Οι αρνητές της πραγματικότητας και οι επικίνδυνες μετα-αλήθειες τους

Οι αρνητές της πραγματικότητας και οι επικίνδυνες μετα-αλήθειες τους Facebook Twitter
Η σημερινή αμφισβήτηση της πραγματικότητας από ένα τμήμα των συμπολιτών μας δεν έχει  τα παραπάνω χαρακτηριστικά, ούτε και είναι φυσικά μόνο ελληνικό φαινόμενο. Εικονογράφηση: bianka/LiFO
0

ΤΙΣ ΠΡΟΑΛΛΕΣ, ΖΗΤΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ, από έναν καθηγητή της κόρης μου, μια εργασία με θέμα τι σημαίνει «αντικειμενικότητα». Στα δικά μου χρόνια, αν μη τι άλλο, η απάντηση θα ήταν μάλλον απλή. Όταν, ωστόσο, μου έθεσε τώρα η μικρή το ερώτημα, συνειδητοποίησα ότι οι παλιές μου βεβαιότητες είχαν χαθεί.

Πράγματι, σε προηγούμενες εποχές, μπορεί να διαφωνούσαμε έντονα για οτιδήποτε και να περίσσευε και τότε ο φανατισμός γύρω από τις μεγάλες ιδεολογικές διαμάχες, αλλά τουλάχιστον αποδεχόμασταν όλοι μια σταθερά: την πραγματικότητα, εκείνο δηλαδή που στην ιστοριογραφία περιγράφουμε ως «όντως ον». Ό,τι πραγματικά υφίσταται και αυτό που πράγματι συνέβη.

Έτσι, για παράδειγμα, όποιες ερμηνείες και όποια αμφισβήτηση αν επιχειρούσε κανείς γύρω από το εβραϊκό ολοκαύτωμα, δεν μπορούσε να ξεπεράσει την απολυτότητα των αριθμών. Στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης είχαν δολοφονηθεί περίπου 5,5 εκατομμύρια άνθρωποι. Μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ό,τι άλλη ανοησία και φαντασιοκοπία ήθελε γύρω από το θέμα, αλλά οι σκληροί αριθμοί δεν επιδέχονταν αμφισβήτησης. Για να το πω απλά, όταν μετριόμασταν μετά τον Β' Π.Π., έλειπαν από την ανθρωπότητα 5,5 εκατομμύρια ψυχές – και αυτή η αδιαμφισβήτητη διαπίστωση θα μπορούσε να είναι ο καλύτερος ορισμός για την «αντικειμενικότητα».

Όχι ότι και τότε τα διάφορα ολοκληρωτικά ή αυταρχικά καθεστώτα και οι τυφλωμένοι ιδεολόγοι τους δεν επιδίδονταν σε μαύρη προπαγάνδα προκειμένου να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα. Αυτό άλλωστε δεν θα σταματήσουν ποτέ να το κάνουν τα εν λόγω καθεστώτα, διότι είναι στη φύση τους. Με τη διαφορά ότι, αν συζητήσεις off the record με έναν τέτοιο προπαγανδιστή, είναι προφανές ότι θα παραδεχτεί πως το κάνει συνειδητά κι εν γνώσει του. Η παραπληροφόρηση είναι μέρος της δουλειάς του.

Από την άλλη, όταν οι ιδεολόγοι και δη οι επαναστάτες διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα, δεν το κάνουν για άλλον λόγο παρά διότι επιλέγουν (και πάλι συνειδητά) να προβάλουν σε αυτήν την επιθυμία τους για αλλαγή της. Η ιδεολογία δεν είναι ακριβώς μια ψευδής συνείδηση, όπως χαρακτηριζόταν παλιά, αλλά μια ιδεατή σύλληψη του πραγματικού. Μπορεί να γνωρίζω πώς είναι σήμερα ο κόσμος μου, αλλά το κύριο ζητούμενο για μένα είναι να τον αλλάξω, όχι να τον κατανοήσω, όπως έλεγε και ο Μαρξ, που οι μεγάλες του μελέτες δεν αγνοούσαν σε καμία περίπτωση την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του.

Η ιδεολογία δεν είναι ακριβώς μια ψευδής συνείδηση, όπως χαρακτηριζόταν παλιά, αλλά μια ιδεατή σύλληψη του πραγματικού. Μπορεί να γνωρίζω πώς είναι σήμερα ο κόσμος μου, αλλά το κύριο ζητούμενο για μένα είναι να τον αλλάξω, όχι να τον κατανοήσω, όπως έλεγε και ο Μαρξ, που οι μεγάλες του μελέτες δεν αγνοούσαν σε καμία περίπτωση την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του.

Η σημερινή αμφισβήτηση της πραγματικότητας από ένα τμήμα των συμπολιτών μας δεν έχει  τα παραπάνω χαρακτηριστικά, ούτε και είναι φυσικά μόνο ελληνικό φαινόμενο. Θα το συναντήσουμε απαράλλακτο παντού στον δυτικό κόσμο. Πρόκειται για μια αμφισβήτηση που φθάνει βαθιά στον πυρήνα της πραγματικότητας και των αντικειμενικών της δεδομένων.

Δεν μιλώ εδώ για τις διαφορετικές ερμηνείες που μπορεί να διακινούνται γύρω από ένα περιστατικό ή ένα φαινόμενο. Μιλώ για τα σκληρά δεδομένα που συγκροτούν την ουσία του. Με άλλα λόγια, πριν από την πρόσληψη της πραγματικότητας, που θα έχει πάντα και αναγκαστικά υποκειμενικά στοιχεία, υπάρχουν τα αντικειμενικά της δεδομένα. Και πρώτα απ' όλα, αν κάτι όντως έγινε και υπήρξε.

Αντιθέτως, στο πλαίσιο της μετα-αλήθειας που έχει επικρατήσει ευρέως στους περίεργους καιρούς μας, τα δεδομένα αυτά μοιάζουν να μην έχουν καμία αξία. Εκείνο που συγκροτεί πλέον την αλήθεια είναι ο άκρατος υποκειμενισμός μας και η γνώμη που έχουμε προ-αποφασίσει ότι θα υιοθετούμε για κάθε κατηγορία θεμάτων.

Ως αποτέλεσμα, η αντικειμενικότητα έχει διαστρεβλωθεί σκανδαλωδώς από τις προσωπικές μας πεποιθήσεις, οι οποίες μάλιστα στις περισσότερες των περιπτώσεων πολύ απέχουν από το να είναι εκείνες ενός ειδικού ή καλού γνώστη των εκάστοτε ζητημάτων για τα οποία αποφαινόμαστε πομπωδώς. «Είμαι πεπεισμένος, άρα υπάρχει», θα μπορούσε να είναι το σλόγκαν της εποχής μας – μια μετεξέλιξη του «έτσι είναι, αν έτσι νομίζω», επί το βλακωδέστερο, όμως.

Καλύτερο παράδειγμα επ' αυτού, τα γεγονότα με τους 38 μετανάστες στον Έβρο, τον περασμένο Αύγουστο. Τι γνωρίζουμε ως τώρα ότι συνέβη εκεί, και μέχρι της εμφανίσεως νέων στοιχείων; Παρά τις αρχικές υστερικές κραυγές και τις τερατώδεις ανακρίβειες που διακινήθηκαν, η σοβαρή και ψύχραιμη δημοσιογραφική έρευνα (ιδίως της Β. Σιούτη στη LiFO) αλλά και όσα στοιχεία προέκυψαν σταδιακά το επόμενο διάστημα έδειξαν δύο πράγματα: ότι ο αμμόλοφος στον οποίο είχαν καταφύγει οι μετανάστες ήταν σε τουρκικό έδαφος, και άρα οι ελληνικές Αρχές δεν θα μπορούσαν να προχωρήσουν αυθαίρετα στη διάσωση των ανθρώπων αυτών, όσο επιτακτικοί κι αν ήταν οι ανθρωπιστικοί λόγοι. Και ότι, για την ώρα τουλάχιστον, δεν επιβεβαιώνεται ο θάνατος και η ταφή κανενός μικρού κοριτσιού στην περιοχή αυτή, καθώς η οικογένεια και οι αυτόπτες μάρτυρες που ισχυρίστηκαν αρχικά κάτι τέτοιο έπεσαν εν συνεχεία σε μεγάλες αντιφάσεις, ενώ αδυνατούσαν και να προσδιορίσουν απλώς το σημείο της «ταφής» του παιδιού «τους».

Αυτά είναι λοιπόν τα αντικειμενικά στοιχεία του συμβάντος, και θα περιμέναμε ευλόγως ότι κανείς μας –όποια στάση και αν έχουμε στο μεταναστευτικό, είτε είμαστε δικαιωματιστές είτε έχουμε αντιμεταναστευτική ατζέντα– δεν θα μπορούσε να τα αμφισβητήσει. Με τις ζωές των ανθρώπων, άλλωστε, δεν δικαιούμαστε να παίζουμε.

Κι όμως, κάποιοι μπορούνε μια χαρά. Παρά τις σημαντικές αποκαλύψεις, πολιτικοί της αντιπολίτευσης και διάφοροι αρθρογράφοι και δημοσιολόγοι εξακολουθούν, μέρες τώρα, να ισχυρίζονται «μετά βεβαιότητας» ότι υπήρξε πράγματι «νεκρό κοριτσάκι», αδιαφορώντας χωρίς καμία αισχύνη για όλα τα παραπάνω στοιχεία. «Ακόμη κι αν δεν έγινε», απαντούν ορισμένοι εξ αυτών, «θα μπορούσε να είχε γίνει. Συνεπώς για εμάς είναι σαν να έχει γίνει πράγματι»...

Επειδή θεωρώ ότι δεν πρόκειται για διαταραγμένες προσωπικότητες, τι είδους διανοητική κατάσταση υποδηλώνει άραγε μια τέτοια καταφανής άρνηση της πραγματικότητας; Δεν πρόκειται για την «εικονική πραγματικότητα» των ΜΜΕ που μπορεί μεν να προχωρούν στις δικές τους κατασκευές της αλήθειας, αλλά τουλάχιστον παραμένουν εντός των πλαισίων της. Εδώ μιλάμε για τους υπερήφανους αρνητές της, όμοιους με εκείνους που αρνούνται τον κορωνοϊό και ότι η Γη είναι στρογγυλή. Ομολογώ ότι δεν βλέπω καμία διαφορά μεταξύ τους.

Ο βαθύς αυτός πολιτισμικός διχασμός των κοινωνιών μας πάνω στην αντίληψή μας για την πραγματικότητα γίνεται ακόμη χειρότερος αν τον σκεφτούμε και σε πλανητική διάσταση: μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και το νέο ψυχροπολεμικό πλαίσιο που προέκυψε από την αποφασιστική δυτική αντίδραση σε αυτήν, ένα μέρος των φιλορωσικών κρατών στην Ανατολή έχουν επιλέξει να ζουν στον κόσμο τους. Με οδηγό τη ρωσική προπαγάνδα, αρνούνται ότι γίνεται καν πόλεμος, ενώ ισχυρίζονται ότι η Μόσχα προκλήθηκε από το ΝΑΤΟ και ότι ο Πούτιν είναι ένας φιλειρηνιστής που μάλλον ποτέ δεν ήθελε πόλεμο. Και αντίστοιχα, ότι οι δυτικοί και φυσικά οι Ουκρανοί είναι προκλητικοί, πολεμοχαρείς, διεφθαρμένοι, ανώμαλοι, ρατσιστές και γενικώς επικίνδυνοι για το ανθρώπινο είδος.

Θα πει κανείς βέβαια ότι όλα αυτά δεν είναι καινούργια και ότι οι κοινωνίες μας και η Διεθνής Κοινότητα έχουν ξαναδιχαστεί στο παρελθόν, οδηγούμενες σε αιματηρότατους εμφύλιους και παγκόσμιους πολέμους. Αληθεύει αυτό με τη διαφορά ότι οι ιδεολογίες, όσο φανατικές κι αν είναι, θέλουν τουλάχιστον να αλλάξουν την πραγματικότητα, οπότε είναι αναγκασμένες να συνομιλούν μαζί της.

Οι σημερινοί αρνητές της, αντιθέτως, θυμίζουν πιστούς θρησκειών σε έκσταση: ζουν σε έναν εντελώς δικό τους κόσμο, την ίδια ώρα που θεωρούν ότι όλοι οι άλλοι έχουν το πρόβλημα που δεν είναι πιστοί. Τελικά, μπορεί η διανοητική από την ψυχική διαταραχή να είναι, όντως στην περίπτωσή τους, αξεδιάλυτη.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Οπτική Γωνία / Αμπντελά Ταϊά: «Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Ο Μαροκινός συγγραφέας και σκηνοθέτης, κάτοικος Γαλλίας πλέον και γνωστός στην Ελλάδα από το υπέροχο μυθιστόρημα «Η ζωή με το δικό σου φως», μιλά με θαυμασμό για την εξέγερση της νεολαίας που συνταράσσει την πατρίδα του.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Συνέντευξη / Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Μετά από μισό αιώνα στο «Βήμα», ο Νίκος Χασαπόπουλος μιλά για πρώτη φορά για την πιο δύσκολη απόφαση της ζωής του, τις στιγμές που έζησε δίπλα σε Λαμπράκη, Ψυχάρη και πρωθυπουργούς, αλλά και για το μεγάλο λάθος του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Οπτική Γωνία / Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Έχουμε ένα καινούργιο συναίσθημα, όχι το κλασικό της εποχής των φασισμών, δηλαδή τον φόβο μη βρεθεί κανείς στη θέση των κατώτερων, όσων έμειναν πίσω ή «από κάτω». Πλέον βλέπει κανείς μένος για τα θύματα που μιλάνε.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Μποτιλιαρισμένοι στην Αθήνα: Δαπανούμε έναν μισθό στον δρόμο κάθε έτος

Οπτική Γωνία / Κάθε χρόνο χάνουμε 110 ώρες από τη ζωή μας κολλημένοι στο τιμόνι

Πώς μπορεί να μειωθεί άμεσα το μποτιλιάρισμα στους δρόμους της πρωτεύουσας; Γιατί η λεωφόρος Κηφισού δεν θα αδειάσει ποτέ; Ο συγκοινωνιολόγος και καθηγητής του ΕΜΠ, Κωνσταντίνος Κεπαπτσόγλου, εξηγεί.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Βασιλική Σιούτη / Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Οι εκ των υστέρων αποκαλύψεις για τη συνάντηση Τραμπ - Ερντογάν κατέδειξαν τις πραγματικές ισορροπίες στο πεδίο των διεθνών σχέσεων: καμία πλευρά δεν κερδίζει άνευ ανταλλαγμάτων και οι διεθνείς σχέσεις δεν καθορίζονται από προσωπικές συμπάθειες.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Βασιλική Σιούτη / Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Την ώρα που η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, με τα Τέμπη και με την ακρίβεια, που προκαλεί κοινωνική δυσφορία, ο Νίκος Δένδιας εμφανίζεται ως μεταρρυθμιστής που θα οδηγήσει τις Ένοπλες Δυνάμεις στη νέα εποχή.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Ακροβατώντας / Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Αξιολογώντας ως πιο σημαντικό ένα τροχαίο από τη συνάντηση Τραμπ - Νετανιάχου, τα κυρίαρχα μέσα αναδεικνύουν το ασήμαντο χάριν τηλεθέασης, εξυπηρετώντας συγκεκριμένες σκοπιμότητες που θα μετατοπίσουν το ενδιαφέρον της κοινωνίας από τα σημαντικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Joe Coughlin: «Η τρίτη ηλικία δεν είναι κρουαζιέρες ή πατερίτσες»

Οπτική Γωνία / Joe Coughlin: «Γηρατειά δεν είναι μόνο κρουαζιέρες, πατερίτσες και να είσαι με το ένα πόδι στον τάφο»

Ο φιλέλληνας καθηγητής εξετάζει τις όψεις της μακροζωίας, πιστεύει πως στην Ελλάδα αυτό το φαινόμενο μπορεί να συνδυαστεί άνετα με το lifestyle και μιλάει με τρόπο ασυνήθιστο για το γήρας.
ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ
Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Οπτική Γωνία / Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Ο δημιουργός του Greekonomics μιλά στη LiFO για την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος αλλά και τις επιθέσεις που δέχτηκε πρόσφατα για κάποιες «άβολες αλήθειες» που επισήμανε αναφορικά με τα διαπλεκόμενα συμφέροντα πολιτικών, οικονομικών «καρτέλ» και ΜΜΕ στην Ελλάδα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Οπτική Γωνία / Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Από την Ουκρανία και την κρίση στη Γαλλία μέχρι τις αποφάσεις Τραμπ, η Ευρώπη περνάει κρίση ταυτότητας. Πώς επηρεάζεται η χώρα μας; Μιλά στη LiFO ο Σωτήρης Ντάλης, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης του τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ