Απαραίτητα το θεσμικό πλαίσιο και η ενίσχυση της έρευνας για να επιτευχθεί η μείωση της βλάβης απο τον καπνό

Ο δρόμος για ένα περιβάλλον χωρίς τσιγάρο άνοιξε με τη βοήθεια των νέων εναλλακτικών προϊόντων για τον έλεγχο του καπνίσματος και τη μείωση της βλάβης. Όπως ισχύει με κάθε νέο δρόμο που οδηγεί σε έναν καλύτερο κόσμο, είναι κομβικής σημασίας το θεσμικό πλαίσιο που θα αναπτυχθεί τόσο σε κάθε χώρα όσο και στην Ευρώπη συνολικά, προκειμένου να διευκολυνθεί η μείωση του καπνίσματος, να οδηγηθούν περισσότεροι καπνιστές στη διακοπή του, να μειωθούν οι υποτροπές και να αποφευχθεί η δημιουργία νέων φυτωρίων καπνιστών. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να διερευνηθούν οι μακροχρόνιες επιπτώσεις των νέων προϊόντων που προσφέρονται ως εναλλακτική λύση σε όσους δεν μπορούν να διακόψουν το κάπνισμα.  

Στο 5ο Επιστημονικό Συνέδριο για τη Μείωση της Βλάβης από τον Καπνό, που διεξήχθη στην Αθήνα, οι επιστήμονες παρουσίασαν τα νέα δεδομένα για την πορεία προς ένα περιβάλλον χωρίς τσιγάρο καθώς και το «δίδαγμα» από χώρες όπου έχει συντελεστεί μεγάλη πρόοδος στη μείωση του αριθμού των καπνιστών. Επειδή, όπως πολύ εύστοχα ανέφερε ο Νορβηγός δρ. Καρλ Λουντ (Karl E. Lund), ιδρυτικό μέλος της Συμμαχίας SCOHRE, που διοργάνωσε το συνέδριο, «πάντα στην κοινωνία θα υπάρχει τάση για χρήση νικοτίνης» και παγκοσμίως εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι χρησιμοποιούν τα νέα εναλλακτικά προϊόντα μειωμένης βλάβης, τα οποία μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά στη βελτίωση των δεικτών της δημόσιας υγείας.

Ο τελικός στόχος εξακολουθεί να είναι «ένας κόσμος χωρίς καπνό», αλλά σε αυτήν τη μακρά διαδρομή θα πρέπει παράλληλα κάθε κράτος να φροντίσει και όλους εκείνους που καπνίζουν και δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να εγκαταλείψουν τη χρήση νικοτίνης. Συνεπώς είναι επιβεβλημένη η αναθεώρηση των στρατηγικών προκειμένου να επιτευχθούν καλύτερα αποτελέσματα.

Σε κάθε χάραξη μιας κοινής στρατηγικής ακρογωνιαίος λίθος της επιτυχίας είναι η δημιουργία του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου που θα διέπει τη διάθεση των νέων καπνικών προϊόντων, προσφέροντας κίνητρα σε όσους καπνιστές δεν θέλουν ή δεν μπορούν να κόψουν το κάπνισμα, ώστε να στραφούν αποκλειστικά σε αυτά για τη μείωση της βλάβης στην υγεία. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να δημιουργηθούν πρωτόκολλα για έρευνες, ώστε να διερευνηθούν τα αποτελέσματα από τη μακροχρόνια χρήση των νεότερων προϊόντων. Είναι απαραίτητο να διεξαχθούν συγκριτικές μελέτες, ώστε να καταγραφεί και να αξιολογηθεί η επίδραση των καινοτόμων προϊόντων καπνού και η επιστημονική πληροφορία να μεταφερθεί με απλή γλώσσα στο ευρύ κοινό». 

Όπως έδειξε η πανδημία του κορωνοϊού, τα παραδείγματα χωρών που έκαναν μεγάλη πρόοδο ή βρέθηκαν αντιμέτωπες με νέες προκλήσεις βοηθούν στην ανάπτυξη ενός κοινού κανονιστικού πλαισίου στην Ευρώπη, που θα επιταχύνει τις διαδικασίες προόδου προς έναν καλύτερο κόσμο χωρίς τσιγάρο.  

Το παράδειγμα άλλων χωρών

Από το Κέντρο Αριστείας Ερευνών Centre of Research Excellence: Indigenous Sovereignty & Smoking της Νέας Ζηλανδίας η διευθύντριά του Μαρέβα Γκλόβερ ανέλυσε τα επιτεύγματα και τους στόχους της Νέας Ζηλανδίας, μιας χώρας που θεωρείται παράδειγμα επιτυχημένης πολιτικής στον έλεγχο του καπνίσματος. Ο αντικαπνιστικός νόμος της, που ξεκίνησε να εφαρμόζεται το 1990, ήταν ιδιαίτερα προοδευτικός, καθώς περιλάμβανε την πλήρη υιοθέτηση μιας προσέγγισης μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα και έφερε εξαιρετικά αποτελέσματα, καθώς το ποσοστό των καπνιστών μειώθηκε από 27% το 1992 σε 10,9% το 2021, και αποτελεί ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά παγκοσμίως. Εντούτοις, ο νέος κανονισμός που ψηφίστηκε το 2020 σηματοδότησε τη μετάβαση της χώρας από τη μείωση της βλάβης στην απαγόρευση, η οποία βασίζεται στην τιμωρία και όχι στην υποστήριξη των αμετανόητων καπνιστών, με συνέπεια να αυξάνεται η διακίνηση τσιγάρων στη μαύρη αγορά και να καταγράφεται αυξημένη περιθωριοποίηση και επιδείνωση της ψυχικής υγείας, ενώ παράλληλα ωθούνται άνθρωποι στη χρήση ουσιών υψηλότερου κινδύνου. 

Οι στρατηγικές για τη μείωση της βλάβης πρέπει να είναι ρεαλιστικές για να έχουν αποτελέσματα, όπως τόνισε και ο Βασίλης Κοντοζαμάνης, πρώην αναπληρωτής υπουργός Υγείας της Ελληνικής Δημοκρατίας και σύμβουλος του πρωθυπουργού για τη δημόσια υγεία, ο οποίος επισήμανε πως οι κυβερνήσεις θα πρέπει να υιοθετήσουν μια ρεαλιστική οπτική στη δημόσια υγεία, παρακολουθώντας τη χρήση των νέων καπνικών προϊόντων και μελετώντας τις μακροχρόνιες επιπτώσεις τους. Ο τελικός στόχος εξακολουθεί να είναι «ένας κόσμος χωρίς καπνό», αλλά σε αυτήν τη μακρά διαδρομή θα πρέπει παράλληλα κάθε κράτος να φροντίσει και όλους εκείνους που καπνίζουν και δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να εγκαταλείψουν τη χρήση νικοτίνης. Συνεπώς είναι επιβεβλημένη η αναθεώρηση των στρατηγικών προκειμένου να επιτευχθούν καλύτερα αποτελέσματα. Οι καπνιστές που αποτυγχάνουν στη διακοπή του καπνίσματος δεν πρέπει να εγκαταλείπονται και η στρατηγική της μείωσης της βλάβης θα πρέπει να υιοθετείται για καπνιστές που έχουν κάνει ήδη πολλές προσπάθειες, αλλά δεν έχουν κατορθώσει να διακόψουν το κάπνισμα. Πολύτιμα εργαλεία για την επίτευξη αυτών των στόχων είναι η μακροχρόνια παρακολούθηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων των νέων εναλλακτικών καπνικών προϊόντων στην υγεία και η δημιουργία θεσμικών (κανονιστικών) πλαισίων για τη διάθεση αυτών των προϊόντων. 

Άλλο διδακτικό παράδειγμα αποτελεί η Νορβηγία, όπου, σύμφωνα με τον δρα Καρλ Λουντ, το ποσοστό νέων ατόμων που ξεκινούν το κάπνισμα είναι κάτω από 2% και οι τακτικοί καπνιστές ανέρχονται περίπου σε 9% του πληθυσμού. Η στρατηγική που σχεδιάζεται για τα επόμενα χρόνια στη χώρα θα περιλαμβάνει μέτρα για την ελαχιστοποίηση της χρήσης νικοτίνης κάθε είδους κι αυτό σημαίνει ότι ο αγώνας ενάντια στο κάπνισμα μετατρέπεται σε αγώνα ενάντια στη νικοτίνη. Επομένως, οι Αρχές στη Νορβηγία είναι πολύ πιθανό να αναζητήσουν τρόπους ώστε να αιτιολογήσουν τον περιορισμό της χρήσης προϊόντων νικοτίνης για μη ιατρικούς σκοπούς. Διαφωτιστικό είναι και το παράδειγμα της Μαλαισίας, η οποία παραμένει παγκοσμίως η μεγαλύτερη αγορά για λαθραία τσιγάρα, όπως ανέφερε η καθηγήτρια δρ. Σαρίφα Εζάτ Βαν Πούτε. Σήμερα έχει προταθεί η εφαρμογή απαγόρευσης χρήσης τσιγάρων για τις επόμενες γενιές και θα εφαρμοστεί από το 2025, προβλέποντας καταβολή προστίμου 110 ευρώ σε όσους καπνίζουν. Στη χώρα, ωστόσο, είναι διάχυτη η ανησυχία ότι η οριζόντια απαγόρευση θα αυξήσει τις πωλήσεις τσιγάρων στη μαύρη αγορά, χωρίς να μειώσει τη συχνότητα εμφάνισης του καπνίσματος στον πληθυσμό.