«ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ», όπως είχε κάποτε σημειώσει ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν Φρανσουά Ρεβέλ, «δεν μπορεί να γίνει κατανοητό χωρίς να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι ένα σημαντικό μέρος κάθε κοινωνίας αποτελείται από ανθρώπους που ενεργά επιζητούν την τυραννία: είτε για να την ασκήσουν οι ίδιοι είτε για να υποταχθούν σ’ αυτήν».
Είναι μια παρατήρηση που μπορεί να μας βοηθήσει να καθοδηγήσουμε τη σκέψη μας σχετικά με την επανεκλογή του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία. Και θα πρέπει να χρησιμεύσει ως προειδοποίηση για άλλα μέρη - συμπεριλαμβανομένου του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος - όπου αυταρχικοί ηγέτες, φαινομενικά ανίκανοι από πολλές απόψεις, επιστρέφουν στην εξουσία με δημοκρατικά μέσα.
Αυτός δεν είναι ακριβώς ο τρόπος με τον οποίο περιγράφεται σε πολλές αναλύσεις η οριακή αλλά άνετη νίκη του Ερντογάν επί του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. Ο πρόεδρος, λένε, έχει περάσει 20 χρόνια στην εξουσία γέρνοντας, με κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο, κάθε πιθανή κλίμακα υπέρ του. Κάτι τέτοιο ισχύει φυσικά, υπογραμμίζοντας το παγκόσμιο φαινόμενο που ο Φαρίντ Ζακάρια έχει εύστοχα αποκαλέσει «ελεύθερες και άδικες εκλογές». Δεν αποτελεί όμως ικανοποιητική εξήγηση.
Ο Ερντογάν έχτισε για τον εαυτό του ένα γκροτέσκο προεδρικό μέγαρο 1.100 δωματίων έναντι 615 εκατομμυρίων δολαρίων. Αντί αυτό να σκανδαλίσει τους υποστηρικτές του, φαίνεται να τους έχει ενθουσιάσει. Δεν βλέπουν σ’ αυτό κάποιο σημάδι υπερβολής ή σπατάλης, αλλά το μεγαλείο του ανδρός και του κινήματος στο οποίο προσκολλώνται και υποτάσσονται.
Η Τουρκία υπό τον Ερντογάν βρίσκεται σε πολύ δεινή κατάσταση εδώ και πολύ καιρό. Ο πληθωρισμός πέρυσι έφτασε το 85% και εξακολουθεί να κινείται βόρεια του 40%, χάρη στην επιμονή του Ερντογάν να μειώνει τα επιτόκια εν μέσω της αύξησης των τιμών. Έχει χρησιμοποιήσει μια σειρά από δίκες-παρωδίες για να εξοντώσει τις πολιτικές ελευθερίες. Οι σεισμοί του Φεβρουαρίου, οι οποίοι εκτιμάται ότι στοίχισαν τη ζωή σε 50.000 ανθρώπους και τραυμάτισαν διπλάσιους, αποκάλυψαν τη διαφθορά ενός συστήματος που νοιάζεται περισσότερο για τα δίκτυα πελατειακών σχέσεων παρά για την σωστή κατασκευή των κτιρίων.
Υπό φυσιολογικές πολιτικές συνθήκες, ο Ερντογάν θα έπρεπε να είχε πληρώσει το πολιτικό τίμημα με μια συντριπτική εκλογική ήττα. Όχι μόνο επέζησε, αλλά αύξησε το ποσοστό των ψήφων του σε ορισμένες από τις πόλεις που επλήγησαν περισσότερο από τους σεισμούς (και παραμελήθηκαν μετά από αυτούς). «Τον αγαπάμε», δήλωσε μια κάτοικος των πληγέντων περιοχών στον Economist. «Για το κάλεσμα στην προσευχή, για τα σπίτια μας, για τις μαντίλες μας».
Αυτή η τελευταία γραμμή είναι αποκαλυπτική, και όχι μόνο επειδή τονίζει τη σημασία του ισλαμισμού στην Τουρκία του Ερντογάν. Αποτελεί μια έμμεση αμφισβήτηση στο γνωστό αλλά ενδεχομένως παρωχημένο σλόγκαν του Τζέιμς Κάρβιλ, «είναι η οικονομία, ηλίθιε». Δεν είναι, ή έστω δεν είναι αποκλειστικά αυτό. Είναι επίσης ο Θεός, η παράδοση, οι αξίες, η ταυτότητα, η κουλτούρα και ό,τι συνοδεύει το καθένα από αυτά. Μόνο μια απογυμνωμένη ‘κοσμική’ φαντασία αδυνατεί να παρατηρήσει ότι υπάρχουν πράγματα για τα οποία οι άνθρωποι νοιάζονται περισσότερο από τους μισθούς τους.
Υπάρχει επίσης το ζήτημα της εξουσίας. Η κλασική φιλελεύθερη πολιτική παράδοση βασίζεται στην καχυποψία της εξουσίας. Η μη φιλελεύθερη παράδοση βασίζεται στην εξύψωσή της. Ο Ερντογάν έχτισε για τον εαυτό του ένα γκροτέσκο προεδρικό μέγαρο 1.100 δωματίων έναντι 615 εκατομμυρίων δολαρίων. Αντί αυτό να σκανδαλίσει τους υποστηρικτές του, φαίνεται να τους έχει ενθουσιάσει. Δεν βλέπουν σ’ αυτό κάποιο σημάδι υπερβολής ή σπατάλης, αλλά το μεγαλείο του ανδρός και του κινήματος στο οποίο προσκολλώνται και υποτάσσονται.
Όλα αυτά είναι μια υπενθύμιση ότι τα πολιτικά σήματα συχνά μεταδίδονται σε συχνότητες που τα φιλελεύθερα αυτιά δυσκολεύονται να ακούσουν, και πολύ περισσότερο να αποκωδικοποιήσουν, στοιχείο που μας φέρνει σε έναν άλλο επίδοξο παντοκράτορα που ζει στο παλάτι του στο Παλμ Μπιτς. Το κίνημα του Τραμπ δεν βασίζεται στην προοπτική της νίκης. Είναι χτισμένο πάνω στην αίσθηση του ανήκειν, στην επιθυμία να ακούγεσαι και να φαίνεσαι και να είσαι αγκάθι στα πλευρά εκείνων που αισθάνεσαι ότι σε περιφρονούν. Εκπροσώπηση μέσω της υποταγής. Όλα τα υπόλοιπα - νίκη ή ήττα, ευημερία ή δυστυχία - είναι λεπτομέρειες. Ο Ερντογάν διέψευσε τις προβλέψεις επειδή το έχει συνειδητοποιήσει αυτό και δεν θα είναι ο τελευταίος λαϊκιστής ηγέτης που θα το κάνει.
Πηγή: The New York Times
