Ενδοσχολικός Εκφοβισμός: Οι ενδείξεις και η πρόληψη

 [Aπό τη Νατάσα Βλουτόγλου]

Ενδοσχολικός Εκφοβισμός

Ένα επικίνδυνο φαινόμενο που παίρνει διαστάσεις.

Το κοινωνικό φαινόμενο του Ενδοσχολικού Εκφοβισμού , τα τελευταία χρόνια έχει πάρει σημαντικές διαστάσεις και μελετάται ιδιαίτερα. Ο ενδοσχολικός εκφοβισμός (bulling) ορίζεται ως μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη σωματική ή ψυχολογική βία (και μέσω cyber-bulling), από μαθητή/ες σε συμμαθητή/ες, με στόχο τον εξευτελισμό του παιδιού, την πρόκληση πόνου, σωματικού ή ψυχικού.

Οι έρευνες ξεκάθαρα δείχνουν, όπως π.χ. η έρευνα των Johnson & Rubens, το 2011, ότι πρόκειται για μια κατάσταση που φέρει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου καθώς πλήττει κυρίως την ψυχική του υγεία, οδηγώντας συχνά ακόμη και σε ψυχιατρικές διαταραχές όπως αγχώδη διαταραχή, κατάθλιψη κλπ.

Ο ενδοσχολικός εκφοβισμός εκδηλώνεται

• με σωματική και λεκτική βία (ξυλοδαρμούς, προσβολές, εκβιασμούς, απειλές)
• με κλοπή και καταστροφή προσωπικών αντικειμένων
• με σεξουαλική παρενόχληση ή και κακοποίηση
• μέσω αποκλεισμού του παιδιού από παρέες και ομαδικές δραστηριότητες.

Σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα των τελευταίων ετών από την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής  Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.ΨΥ.ΠΕ), τα περισσότερα περιστατικά εκφοβισμού εκδηλώνονται κατά την φοίτηση στο δημοτικό και το γυμνάσιο, ενώ παρατηρείται μια μείωση  περιστατικών ενδοσχολικής βίας στο λύκειο, λόγω της μεγαλύτερης εστίασης των μαθητών στις σχολικές επιδόσεις και τους προσωπικούς στόχους, όπως υποστηρίζεται σε έρευνα των Mallock και Ρeterson (2009).

Στη χώρα μας γύρω στο 15% των μαθητών πέφτει «θύμα» κάποιου τύπου εκφοβισμού με «θύτες» κατά κύριο λόγο τα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια τα οποία «προτιμούν» την άσκηση ψυχολογικής βίας κυρίως σε συμμαθήτριες.  Σοκαριστικό είναι ότι τα περισσότερα θύματα αποκρύπτουν από φόβο την κατάσταση εκφοβισμού που βιώνουν, πράγμα που καθιστά το φαινόμενο ακόμα πιο ανησυχητικό για την ψυχική υγεία του παιδιού και τις προεκτάσεις που λαμβάνει.

Σημάδια ένδειξης ότι το παιδί έχει πέσει θύμα εκφοβισμού: (σε συνδυασμό)

• ύπαρξη κακώσεων στο σώμα ή άλλες ενδείξεις σωματικής επίθεσης (σκισμένα ρούχα κλπ.), ενώ το παιδί αποφεύγει να δώσει εξηγήσεις
• αποφυγή εμπλοκής του παιδιού σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες
• ξαφνική άρνηση να πάει στο σχολείο ή περνάει το χρόνο του διαλείμματος στο γραφείο των εκπαιδευτικών
• ξαφνική αλλαγή διαδρομών για/από το σχολειό και αργοπορία στο σχολείο και στο σπίτι καθώς και αλλαγή στο πρόγραμμά του.
• απότομη πτώση των σχολικών επιδόσεων
• συχνή απώλεια προσωπικών αντικειμένων και χρημάτων
• ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση του παιδιού – καταθλιπτική ή φοβική συναισθηματική κατάσταση που επιμένει. Απόσυρση.
• παράπονα για αίσθηση μόνιμου άγχους, διαταραχές ύπνου, ανορεξία και ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Το βασικό χαρακτηριστικό που πρέπει να ανησυχήσει τους γονείς είναι ότι όλα μοιάζουν να συμβαίνουν «ξαφνικά» και είναι επαναλαμβανόμενα. Τα συμπτώματα είναι επιδεινούμενα, συνδυαστικά και το παιδί συστηματικά αποφεύγει να δώσει σοβαρές εξηγήσεις για το τί του συμβαίνει.(Lorey& Lorey.2011).

Όπως μας δείχνουν οι έρευνες για την ενδοσχολική βία, (όπως π.χ. η έρευνα των Nicholson & Mc Cabe, 2007,), το προφίλ τόσο του θύματος όσο και του θύτη του εκφοβισμού παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά; Την χαμηλή αυτοεκτίμηση και την ύπαρξη δυσλειτουργικών προτύπων στην οικογένεια με προεξάρχοντα στοιχεία τη χρήση λεκτικής βίας ή ακόμα και σωματικής βίας εντός της οικογένειας, ιδιαίτερα, των θυτών.

Σε όλες τις μελέτες τονίζεται ότι οι επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική υγεία είναι σημαντικές για το θύμα, αλλά αγγίζουν και τον θύτη. Όπως καταδεικνύει η μελέτη του Ε.ΨΥ.ΠΕ., οι θύτες συχνά αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να απομακρυνθούν από το σχολείο, να το διακόψουν, να φύγουν από την οικογένεια και το σπίτι και να καταλήξουν ενήλικες με παραβατική και αντικοινωνική συμπεριφορά σε ποσοστό έως και 50%.

ΠΡΟΛΗΨΗ

Τα παιδιά έχουν το απόλυτο δικαίωμα να αισθάνονται ασφαλή και προστατευμένα στο σχολικό περιβάλλον. Η συστηματική πρόληψη και η κατάλληλη αντιμετώπιση έτσι, του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού, είναι πολύ σημαντική.

Από πλευράς της Πολιτείας και του Υπουργείου Παιδείας είναι αναγκαία

1. Η έκδοση Εγκυκλίου με οδηγίες αντιμετώπισης του φαινομένου, καταγραφή των συμβάντων, οργάνωση ενός συστήματος Υποστήριξης και Εποπτείας
2. Η στελέχωση των Εκπαιδευτικών Περιφερειών με ειδικούς ψυχικής υγείας ώστε να υπάρχει πρόληψη.

Επίσης, είναι ξεκάθαρο ότι χρειάζεται η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για τον εντοπισμό και την ορθή αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού.

 Απαιτείται η συνεχής υποστήριξη των εκπαιδευτικών προς τους μαθητές, με στόχο την ενίσχυση της μαθητικής ομάδας για την αντιμετώπιση συμπεριφορών σχολικής βίας παντός τύπου.

Παράλληλα, αναγκαία είναι η συνεργασία σχολείου – οικογένειας.

Συντονισμένες ενέργειες προς τέτοιες κατευθύνσεις γίνονται τελευταία μέσα από την ένταξη και την υλοποίηση Προγραμμάτων Πρόληψης και Αγωγής Υγείας στα σχολεία με την συνδρομή των Κέντρων Πρόληψης και των Γραφείων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας.

Υπηρεσίες για θέματα Σχολικού εκφοβισμού:

Ψυχοκοινωνικές Υπηρεσίες Δήμων Τοπικής Αυτοδιοίκησης :Κέντρα Πρόληψης και Ψυχοκοινωνικής Υγείας .

Νοσοκομείο Παίδων  «Αγία Σοφία» Παιδιατρική ψυχολογική Κλινική (για παιδιά κάτω των 14 ετων).

Κέντρα Ψυχικής Υγείας Υπουργείου Υγείας.

Κέντρα Διάγνωσης,Αξιολόγησης και Υποστήριξης (Κ.Δ.Α.Υ) Υπουργειου Παιδείας.

[Νατάσα Βλουτόγλου, κλινική ψυχολόγος Μ.Α. Επιστημονικό Στέλεχος στο Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Αθήνας.]