Οι αρνητές της πραγματικότητας και οι επικίνδυνες μετα-αλήθειες τους

Οι αρνητές της πραγματικότητας και οι επικίνδυνες μετα-αλήθειες τους Facebook Twitter
Η σημερινή αμφισβήτηση της πραγματικότητας από ένα τμήμα των συμπολιτών μας δεν έχει  τα παραπάνω χαρακτηριστικά, ούτε και είναι φυσικά μόνο ελληνικό φαινόμενο. Εικονογράφηση: bianka/LiFO
0

ΤΙΣ ΠΡΟΑΛΛΕΣ, ΖΗΤΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ, από έναν καθηγητή της κόρης μου, μια εργασία με θέμα τι σημαίνει «αντικειμενικότητα». Στα δικά μου χρόνια, αν μη τι άλλο, η απάντηση θα ήταν μάλλον απλή. Όταν, ωστόσο, μου έθεσε τώρα η μικρή το ερώτημα, συνειδητοποίησα ότι οι παλιές μου βεβαιότητες είχαν χαθεί.

Πράγματι, σε προηγούμενες εποχές, μπορεί να διαφωνούσαμε έντονα για οτιδήποτε και να περίσσευε και τότε ο φανατισμός γύρω από τις μεγάλες ιδεολογικές διαμάχες, αλλά τουλάχιστον αποδεχόμασταν όλοι μια σταθερά: την πραγματικότητα, εκείνο δηλαδή που στην ιστοριογραφία περιγράφουμε ως «όντως ον». Ό,τι πραγματικά υφίσταται και αυτό που πράγματι συνέβη.

Έτσι, για παράδειγμα, όποιες ερμηνείες και όποια αμφισβήτηση αν επιχειρούσε κανείς γύρω από το εβραϊκό ολοκαύτωμα, δεν μπορούσε να ξεπεράσει την απολυτότητα των αριθμών. Στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης είχαν δολοφονηθεί περίπου 5,5 εκατομμύρια άνθρωποι. Μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ό,τι άλλη ανοησία και φαντασιοκοπία ήθελε γύρω από το θέμα, αλλά οι σκληροί αριθμοί δεν επιδέχονταν αμφισβήτησης. Για να το πω απλά, όταν μετριόμασταν μετά τον Β' Π.Π., έλειπαν από την ανθρωπότητα 5,5 εκατομμύρια ψυχές – και αυτή η αδιαμφισβήτητη διαπίστωση θα μπορούσε να είναι ο καλύτερος ορισμός για την «αντικειμενικότητα».

Όχι ότι και τότε τα διάφορα ολοκληρωτικά ή αυταρχικά καθεστώτα και οι τυφλωμένοι ιδεολόγοι τους δεν επιδίδονταν σε μαύρη προπαγάνδα προκειμένου να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα. Αυτό άλλωστε δεν θα σταματήσουν ποτέ να το κάνουν τα εν λόγω καθεστώτα, διότι είναι στη φύση τους. Με τη διαφορά ότι, αν συζητήσεις off the record με έναν τέτοιο προπαγανδιστή, είναι προφανές ότι θα παραδεχτεί πως το κάνει συνειδητά κι εν γνώσει του. Η παραπληροφόρηση είναι μέρος της δουλειάς του.

Από την άλλη, όταν οι ιδεολόγοι και δη οι επαναστάτες διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα, δεν το κάνουν για άλλον λόγο παρά διότι επιλέγουν (και πάλι συνειδητά) να προβάλουν σε αυτήν την επιθυμία τους για αλλαγή της. Η ιδεολογία δεν είναι ακριβώς μια ψευδής συνείδηση, όπως χαρακτηριζόταν παλιά, αλλά μια ιδεατή σύλληψη του πραγματικού. Μπορεί να γνωρίζω πώς είναι σήμερα ο κόσμος μου, αλλά το κύριο ζητούμενο για μένα είναι να τον αλλάξω, όχι να τον κατανοήσω, όπως έλεγε και ο Μαρξ, που οι μεγάλες του μελέτες δεν αγνοούσαν σε καμία περίπτωση την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του.

Η ιδεολογία δεν είναι ακριβώς μια ψευδής συνείδηση, όπως χαρακτηριζόταν παλιά, αλλά μια ιδεατή σύλληψη του πραγματικού. Μπορεί να γνωρίζω πώς είναι σήμερα ο κόσμος μου, αλλά το κύριο ζητούμενο για μένα είναι να τον αλλάξω, όχι να τον κατανοήσω, όπως έλεγε και ο Μαρξ, που οι μεγάλες του μελέτες δεν αγνοούσαν σε καμία περίπτωση την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του.

Η σημερινή αμφισβήτηση της πραγματικότητας από ένα τμήμα των συμπολιτών μας δεν έχει  τα παραπάνω χαρακτηριστικά, ούτε και είναι φυσικά μόνο ελληνικό φαινόμενο. Θα το συναντήσουμε απαράλλακτο παντού στον δυτικό κόσμο. Πρόκειται για μια αμφισβήτηση που φθάνει βαθιά στον πυρήνα της πραγματικότητας και των αντικειμενικών της δεδομένων.

Δεν μιλώ εδώ για τις διαφορετικές ερμηνείες που μπορεί να διακινούνται γύρω από ένα περιστατικό ή ένα φαινόμενο. Μιλώ για τα σκληρά δεδομένα που συγκροτούν την ουσία του. Με άλλα λόγια, πριν από την πρόσληψη της πραγματικότητας, που θα έχει πάντα και αναγκαστικά υποκειμενικά στοιχεία, υπάρχουν τα αντικειμενικά της δεδομένα. Και πρώτα απ' όλα, αν κάτι όντως έγινε και υπήρξε.

Αντιθέτως, στο πλαίσιο της μετα-αλήθειας που έχει επικρατήσει ευρέως στους περίεργους καιρούς μας, τα δεδομένα αυτά μοιάζουν να μην έχουν καμία αξία. Εκείνο που συγκροτεί πλέον την αλήθεια είναι ο άκρατος υποκειμενισμός μας και η γνώμη που έχουμε προ-αποφασίσει ότι θα υιοθετούμε για κάθε κατηγορία θεμάτων.

Ως αποτέλεσμα, η αντικειμενικότητα έχει διαστρεβλωθεί σκανδαλωδώς από τις προσωπικές μας πεποιθήσεις, οι οποίες μάλιστα στις περισσότερες των περιπτώσεων πολύ απέχουν από το να είναι εκείνες ενός ειδικού ή καλού γνώστη των εκάστοτε ζητημάτων για τα οποία αποφαινόμαστε πομπωδώς. «Είμαι πεπεισμένος, άρα υπάρχει», θα μπορούσε να είναι το σλόγκαν της εποχής μας – μια μετεξέλιξη του «έτσι είναι, αν έτσι νομίζω», επί το βλακωδέστερο, όμως.

Καλύτερο παράδειγμα επ' αυτού, τα γεγονότα με τους 38 μετανάστες στον Έβρο, τον περασμένο Αύγουστο. Τι γνωρίζουμε ως τώρα ότι συνέβη εκεί, και μέχρι της εμφανίσεως νέων στοιχείων; Παρά τις αρχικές υστερικές κραυγές και τις τερατώδεις ανακρίβειες που διακινήθηκαν, η σοβαρή και ψύχραιμη δημοσιογραφική έρευνα (ιδίως της Β. Σιούτη στη LiFO) αλλά και όσα στοιχεία προέκυψαν σταδιακά το επόμενο διάστημα έδειξαν δύο πράγματα: ότι ο αμμόλοφος στον οποίο είχαν καταφύγει οι μετανάστες ήταν σε τουρκικό έδαφος, και άρα οι ελληνικές Αρχές δεν θα μπορούσαν να προχωρήσουν αυθαίρετα στη διάσωση των ανθρώπων αυτών, όσο επιτακτικοί κι αν ήταν οι ανθρωπιστικοί λόγοι. Και ότι, για την ώρα τουλάχιστον, δεν επιβεβαιώνεται ο θάνατος και η ταφή κανενός μικρού κοριτσιού στην περιοχή αυτή, καθώς η οικογένεια και οι αυτόπτες μάρτυρες που ισχυρίστηκαν αρχικά κάτι τέτοιο έπεσαν εν συνεχεία σε μεγάλες αντιφάσεις, ενώ αδυνατούσαν και να προσδιορίσουν απλώς το σημείο της «ταφής» του παιδιού «τους».

Αυτά είναι λοιπόν τα αντικειμενικά στοιχεία του συμβάντος, και θα περιμέναμε ευλόγως ότι κανείς μας –όποια στάση και αν έχουμε στο μεταναστευτικό, είτε είμαστε δικαιωματιστές είτε έχουμε αντιμεταναστευτική ατζέντα– δεν θα μπορούσε να τα αμφισβητήσει. Με τις ζωές των ανθρώπων, άλλωστε, δεν δικαιούμαστε να παίζουμε.

Κι όμως, κάποιοι μπορούνε μια χαρά. Παρά τις σημαντικές αποκαλύψεις, πολιτικοί της αντιπολίτευσης και διάφοροι αρθρογράφοι και δημοσιολόγοι εξακολουθούν, μέρες τώρα, να ισχυρίζονται «μετά βεβαιότητας» ότι υπήρξε πράγματι «νεκρό κοριτσάκι», αδιαφορώντας χωρίς καμία αισχύνη για όλα τα παραπάνω στοιχεία. «Ακόμη κι αν δεν έγινε», απαντούν ορισμένοι εξ αυτών, «θα μπορούσε να είχε γίνει. Συνεπώς για εμάς είναι σαν να έχει γίνει πράγματι»...

Επειδή θεωρώ ότι δεν πρόκειται για διαταραγμένες προσωπικότητες, τι είδους διανοητική κατάσταση υποδηλώνει άραγε μια τέτοια καταφανής άρνηση της πραγματικότητας; Δεν πρόκειται για την «εικονική πραγματικότητα» των ΜΜΕ που μπορεί μεν να προχωρούν στις δικές τους κατασκευές της αλήθειας, αλλά τουλάχιστον παραμένουν εντός των πλαισίων της. Εδώ μιλάμε για τους υπερήφανους αρνητές της, όμοιους με εκείνους που αρνούνται τον κορωνοϊό και ότι η Γη είναι στρογγυλή. Ομολογώ ότι δεν βλέπω καμία διαφορά μεταξύ τους.

Ο βαθύς αυτός πολιτισμικός διχασμός των κοινωνιών μας πάνω στην αντίληψή μας για την πραγματικότητα γίνεται ακόμη χειρότερος αν τον σκεφτούμε και σε πλανητική διάσταση: μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και το νέο ψυχροπολεμικό πλαίσιο που προέκυψε από την αποφασιστική δυτική αντίδραση σε αυτήν, ένα μέρος των φιλορωσικών κρατών στην Ανατολή έχουν επιλέξει να ζουν στον κόσμο τους. Με οδηγό τη ρωσική προπαγάνδα, αρνούνται ότι γίνεται καν πόλεμος, ενώ ισχυρίζονται ότι η Μόσχα προκλήθηκε από το ΝΑΤΟ και ότι ο Πούτιν είναι ένας φιλειρηνιστής που μάλλον ποτέ δεν ήθελε πόλεμο. Και αντίστοιχα, ότι οι δυτικοί και φυσικά οι Ουκρανοί είναι προκλητικοί, πολεμοχαρείς, διεφθαρμένοι, ανώμαλοι, ρατσιστές και γενικώς επικίνδυνοι για το ανθρώπινο είδος.

Θα πει κανείς βέβαια ότι όλα αυτά δεν είναι καινούργια και ότι οι κοινωνίες μας και η Διεθνής Κοινότητα έχουν ξαναδιχαστεί στο παρελθόν, οδηγούμενες σε αιματηρότατους εμφύλιους και παγκόσμιους πολέμους. Αληθεύει αυτό με τη διαφορά ότι οι ιδεολογίες, όσο φανατικές κι αν είναι, θέλουν τουλάχιστον να αλλάξουν την πραγματικότητα, οπότε είναι αναγκασμένες να συνομιλούν μαζί της.

Οι σημερινοί αρνητές της, αντιθέτως, θυμίζουν πιστούς θρησκειών σε έκσταση: ζουν σε έναν εντελώς δικό τους κόσμο, την ίδια ώρα που θεωρούν ότι όλοι οι άλλοι έχουν το πρόβλημα που δεν είναι πιστοί. Τελικά, μπορεί η διανοητική από την ψυχική διαταραχή να είναι, όντως στην περίπτωσή τους, αξεδιάλυτη.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Guest Editors / Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Η πατριαρχία είναι παντού: στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην αισθητική, στον πολιτισμό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν σκεφτόμαστε το πολιτικό, δεν γίνεται να μη σκεφτόμαστε το φεμινιστικό.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οπτική Γωνία / «Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οι παγκόσμιες και περιφερειακές επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα και τα αδιέξοδα του Παλαιστινιακού. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια ομάδα μαθητών κατασκεύασε ρομπότ που καθαρίζει τις θάλασσες

Περιβάλλον / Πώς μια ομάδα μαθητών από τον Άλιμο έφτιαξε ρομπότ που καθαρίζει τον βυθό;

Το Greek Seabot είναι το υποβρύχιο ρομπότ που δημιούργησε μια μαθητική ομάδα από το ΕΠΑΛ Αλίμου για να βοηθήσει στον καθαρισμό των βυθών από πλαστικά και απορρίμματα. Μιλούν στη LIFO οι μαθητές για τα κίνητρά τους και το όραμά τους για ένα πιο καθαρό περιβάλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Empty the Tanks»: Σώστε τα δελφίνια!

Ρεπορτάζ / «Empty the Tanks»: Πότε θα σταματήσει η αιχμαλωσία των δελφινιών;

Η παγκόσμια καμπάνια «Empty the Tanks» εναντιώνεται στην αιχμαλωσία και την εκμετάλλευση των δελφινιών. Πώς εκφράζεται η κινητοποίηση στην Ελλάδα και ποια η τύχη των δελφινιών του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Μιλούν στη LIFO εκπρόσωποι οργανώσεων, αλλά και ο ιδρυτής του Αττικού Πάρκου.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Οπτική Γωνία / Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Τα Τέμπη συνεχίζουν να πυροδοτούν εντάσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αντιθέτως στα ελληνοτουρκικά και στο θέμα της πώλησης των Eurofighter στην Τουρκία που απασχόλησε την επικαιρότητα, η κριτική για τη στάση της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι σε χαμηλούς τόνους.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Aθήνα / Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Τα πεζοδρόμια στην καρδιά της πόλης έχουν παραδοθεί στα τουριστικά καταστήματα, αποκλείοντας τους πιο ευάλωτους πολίτες, ενώ η Αθήνα χάνει τον βασικό λόγο ύπαρξής της: να είναι μια πόλη για ανθρώπους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Έχετε «επιστροφή φόρου»: Οι συχνότερες περιπτώσεις phishing

Οπτική Γωνία / «Έχετε επιστροφή φόρου, πατήστε εδώ»: Πώς να γλιτώσεις από το phishing

Παραπλανητικά μηνύματα, αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων, χακάρισμα τραπεζικών λογαριασμών. Το phishing είναι πιο συχνό και πολύ πιο επικίνδυνο πιο επικίνδυνο απ' ό,τι νομίζουμε. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Κυβερνοασφάλειας στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επικεφαλής της Εθνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας, Χρήστος Ξενάκης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Οπτική Γωνία / Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Η υπόθεση των χαμένων βίντεο των Τεμπών αναδεικνύει, για ακόμη μία φορά, λανθασμένους χειρισμούς που έγιναν σε κρίσιμες φάσεις της ανακριτικής διαδικασίας, αφήνοντας πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ