Η ΣΤΑΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΜΑΡΙ ΚΙΟΥΡΙ
Στις αρχές Νοεμβρίου του 1911, η Κιουρί βρισκόταν στο Βέλγιο για το πρώτο συνέδριο του Σολβέ (30.10 – 03.11.1911), η μοναδική γυναίκα ανάμεσα στους κορυφαίους φυσικούς της εποχής. Εκεί την πληροφορούν ότι νέο σκάνδαλο εκκολάπτεται στον Τύπο με επίκεντρο την ίδια και τον ταλαντούχο φυσικό, μαθητή του συζύγου της και πολύ αγαπητό στον Αϊνστάιν, Πωλ Λανζεβέν, επίσης παρόντα στο συνέδριο.
Τα γεγονότα έχουν κάπως έτσι. Πατέρας τεσσάρων παιδιών, ο Λανζεβέν δεν τα πήγαινε καλά με τη σύζυγό του που τον πίεζε να βρει δουλειά με υψηλές αποδοχές στη βιομηχανία, ενώ αυτός ήταν προσηλωμένος στη Φυσική, το μεγάλο του πάθος. Τελικά, την εγκατέλειψε, δίχως να πάρει διαζύγιο, και ζούσε μόνος σε ένα μικρό διαμέρισμα. Μετά από διάρρηξή του, βρέθηκαν στα χέρια της Λανζεβέν επιστολές της Κιουρί προς τον σύζυγό της, οι οποίες διοχετεύθηκαν σε κιτρινοφυλλάδες, και το σκάνδαλο ξέσπασε.
Ήταν, και πολύ περισσότερο είναι σήμερα, αδιάφορο αν είχαν ή δεν είχαν ερωτική σχέση οι δυο τους. Ούτε εντυπωσιάζει η ξεδιαντροπιά του Τύπου και η βαναυσότητα της επίθεσής του εναντίον μιας «ξένης, Εβραίας, αντροχωρίστρας», που από τους πρώτους χαμερπείς αποδέκτες γρήγορα έφτασε να μολύνει τον ακαδημαϊκό και πολιτικό χώρο. Το σημαντικό που μένει είναι ότι μέσα σε τούτο τον βόρβορο, μια χούφτα άνθρωποι τη στήριξαν, αδιαφορώντας για το προσωπικό κόστος.
Δεν επρόκειτο απλώς για σεξισμό, εν πολλοίς δικαιολογημένο εκείνα τα χρόνια σε αντροκρατούμενους κύκλους, ή για επιστημονικό φθόνο προς μια διάσημη γυναίκα με δύο Νόμπελ (το δεύτερο ανακοινώθηκε στο Σολβέ). Μαζί με τις κιτρινοφυλλάδες που απευθύνονταν σε ευτελείς αναγνώστες συντάχθηκαν πολιτικά αντιδραστικές δυνάμεις για να σταυρώσουν μια γυναίκα.
Πράγματι, δεν ήταν μόνον ο σκανδαλοθηρικός τύπος. Στις εναντίον της επιθέσεις πρωτοστάτησε η αντιδραστική L’Action française του Σαρλ Μωράς και η La Libre Parole, του αντισημίτη Εντουάρντ Ντυμόν, που έψαχναν μανιωδώς θέματα για να εκδικηθούν την ήττα τους στην υπόθεση Ντρέιφους και να ανασυγκροτήσουν τις δυνάμεις τους. Οι καταγγελίες τους για δήθεν προϊούσα διαφθορά και αποσύνθεση της γαλλικής κοινωνίας εξαιτίας της παρουσίας ξένων, κατέληξαν ταχύτατα σε ωμές προσβολές και απειλές κατά της Κιουρί.
Τα πράγματα είχαν αγριέψει. Εξαγριωμένος όχλος έξω από το σπίτι της απειλούσε την ίδια και τρομοκρατούσε τις μικρές κόρες της, τη 14-χρονη Ιρέν και την 7-χρονη Εύα. Με τη βοήθεια της Καμίλ Μαρμπό και του Αντρέ Ντεμπιέρν τελικά βρήκε καταφύγιο στο σπίτι των φίλων της Μπορέλ στο Παρίσι.
Χάρη στο κουράγιο και την αγάπη του ζεύγους Εμίλ και Μαργκερίτ Μπορέλ (γνωστή ως Καμίλ Μαρμπό), του ζεύγους Ζαν και Ενριέτ Περέν, και του Αντρέ Ντεμπιέρν, η υπό κατάρρευση Κιουρί κατάφερε να σταθεί στα πόδια της και να ξαναβρεί σιγά-σιγά τον εαυτό της.
Η Καμίλ Μαρμπό μετέφερε σε ένα βιβλίο της τα λόγια του Περέν: «Αλλά για εμάς τους πέντε που σταθήκαμε δίπλα στη Μαρί Κιουρί εναντίον ενός ολόκληρου κόσμου όταν μια χιονοστιβάδα βρομιάς την κάλυψε, η Μαρί θα επέστρεφε στην Πολωνία και εμείς θα είχαμε στιγματιστεί με αιώνια ντροπή».
Αυτή η πεντάδα έδωσε τη μάχη στην πρώτη γραμμή.
Υπήρξαν και άλλοι που ένιωσαν την ανάγκη να βοηθήσουν όπως μπορούσαν, ανάμεσά τους ο Άλμπερτ Αϊνστάιν που έστειλε, στις 23 Νοεμβρίου 1911, την ακόλουθη επιστολή στην Κιουρί δίχως να του ζητηθεί (Walter Isaacson, Einstein: His Life and Universe, Simon & Schuster, 2008, κεφ. 8).
Μη με περιγελάσετε που σας γράφω δίχως να έχω να πω κάτι αξιόλογο. Έχω, όμως, εξοργιστεί τόσο από τον χαμερπή τρόπο με το οποίον το κοινό αυτή τη στιγμή τολμάει να ασχολείται με εσάς, ώστε πρέπει απολύτως να εκφράσω τα αισθήματά μου. Ωστόσο, είμαι πεπεισμένος ότι σταθερά απεχθάνεστε αυτόν τον όχλο, είτε σας εκφράζει δουλοπρεπώς σεβασμό είτε αποπειράται να χορτάσει τον πόθο του για κιτρινισμό! Παρακινούμαι να σας πω πόσο θαυμάζω το μυαλό σας, τη θέλησή σας, και την ειλικρίνειά σας, και ότι αισθάνομαι τυχερός που σας γνώρισα στις Βρυξέλες. Όποιος δεν συγκαταλέγεται στα ερπετά αυτά είναι ασφαλώς ευτυχής, τώρα όπως και πριν, που έχουμε τέτοιες προσωπικότητες ανάμεσά μας όπως εσάς, και επίσης τον Λανζεβέν, πραγματικοί άνθρωποι με τους οποίους κάποιος αισθάνεται προνομιούχος να βρίσκεται σε επαφή. Αν ο όχλος συνεχίσει να ασχολείται μαζί σας, τότε απλώς μη διαβάζετε αυτόν τον πολτό, αλλά αφήστε τον στα ερπετά για τα οποία κατασκευάστηκε.
Ένας κορυφαίος επιστημόνας και άνθρωπος, για μια κορυφαία επιστήμονα και άνθρωπο που βάδιζε στην οδό του μαρτυρίου της.
• • •
ΘΡΗΝΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΔΩΝΗ
Δάκρυα σου φέρνω και τραγουδώ τα σκορπισμένα δάκρυα.
Ο πόνος μου για σένα είναι βαρύς και κρύος σαν το σίδερο.
Η ομορφιά σου είναι πληγή στο πλευρό του κόσμου.
Αίμα σου φέρνω και τραγουδώ το αίμα το σκορπισμένο.
Μάρτης 1942
[Sidney Keyes, «Θρήνος για τον Άδωνη», Μετάφραση: Γιώργος Σεφέρης]
