην κανονική αραβική γλώσσα όπως και στην αραβική διάλεκτο, μια συλλογή παραμυθιών, μια σειρά άρθρων και ένα προσχέδιο μυθιστορήματος. Η συγγραφή ήταν το βιοποριστικό μου μέσο, αλλά και ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσω τον εαυτό μου και τη ζωή. Κατά τη διάρκεια μεγάλων περιόδων κράτησης και απομόνωσης, ο κρατούμενος χάνει τον έλεγχο του μυαλού και των σκέψεών τους. Η συγγραφή ήταν η σωτηρία μου. Μου επέτρεψε επίσης να καταγράψω και να μοιραστώ την ιστορία της εμπειρίας μου με ειλικρίνεια και χωρίς ηττοπάθεια".
Ο Άχμεντ Ντούμα ανέπτυξε διάφορες τεχνικές για να βγάζει λαθραία τα κείμενά του: γράφοντας σε εσώρουχα, σε μικροσκοπικά κομμάτια χαρτιού ή χρησιμοποιώντας ένα παλιό κινητό τηλέφωνο που είχε μπεί κρυφά. Ηχογραφούσε μερικά ποιήματα σαν φωνητικά μηνύματα ή χάραζε τις λέξεις στους τοίχους του κελιού του με τα νύχια του. "Υπάρχουν δεκάδες κόλπα", λέει, "αλλά η αποκάλυψή τους θα στερούσε από τους κρατούμενους τη δυνατότητα να τα χρησιμοποιήσουν". Λέει ότι έχει συζητήσει με εμπόρους ναρκωτικών σχετικά με τις μεθόδους που χρησιμοποιούν για να βάζουν μέσα το εμπόρευμά τους. Αποδεικνύεται ότι "το να περάσεις ναρκωτικά μέσα στη φυλακή είναι πιο εύκολο από το να βγάλεις έξω ένα ποίημα", όπως σημειώνει.
Ο Άχμεντ Ντούμα ελπίζει ότι η εξουσία θα σταματήσει τον αδιάκοπο διωγμό της ποίησης και της λογοτεχνίας. Τώρα που είναι ελεύθερος, στόχος του δεν είναι πλέον να βγάζει παράνομα τα γραπτά του από τη φυλακή, αλλά να ανταποκριθεί σε μια εντελώς διαφορετική πρόκληση: να δημοσιεύει χωρίς εμπόδια.
[1] Η Laila Soueif τερμάτισε την απεργία πείνας της στις 13 Ιουλίου 2025, όταν της το ζήτησαν οι κόρες της, Mona και Sanaa.
[2] Το κίνημα Kifaya (Αρκετά!) εμφανίστηκε το 2004 και ζητούσε την πτώση του καθεστώτος του Χόσνι Μουμπάρακ, κυρίως μέσω διαδηλώσεων και απεργιών.
[3] Το κίνημα αυτό κατά του Μουμπάρακ πήρε το όνομά του αναφορικά με μια μαζική απεργία εργατών στο Ελ-Μαχάλα ελ-Κούμπρα (Δέλτα του Νείλου) στις 6 Απριλίου 2008. Πρωτοστάτησε στις διαμαρτυρίες του 2011 που οδήγησαν στην πτώση του πρώην προέδρου.
Για την Layla Soueif...
Η συστηματική εξόντωση του αιγύπτιου αγωνιστή Alaa Abdel Fattah
Πέφτει η αυλαία για τον Σίσι;
