Μέσα από τον θεσμικό του ρόλο στο Pharma Innovation Forum και την πολυετή εμπειρία του στο τιμόνι μιας κατεξοχήν βιοτεχνολογικής φαρμακευτικής εταιρείας, ο Σάββας Χαραλαμπίδης, γενικός διευθυντής Ελλάδος, Κύπρου & European Distributor Μarkets της Gilead Sciences, έχει βαθιά γνώση των απεριόριστων δυνατοτήτων της καινοτομίας και του αντίκτυπου που έχουν στη χώρα μας το clawback και η απουσία σταθερού πλαισίου συνεργασίας με την πολιτεία. Σε μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης ο κ. Χαραλαμπίδης χαρτογραφεί τους παράγοντες που διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα του συστήματος υγείας στη χώρα μας.
— Κύριε Χαραλαμπίδη, εκπροσωπείτε μια φαρμακευτική εταιρεία βιοτεχνολογίας που αναπτύσσει καινοτόμα φάρμακα για σοβαρές παθήσεις, και μάλιστα σε ιατρικούς τομείς όπου υπάρχουν θεραπευτικά κενά. Μέσα από αυτή την οπτική, σε τι ακριβώς μεταφράζεται η καινοτομία; Και γιατί το κράτος κάνει λάθος αντιμετωπίζοντας την καινοτομία ως «δαπάνη» αντί ως «επένδυση»;
Θα ξεκινήσω από το δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας. Πολύ σωστά το θέτετε, πρόκειται περί ενός λάθους, καταρχάς εννοιολογικού. Και αυτό γιατί όταν δαπανώνται χρήματα, η δαπάνη αυτή θα μπορούσε να αποτελεί αμιγώς ένα κόστος, κάτι που ξόδεψα, ή μια επένδυση, κάτι για το οποίο προχωρώ στη δαπάνη με την υπόσχεση ή με την προοπτική οι πόροι που θα δαπανήσω να μου επιστραφούν πολλαπλάσιοι. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, όταν η «επιστροφή» αυτή ορίζεται ως περισσότερα χρόνια καλής ζωής, ιδίως εκεί όπου δεν υπήρχε τέτοια προοπτική. Διότι, πώς αποτιμούμε ως κοινωνία και ως πολιτεία την εξάλειψη της ηπατίτιδας C; Πώς αποτιμούμε το γεγονός ότι τα άτομα με HIV σε θεραπεία ζουν πλέον όπως και όσο περίπου και τα άτομα χωρίς τον ιό; Μπορούμε να βάλουμε «τιμή» και να θεωρήσουμε αμιγώς ως «κόστος» την ελπίδα ίασης σε περίπτωση αιματολογικών κακοηθειών, για τις οποίες οι ασθενείς μέχρι πρόσφατα είχαν ελάχιστες θεραπευτικές επιλογές και φτωχή πρόγνωση; Ή τη διόρθωση των ελαττωματικών γονιδίων μέσω των γονιδιακών θεραπειών; Ή την υπόσχεση θεραπείας νευροεκφυλιστικών ασθενειών, η συχνότητα των οποίων εκρήγνυται διεθνώς και εξαθλιώνει τους ασθενείς και τις οικογένειές τους; Η καινοτομία για μας είναι όλα αυτά στα οποία δυσκολευόμαστε να βάλουμε μια «τιμή». Όλα αυτά στα οποία υπολογίζεται ένα κόστος που πρέπει να θεωρείται επένδυση σε ένα υγιέστερο αύριο, σε μια ισχυρότερη οικονομία. Διότι είναι πλέον γνωστό ότι η υγεία είναι πλούτος, ατομικός και εθνικός. Και αυτόν τον πλούτο προασπίζει η φαρμακευτική καινοτομία.
Η καινοτομία για μας είναι όλα αυτά στα οποία δυσκολευόμαστε να βάλουμε μια «τιμή». Η υγεία είναι πλούτος, ατομικός και εθνικός. Και αυτόν τον πλούτο προασπίζει η φαρμακευτική καινοτομία.
— Πόσο σημαντικές είναι οι κλινικές έρευνες για την ανάπτυξη των καινοτόμων φαρμάκων; Έχουμε πείσει το κοινό στην Ελλάδα; Ποια θέση μπορεί να λάβει η χώρα μας στην απορρόφηση κονδυλίων για κλινικές έρευνες; Πόσο έχει βελτιωθεί το πλαίσιο, τι άλλο μπορεί να γίνει και τι τάξης έσοδα μπορούμε να προσδοκούμε;
Οι κλινικές έρευνες συνιστούν την πηγή της φαρμακευτικής καινοτομίας. Μέσα από αυτές διασφαλίζεται ότι η καινοτομία, κάθε νέα θεραπεία είναι ασφαλής και αποτελεσματική. Σε αυτό το πλαίσιο είναι σημαντικό η χώρα να καταστεί πόλος έλξης κλινικών μελετών, καθώς μέσω αυτών οι ασθενείς μπορούν να αποκτούν πρώιμη πρόσβαση σε νέες, υπό μελέτη θεραπείες. Οφείλω, δε, να σημειώσω ότι η Ελλάδα διαθέτει υψηλού επιπέδου επιστημονικό δυναμικό και αξιόλογες υποδομές που της δίνουν τη δυνατότητα να αναδειχθεί σε περιφερειακό κέντρο έρευνας για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη με σημαντικές οικονομικές προεκτάσεις, καθώς εκτιμάται ότι οι πόροι για το σύστημα και κατ’ επέκταση την εθνική οικονομία από την προσέλκυση κλινικών μελετών μπορούν να εξοικονομήσουν πολλά εκατομμύρια ετησίως. Για να μπορέσουμε να τα πετύχουμε αυτά, όμως, απαιτούνται σημαντικές και στοχευμένες θεσμικές βελτιώσεις. Οι διαδικασίες έγκρισης κλινικών μελετών πρέπει να γίνουν ταχύτερες και πιο διαφανείς, ώστε να καταστεί η χώρα μας πιο ελκυστική για διεθνείς επενδύσεις. Η αξιοποίηση εργαλείων, όπως τα μητρώα ασθενών και τα θεραπευτικά πρωτόκολλα, θα ενίσχυε τη διαχείριση των δεδομένων, δημιουργώντας ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον για προσέλκυση μεγάλων κλινικών μελετών.
— Το επενδυτικό clawback αποτέλεσε ένα σημείο αφετηρίας για την μείωση της ασφυκτικής θηλιάς στις φαρμακοβιομηχανίες. Αρκεί όμως; Η φαρμακοβιομηχανία πληρώνει για τη φαρμακευτική δαπάνη περισσότερα από όσα καταβάλλει το κράτος. Πώς μπορεί αυτό το μοντέλο να γίνει βιώσιμο; Τι προτείνετε και μέσω του θεσμικού σας ρόλου στον PIF;
Το επενδυτικό clawback αποτέλεσε ένα θετικό πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Πιο συγκεκριμένα, οδήγησε σε μια μείωση της οικονομικής επιβάρυνσης μέρους της φαρμακευτικής βιομηχανίας από τις υποχρεωτικές επιστροφές και αναγνώρισε τη συμβολή της βιομηχανίας στην επίτευξη αμιγώς αναπτυξιακών στόχων. Ωστόσο από μόνο του δεν αρκεί για να εξασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά της. Σήμερα, οι φαρμακευτικές εταιρείες καλούνται να χρηματοδοτήσουν μεγάλο μέρος της φαρμακευτικής δαπάνης, με την πολιτεία να καλύπτει ένα αμελητέο ποσοστό της δαπάνης για καινοτόμες κυρίως θεραπείες μέσα στα νοσοκομεία. Πρακτικά, δηλαδή, οι φαρμακευτικές εταιρείες πληρώνουν για τη φαρμακευτική δαπάνη μέσα στο νοσοκομείο συντριπτικά περισσότερα από το κράτος. Επιπλέον, τις υποχρεωτικές αυτές επιβαρύνσεις το κράτος τις υπολογίζει με καθυστέρηση έως και 2 ετών και μας τις κοινοποιεί με αναδρομική ισχύ. Αυτή η πρακτική, πέρα από το ότι είναι παράλογη και πρωτοφανής σε διεθνές επίπεδο, υπονομεύει σοβαρά τη δυνατότητα οικονομικού και επιχειρηματικού σχεδιασμού, καθώς στερείται προβλεψιμότητας και σταθερότητας. Η λύση βρίσκεται στη δημιουργία ενός σταθερού πλαισίου συνεργασίας το οποίο χτίζεται πάνω σε ξεκάθαρες προτεραιότητες πολιτικής υγείας –και δημόσιας–, έχει κάποιο βάθος χρόνου, ας πούμε τρία τουλάχιστον χρόνια, και συνοδεύεται από έναν προϋπολογισμό που υπηρετεί τις προτεραιότητες αυτές. Τέλος, αναγνωρίζει τη συνυπευθυνότητα, ότι δηλαδή η φαρμακευτική βιομηχανία μπορεί να συμμετέχει μέχρι ενός σημείου στην κάλυψη της φαρμακευτικής δαπάνης (που είναι συνταγματική υποχρέωση του κράτους), ενός σημείου όμως που αντανακλά τον διακριτό ρόλο των μερών, καθώς το κράτος και η φαρμακευτική βιομηχανία, καινοτόμα ή μη, έχουν σαφώς διαχωρισμένους ρόλους και υποχρεώσεις.
— Η Gilead Sciences έχει ως ναυαρχίδα της φάρμακα για το AIDS, την ηπατίτιδα και μορφές καρκίνου. Μια και πρόσφατα ήταν η Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS, περιγράψτε μας πόσο έχει αλλάξει μορφή η νόσος μετά την ανάπτυξη καινοτόμων αντιρετροϊκών θεραπειών. Είναι το AIDS ένα γλαφυρό παράδειγμα του τι μπορεί να πετύχει η επιστημονική έρευνα όταν έχει διαρκή χρηματοδότηση;
Η πρόοδος στην αντιμετώπιση του HIV/AIDS αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά παραδείγματα της δύναμης της επιστημονικής έρευνας και φαρμακευτικής καινοτομίας. Οι σύγχρονες αντιρετροϊκές θεραπείες έχουν μετατρέψει τον HIV από μια θανατηφόρα νόσο σε μια διαχειρίσιμη χρόνια πάθηση, επιτρέποντας στα άτομα με HIV να ζουν φυσιολογικά και παραγωγικά. Ως Gilead, πρωτοπορούμε στην ανάπτυξη τέτοιων θεραπειών, έχοντας συνεισφέρει, δεκαέξι χρόνια πριν, στη θεραπευτική φαρέτρα των γιατρών αλλά και των συστημάτων υγείας με το πρώτο συνδυαστικό σχήμα σε ένα δισκίο που απλοποίησε τη θεραπεία για όλους και άλλαξε την πορεία της νόσου. Και ακολούθησε μια σειρά από άλλα συνδυαστικά σχήματα που ανταποκρίνονται στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενούς, λαμβάνοντας υπόψη τον τύπο του και το στάδιο της νόσου. Αλλά και μετά την επανάσταση των σταθερών συνδυασμών εργαζόμαστε πραγματικά ακατάπαυστα για να προσφέρουμε στα άτομα με HIV καινοτόμα θεραπευτικά σχήματα υψηλής αποτελεσματικότητας και ασφάλειας που διευκολύνουν και ενισχύουν την ποιότητα της καθημερινότητά τους. Μάλιστα, η επόμενη μεγάλη μάχη που καλούμαστε όλοι να δώσουμε, σε συνεργασία με τα συστήματα υγείας και τους διεθνείς οργανισμούς, είναι να κάνουμε πραγματικότητα το τέλος της επιδημίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί επενδύοντας όχι μόνο στη θεραπεία του HIV αλλά και στην πρόληψη, μέσω θεραπευτικών παρεμβάσεων, όπως η προφύλαξη πριν από την έκθεση (PrEP), οι στοχευμένες στρατηγικές για την έγκαιρη διάγνωση και η διασφάλιση πρόσβασης σε θεραπείες που εμποδίζουν τη μετάδοση του ιού. Με αυτόν τον τρόπο η πρόληψη και η θεραπεία συνδυάζονται, χτίζοντας μια ολιστική προσέγγιση για την εξάλειψη του HIV. Αυτό όμως που στο μεταξύ η καινοτομία δεν μπορεί να λύσει μόνη της είναι το κοινωνικό στίγμα. Η καινοτομία κατάφερε τα άτομα με HIV να ζουν φυσιολογικά, δεν έχει μπόρεσει όμως να εξαλείψει τις κοινωνικές διακρίσεις. Στο πλαίσιο, μάλιστα, της πρόσφατης Παγκόσμιας Ημέρας κατά του AIDS, η καμπάνια μας με το μήνυμα «Δυστυχώς, γι’ αυτούς που δείχνουν δεν υπάρχει θεραπεία. Ευτυχώς, για τον HIV υπάρχει θεραπεία» ανέδειξε το κορυφαίο και κρίσιμο ζητούμενο, την εξάλειψη του στίγματος που συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν τα άτομα που ζουν με HIV. Η επιστημονική πρόοδος, λοιπόν, έχει για μας διττή σημασία: στη θεραπεία της «ασθένειας» και στη θεραπεία της κοινωνικής προκατάληψης.
— Μια και περνάμε σε μια νέα εποχή με ανοσοθεραπείες, θεραπευτικά εμβόλια (τροποποιητικά της νόσου) και κυτταρικές και γονιδιακές θεραπείες που έχουν υψηλό κόστος, πόσο απαραίτητη είναι η διαρκής ενίσχυση της χρηματοδότησης ώστε να καταστεί βιώσιμη η πολιτική φαρμάκου;
Οι νέες θεραπείες, όπως οι ανοσοθεραπείες, τα θεραπευτικά εμβόλια και οι κυτταρικές και γονιδιακές θεραπείες, αποτελούν τεράστια άλματα στην ιατρική επιστήμη. Αντιμετωπίζουν σπάνιες και σοβαρές παθήσεις που τις περισσότερες φορές έχουν πολύ φτωχή πρόγνωση και επιβαρύνουν υπέρμετρα τον ασθενή, την οικογένειά του αλλά και το σύστημα υγείας. Αν και μπορεί να συνοδεύονται από υψηλό αρχικό κόστος, αυτό αντισταθμίζεται από τα θεραπευτικά οφέλη και το γεγονός ότι κάποιες από αυτές, ας πούμε οι κυτταρικές και γονιδιακές θεραπείες, χορηγούνται άπαξ. Βέβαια, οι πόροι που διαθέτουν οι οργανισμοί παροχής υγειονομικής περίθαλψης είναι περιορισμένοι και δεν επαρκούν για να καλύψουν το σύνολο των αναγκών. Είναι σαφές ότι δέχονται μεγάλη πίεση από τη χρηματοδότηση τέτοιου είδους θεραπειών. Γι’ αυτό απαιτείται μια στρατηγική συνεργασία για τη βιώσιμη χρηματοδότηση αυτών των καινοτόμων παρεμβάσεων, διασφαλίζοντας τη μακροπρόθεσμη πρόσβαση των ασθενών σε αποτελεσματικές και σωτήριες λύσεις. Παράλληλα, όπως είπα και παραπάνω, πρέπει να έχουμε σε σωστή θέση τις προτεραιότητές μας. Και η χρηματοδότηση να ακολουθεί την προτεραιοποίηση αυτή, ώστε να γίνεται πραγματικά αποδοτική χρήση των διαθέσιμων πόρων. Οι οποίοι, φυσικά, για να έρθω στο ερώτημά σας, θα πρέπει να ανανεώνονται με ενέσεις χρηματοδότησης, εφόσον –και το ξαναλέω– οι θεραπείες υπηρετούν τις προτεραιότητες του συστήματος υγείας και προσφέρουν μετρήσιμα θεραπευτικά πλεονεκτήματα. Και στην κατεύθυνση αυτή η φαρμακευτική βιομηχανία έχει δηλώσει έτοιμη να συνδράμει την πολιτεία δυναμικά.
— Μάθαμε και κρατήσαμε κάτι από τα διδάγματα της Covid πανδημίας για την αξία της καινοτομίας, για τη δύναμη των συνεργειών αλλά και για τη ζημιά που μπορούν να προκαλέσουν τα fake news; Πώς μπορούμε να κάνουμε αυτά τα μαθήματα πράξη;
Όπως υπαινίχθηκα και παραπάνω, η πανδημία Covid-19 ανέδειξε την αξία της φαρμακευτικής καινοτομίας και της διεθνούς συνεργασίας. Εμβόλια και θεραπείες αναπτύχθηκαν σε χρόνο-ρεκόρ, αποδεικνύοντας τι μπορεί να επιτευχθεί όταν η επιστημονική κοινότητα, οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες ενώνουν δυνάμεις. Επομένως, ένα βασικό μάθημα από όλο αυτό το πρωτόγνωρο σκηνικό που ζήσαμε είναι ότι η επίμονη, σταθερά χρηματοδοτούμενη προσήλωση στη μελέτη και ανακάλυψη νέων θεραπευτικών στόχων και μεθόδων είναι καθοριστική για την αντιμετώπιση αναδυόμενων απειλών και δυνητικών μελλοντικών υγειονομικών κρίσεων. Ωστόσο, ταυτόχρονα αναδείχθηκαν οι κίνδυνοι της παραπληροφόρησης και των fake news που υπονόμευσαν την εμπιστοσύνη στις θεραπείες και στην επιστήμη. Επομένως, μεγάλο στοίχημα για τα επόμενα χρόνια, σε μια εποχή που η πληροφορία ρέει με τρομερά γρήγορο ρυθμό και είναι αδύνατο να ελεγχθεί, είναι να εργαστούμε για την περαιτέρω ενίσχυση της εμπιστοσύνης προς την επιστήμη. Για να αξιοποιήσουμε τα διδάγματα της πανδημίας, είναι απαραίτητο να επενδύσουμε στη συνεχή έρευνα και ανάπτυξη, να διασφαλίσουμε διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων και να ενισχύσουμε την επικοινωνία με την κοινωνία. Στο πλαίσιο αυτό, η ενδυνάμωση της εμπιστοσύνης στην επιστήμη έχει κομβική σημασία.Η εμπειρία μας στην Gilead δείχνει ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί με συνέπεια στην επιστημονική προσπάθεια αλλά και ισχυρές συνεργασίες με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς με στόχο ένα ισχυρότερο αλλά και ανθεκτικότερο σύστημα υγείας στο μέλλον.
— Και μια τελευταία ερώτηση: πολλά σοβαρά νοσήματα συνοδεύονται από ακόμα βαρύτερο στίγμα. Η θεραπεία του στίγματος δεν είναι εύκολη υπόθεση, γιατί προϋποθέτει αλλαγή νοοτροπίας και κατάρριψη στερεοτύπων δεκαετιών. Πόση πρόοδο έχουμε κάνει σε αυτόν τον τομέα και πόσο δρόμο έχουμε ακόμα; Υπάρχει μια χώρα-πρότυπο που θα μπορούσε να γίνει «πιλότος» σε αυτή την προσπάθεια, εμπνέοντάς μας με το δικό της success story;
Η καταπολέμηση του στίγματος, ιδιαίτερα σε παθήσεις όπως ο HIV, είναι αναπόσπαστο μέρος της προόδου στην υγεία, αλλά απαιτεί διαρκή προσπάθεια για αλλαγή νοοτροπίας και αντιλήψεων. Παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει σημειωθεί, το στίγμα παραμένει βαθιά ριζωμένο σε πολλές κοινωνίες. Πάντως, χώρες όπως η Ολλανδία και η Σουηδία έχουν δείξει ότι η αλλαγή είναι εφικτή όταν η κοινωνία, η πολιτεία και οι εταιρείες συνεργάζονται για την προώθηση της ισότητας και της αποδοχής. Η Ελλάδα μπορεί να εμπνευστεί από αυτά τα παραδείγματα και να δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου οι ασθενείς δεν θα φοβούνται τον κοινωνικό αποκλεισμό. Εμείς επιδιώκουμε να πρωτοπορούμε και στην προσπάθεια αλλαγής των αντιλήψεων γύρω από ασθένειες όπως ο HIV. Έχουμε οικοδομήσει σχέσεις και συνεργασίες με οργανώσεις όπως ο Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδος «Θετική Φωνή» και η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS (ΕΕΜΑΑ), δίνοντας έμφαση στην προώθηση της επιστημονικής γνώσης και την αποδόμηση στερεοτύπων. Έτσι, στη φετινή καμπάνια μας για την Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS –όπως αναφέρθηκα και παραπάνω– έχουμε το κεντρικό μήνυμα «Δυστυχώς, γι’ αυτούς που δείχνουν δεν υπάρχει θεραπεία. Ευτυχώς, για τον HIV υπάρχει θεραπεία», εστιάζουμε δηλαδή στην εξάλειψη του στίγματος που βιώνουν ακόμα πολλοί άνθρωποι. Και επιλέξαμε έναν καυστικό τόνο γιατί θέλουμε να ταρακουνήσουμε την κοινωνία. Επιδιώκουμε να αφυπνίσουμε, καταδεικνύοντας ότι η πραγματική μάχη σήμερα δεν είναι μόνο κατά του ιού αλλά και κατά των στερεοτύπων και της άγνοιας. Και, ίσως, μέσα από αυτή την καμπάνια να αποδειχθεί ότι κάναμε λάθος σχετικά με εκείνους που δείχνουν. Ελπίζουμε να τους εμπνεύσουμε να αναθεωρήσουν και να υιοθετήσουν μια πιο ανθρώπινη και ανοιχτή στάση απέναντι στους άλλους. Αυτός είναι ο σκοπός μας: να φέρουμε την αλλαγή μέσα από την ευαισθητοποίηση.
