Σε μία χώρα με γελοίους και παράφρονες ηγέτες, πόσα μπορεί να περιμένει ο πολίτης από τη δημοσιογραφία; Από τους λειτουργούς του Τύπου, ίσως; Αν μάλιστα μιλάμε για τις Φιλιππίνες, στους λιγότερο υπομονετικούς προκαλείται ένα μικρό μειδίαμα. Μιλάμε για τη χώρα που Πρόεδρό της έχει έναν μανιακό φονιά και αν όλα πάνε καλά (;), η ίδια αυτή χώρα θα βρεθεί στα χέρια ενός (πρώην) αθλητή ΜΜΑ, ο οποίος βαρέθηκε το «κλουβί» και τώρα ορέγεται πολιτική καριέρα. Αν δεν πάνε καλά, σημαίνει ότι την κατάσταση ανέλαβε η επόμενη γενιά Ντουτέρτε και συγκεκριμένα η κόρη του Προέδρου, Σάρα, νυν δήμαρχος Νταβάο.
Τέλος πάντων από τον Ντουτέρτε στον Μάνι Πακιάο ο δρόμος δεν είναι μακρύς, ωστόσο, μετρά πολλούς νεκρούς, πολλή λογοκρισία και ελάχιστο κουράγιο για ερευνητική δημοσιογραφία. Βέβαια, το 2016, όταν ο Ντουτέρτε αναλάμβανε την προεδρία των Φιλιππίνων, προφανώς υπολόγιζε χωρίς τον βραχνά του Rappler.com και τη διευθύνουσα σύμβουλο και συνιδρύτρια του, Μαρία Ρέσα.
Είναι η γυναίκα που πριν από λίγα 24ώρα τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης, μαζί με τον Ρώσο συνάδελφό της, Ντμίτρι Μουράτοφ, σε μία ξεκάθαρη τοποθέτηση της Ακαδημίας για τις πιέσεις που δέχεται η ελεύθερη δημοσιογραφία σε όλον τον κόσμο.
Η Ρέσα που το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη τη γνωρίζει με ενδιαφέρον τώρα, δεν είναι από τις συνηθισμένες περιπτώσεις δημοσιογράφων που μετά από χρόνια συνεργασίας με ειδησεογραφικούς κολοσσούς, όπως το CNN, άπειρες βραβεύσεις και βιβλία που έγιναν best seller, καβάλησαν το καλάμι. Ήταν, και απ’ ό,τι όλα δείχνουν, παραμένει ένας κανονικός άνθρωπος που ακόμη και την ύψιστη τιμή του Νόμπελ τη βλέπει ως εργαλείο για να κάνει καλά τη δουλειά της.
Και επίσης, είναι μια γυναίκα που στα 58 της εννοεί εκτός από ρεπορτάζ να κάνει συχνά περάσματα από τις διαδηλώσεις και τις φυλακές της χώρας της, παράγοντας μόνο σοβαρή δημοσιογραφία με δεδομένα, με αποδείξεις, με διασταύρωση.
Έχοντας επενδύσει ένα μεγάλο μέρος των χρημάτων που έβγαλε από τη δουλειά της στο μοναδικό ανεξάρτητο ειδησεογραφικό δίκτυο των Φιλιππίνων, η Ρέσα γνωρίζει εδώ και χρόνια την αξία του διαδικτύου και των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, είτε αυτά χρησιμοποιούνται για καλό, είτε ως όπλο παραπληροφόρησης και προπαγάνδας.
Και κυρίως, γνωρίζει ότι οι Φιλιππίνες είναι για την Αμερική, ό,τι το καναρίνι στο τούνελ του μεταλλωρύχου. Όπως, χαρακτηριστικά έχει πει πριν από λίγα χρόνια σε ομιλία της στο Πρίνστον (το πανεπιστήμιο από το οποίο αποφοίτησε), το «σκάνδαλο Cambridge Analytica πρώτα ξέσπασε σε εμάς και μετά στις ΗΠΑ. Πρώτα εδώ διαπιστώσαμε το εύρος των παραβιασμένων λογαριασμών για τους οποίους είχε δημιουργηθεί τόση αναστάτωση»...
Δεν υπερβάλλει εδώ η Ρέσα. Βάσει των στατιστικών, ένα 97% των Φιλιππινέζων έχει πρόσβαση στο internet και ενημερώνεται ανελλιπώς από όποιο ειδησεογραφικό δίκτυο μπορεί να του προσφέρει έγκυρη ενημέρωση, ενώ σερφάρει ακατάπαυστα στο Facebook. «Γι’ αυτό ακριβώς έστησα το Rappler στις Φιλιππίνες», έχει παραδεχθει χαριτολογώντας και ταυτόχρονα γνωρίζοντας πόσο εύκολο είναι να χειραγωγηθούν ΜΜΕ και social media στη χώρα της.
«Ένα ψέμα που θα ειπωθεί και θα γραφτεί 1000 φορές, γίνεται αλήθεια», εξηγεί η ίδια με πικρή πείρα, καθώς υπήρξε από τις πρώτες δημοσιογράφους που κατανόησαν πλήρως τον τρόπο λειτουργίας των έμμισθων trolls, τη στοχοποίηση γυναικών και τους βαθύτερους κινδύνους που το astroturfing έκρυβε για τη δημοκρατία.
Όμως, για εκείνην είναι οι καιροί, η τεχνολογία και ο παγκόσμιος λαϊκισμός που ξεχύθηκε σαν κατάρα τα τελευταία χρόνια που ευνοεί την παραπληροφόρηση. «Η καρδιά της δημοκρατίας είναι τα γεγονότα», συνηθίζει να λέει στις ομιλίες της και γνωρίζει καλά πώς αυτή η καρδιά μπορεί να τεμαχιστεί real time στο Facebook και ενώ θα φαίνεται ποιος την τεμαχίζει, όλοι να μπορούν να πειστούν ότι το έκανε κάποιος άλλος.
«Ένα ψέμα που θα ειπωθεί και θα γραφτεί 1000 φορές, γίνεται αλήθεια», εξηγεί η ίδια με πικρή πείρα, καθώς υπήρξε από τις πρώτες δημοσιογράφους που κατανόησαν πλήρως τον τρόπο λειτουργίας των έμμισθων trolls, τη στοχοποίηση γυναικών και τους βαθύτερους κινδύνους που το astroturfing έκρυβε για τη δημοκρατία.
Πολύ πριν εκδηλωθεί η φονική δράση και ο ακραίος μισογυνισμός του Ντουτέρτε, πολύ πριν –με κομμένη την ανάσα- ο πλανήτης παρακολουθήσει τον Τραμπ να διαλύει το Καπιτώλιο με ένα κάλεσμα που εξαπλώθηκε μέσω των social media, η Ρέσα γνώριζε τους μηχανισμούς κατασκευής, διάδοσης, εγκαθίδρυσης και κεφαλαιοποίησης ενός ψέματος (ή και πολλών) με τη βοήθεια των κοινωνικών δικτύων.
Το 2017 στο Twitter τρένταρε το hashtag #ArrestMariaRessa. Όλοι ξέρουμε τη δύναμη των trends στο Twitter και για τη δημοσιογράφο δεν θα ήταν η πρώτη φορά που θα βρισκόταν με χειροπέδες και ορδή αστυνομικών να τη συνοδεύει. Η μάχη με τον Ντουτέρτε και την προπαγάνδα του, την εγκληματική δράση του και τον στραγγαλισμό των ΜΜΕ στις Φιλιππίνες, έχει ξεκινήσει πολύ πριν το 2016, ωστόσο κορυφώθηκε, όταν με έγγραφα άρχισε να αποκαλύπτει τις θερμές συνομιλίες του με τον Τραμπ, κάτι που την έθεσε στο στόχαστρο για τα καλά.
Η «εντολή» του hashtag θα είχε επιτυχία, αν ο κόσμος δεν γνώριζε τη δημοσιογράφο κι αν δεν ήταν υπεράνω κάθε αμφισβήτησης η αξιοπιστία και η μεθοδολογία βάσει της οποίας εργάζεται η ομάδα συνεργατών του Rappler.
(Μέχρι στιγμής η Ρέσα, έχει συλληφθεί μία φορά για δημοσίευση ψευδών ειδήσεων από το καθεστώς Ντουτέρτε και μετρά μια καταδίκη για παράβαση ενός αμφιλεγόμενου νόμου των Φιλιππίνων για έγκλημα στον κυβερνοχώρο. Αυτή τη στιγμή, παρά το Νόμπελ, αντιμετωπίζει ποινές που ενδέχεται να μεταφραστούν σε 5ετή φυλάκιση...Μαζί με τα παραπάνω έχει να αντιμετωπίσει και τα τσιράκια του Προέδρου, τις ενέδρες κατά ζωής και τα απειλητικά μηνύματα σε όλο το φάσμα των social media, τόσο των δικών της όσο και του Rappler).
Παρ’ όλα αυτά, η δημοσιογράφος όχι μόνο δεν πτοείται, αλλά συνεχίζει να μιλά ανοιχτά, με ντοκουμέντα για τη μεθοδολογία του Facebook σε ό,τι αφορά τη σκαλέτα των ειδήσεων ανά τον κόσμο και για τη συνεργασία του με τις απανταχού παραφρονημένες κυβερνήσεις για την προώθηση της εκάστοτε ατζέντας τους. Πριν από περίπου 2 χρόνια «φώναζε» μέσω των ρεπορτάζ και των ανταποκρίσεών της ότι η χειραγώγηση λογαριασμών του FB –ειδικά στις Φιλιππίνες- ήταν ένα πεδίο δοκιμών, ένα πείραμα, για την αλλαγή των δομών εξουσίας παγκοσμίως και μία σίγουρη απειλή για τη δημοκρατία.
«Άρχισα να αντιλαμβάνομαι το 2012 την αλλαγή του κλίματος. Μέχρι τη μέρα που ανέβηκε ο Ντουτέρτε στην εξουσία μου ήταν απολύτως σαφές ότι επρόκειτο να στοχοποιηθεί, με τη βοήθεια των social media, όποιος αμφισβητούσε τον περίφημο πόλεμό του εναντίον των καρτέλ ναρκωτικών. Οι πρώτοι που βρέθηκαν στο στόχαστρο ήταν οι δημοσιογράφοι. Νομίζω ότι παρακολουθούμε την έναρξη ενός δυστοπικού μέλλοντος», είχε δηλώσει λίγο πριν το ΤΙΜΕ την ανακηρύξει ως μία προσωπικότητα της χρονιάς και «Φύλακα» της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας.
Για τη Ρέσα η άνοδος του Ντουτέρτε στην εξουσία πάει χέρι – χέρι με τη «δραστηριότητα» συγκεκριμένων λογαριασμών στο Facebook που κατάφεραν να επηρεάσουν τα μέγιστα το εκλογικό αποτέλεσμα, αλλά και –στην αρχή- την άποψη πολλών πολιτών για το «θεάρεστο έργο» του ξεπαστρέμματος «ναρκοβαρόνων» και συνεργατών τους.
Μέχρι σήμερα δεν έχει αλλάξει άποψη. Θεωρεί ότι το δώρο της τεχνολογίας, αντί να βοηθήσει την ανθρωπότητα, έχει γίνει όπλο εναντίον της δημοκρατίας –και της ανθρώπινης ζωής- στα χέρια λίγων. Όταν οι περισσότεροι βλέπουν μικρο-στόχευση (στοχοποίηση, δηλαδή, μικρών κατηγοριών πολιτών) η Ρέσα ανησυχεί για τη μεγάλη εικόνα. Αυτή που θα εγκαθιδρύσει μία παγκόσμια δικτατορία, χωρίς να έχουν προηγηθεί αναγκαστικά πραξικοπήματα ή ένοπλες συγκρούσεις. Αυτό που έρχεται, για τους περισσότερους δεν έχει καν μορφή. Για τη Ρέσσα είναι το μεγάλο πλάνο, στο οποίο με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, ερήμην μας ή όχι, συμμετέχουμε όλοι, δημιουργώντας τον αλγόριθμο μίας εξοντωτικής δυστοπίας.
Τα γεγονότα της πρόσφατης περιόδου, με τις απανωτές αποκαλύψεις για τις πρακτικές του Facebook δικαιώνουν τη δημοσιογράφο. Απομένει να φανεί, αν το Νόμπελ της δόθηκε για να ακουστεί πιο δυνατά η φωνή της –όπως άλλωστε και στον Ρώσο συνάδελφό της, Ντμίτρι Μουράτοφ- ή για να παρηγορηθούν οι ενοχές της Σουηδικής Ακαδημίας για τα τεκταινόμενα στον Τύπο ανά τον κόσμο.
