Η καταγγελτική τέχνη είναι ανίσχυρη στην εποχή του καθολικού κυνισμού

Δεν είσαι εκεί, δεν είσαι εδώ – στάχτη να γίνω, Πολιτικό* Facebook Twitter
Όλοι γνωρίζουν ότι ο κόσμος σαπίζει, η πατριαρχία και ο ρατσισμός σκοτώνουν, οι εταιρείες και το κράτος εκμεταλλεύονται τα πάντα. Οk, everybody knows – και τι μ’ αυτό; Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0

ΟΠΩΣ ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΙΑ από τον Covid και μετά, έκατσα και είδα όλες τις ταινίες του Εθνικού Διαγωνιστικού Προγράμματος στο (online) Φεστιβάλ της Δράμας1. Και, όπως κάθε χρονιά από τον Covid και μετά, αντιλήφθηκα ότι περίπου οι μισές ταινίες μικρού μήκους έχουν κοινωνικό περιεχόμενο. Συγκεκριμένα, και με μια παράξενη αγάπη για την ανακριβή ευταξία, θα μπορούσαμε να χωρίσουμε τις φετινές κοινωνικές ταινίες σε: 1) ταινίες για τον ρατσισμό και τη μισαλλοδοξία (Mailman, Παλίρροια, Ανορθόδοξος, À deux voix), 2) ταινίες για την ετεροκανονική πατριαρχία (Wings, Buffer Zone, Με λένε Άντι, Διάλεξε χέρι), 3) ταινίες για τον τεχνοϋγειονομικό έλεγχο και την εργασία (Αερολίν, Τείχη, Piece of Liberty, Παρακαλώ περιμένετε, Αθαλάσσα).

Ωραίες ταινίες, οι πιο πολλές. Ταινίες σίγουρα «κοινωνικές», ίσως και «πολιτικές». Τι απ’ τα δύο άραγε; Είναι αυτές οι ταινίες πράγματι «πολιτικές»; Και, αν ναι, τι τις κάνει τέτοιες; Όταν έπεσαν οι τίτλοι τέλους, οι σκέψεις αυτές πυροδότησαν μια ωραία συζήτηση με φίλους.

Η πολιτική είναι τα πάντα, τα πάντα είναι πολιτικά –όπως ανέδειξε εμφατικά ο δευτεροκυματικός φεμινισμός–, το προσωπικό είναι πολιτικό και αντιστρόφως. Όμως, όταν μιλάμε για «πολιτική τέχνη», τέτοιες διατυπώσεις μάλλον οδηγούν σε σύγχυση.

Θυμήθηκα τα χρόνια μου στην Αγγλία, ατέλειωτες προσπάθειες να ορίσουμε το «πολιτικό». Φυσικά, η πολιτική είναι τα πάντα, τα πάντα είναι πολιτικά –όπως ανέδειξε εμφατικά ο δευτεροκυματικός φεμινισμός–, το προσωπικό είναι πολιτικό και αντιστρόφως. Όμως, όταν μιλάμε για «πολιτική τέχνη», τέτοιες διατυπώσεις μάλλον οδηγούν σε σύγχυση: αν τα πάντα είναι πολιτικά, τότε τίποτα δεν είναι∙ και πάμε πάλι απ’ την αρχή. Ο ασφαλέστερος, ίσως, ορισμός, συνδέει την πολιτική με τη δύναμη/εξουσία και τις κοινωνικές σχέσεις που αυτή ορίζει.

Βασικό στοιχείο της εξουσίας είναι ότι δεν είναι ποτέ μονόπλευρη – απαιτεί πάντοτε (τουλάχιστον) δύο πλευρές, δύο στρατόπεδα τα οποία αλληλεπιδρούν ως αντίπαλοι μπλεγμένοι σε μια στρατηγική αναμέτρηση2. Αυτό είναι, θεωρώ, ένα χρήσιμο κριτήριο για τη διάκριση των «πολιτικών» προσεγγίσεων από τις αμιγώς «κοινωνικές». Και, υπό αυτή τη σκοπιά, το φετινό Εθνικό Διαγωνιστικό Πρόγραμμα της Δράμας φαίνεται να μην έχει πολιτικές ταινίες.

Οι φετινές ταινίες (όπως ακριβώς και οι περσινές, και οι προπέρσινες) παρουσιάζουν πολύ συχνά σχέσεις κυριαρχίας, καταστάσεις καταπίεσης και επιβολής. Παρ’ όλα αυτά, οι σχέσεις που προβάλλονται είναι πάντα μονομερείς: ένα σύστημα (ρατσισμός, πατριαρχία, τεχνική) ασκεί βία σε σώματα τα οποία αναπαρίστανται ως άμορφες μάζες προς πλάσιμο και εκμετάλλευση.

Τα σώματα δεν απαντούν: οι φυλακισμένοι εγκληματίες/άρρωστοι δεν δραπετεύουν απ’ τα ιδρύματα στα Τείχη, Piece of Liberty κι Αθαλάσσα∙ ο βασανισμένος Ανορθόδοξος δεν φέρνει καμία επαναξιολόγηση των αξιών∙ οι σκοτωμένοι δεν ανασταίνονται όταν έρχεται η Παλίρροια. Οι ταινίες της Δράμας επιστρατεύουν έναν κατά βάση καταγγελτικό λόγο3 για να αναπαραστήσουν και να καταδείξουν τα κακώς κείμενα της κοινωνίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, παραμένουν «κοινωνικές» και δεν περνάνε στο «πολιτικό».

Αυτός είναι και ο σπόρος της αδυναμίας τους, η καταγγελτική τέχνη είναι ανίσχυρη στην εποχή μας, την εποχή του καθολικού κυνισμού4, την εποχή του «everybody knows» (L. Cohen), όταν όλοι γνωρίζουν ότι ο κόσμος σαπίζει, η πατριαρχία και ο ρατσισμός σκοτώνουν, οι εταιρείες και το κράτος εκμεταλλεύονται τα πάντα. Οk, everybody knows – και τι μ’ αυτό;

Ως απάντηση στον βομβαρδισμό της στείρας, καταγγελτικής τέχνης, μπορούμε να δούμε τη δεκατριάλεπτη ταινία του Σερβετά5. Στο Cargo συναντάμε έναν κόσμο καθολικού εγκλεισμού, το αποτέλεσμα κάποιας πανδημίας. Μπάτσοι συγκρούονται με συμμορίες νοσούντων, ένα καθεστώς αστυνομοκρατίας κι ένα πανοπτικό ζέπελιν φαίνεται να συντηρούν την τάξη.

Η Κάργκο συλλέγει κασέτες με βιντεάκια του παλιού κόσμου, του κόσμου που αυτή γνώρισε. Διηγείται αυτόν τον κόσμο στη Λούνα, η οποία δεν τον γνώρισε. Μιλάνε συχνά, αλλά δεν έχουν βρεθεί. Γδύνονται στις βιντεοκλήσεις τους και ένας κυβερνητικός υπάλληλος τούς φέρνει φαγητό. Σχεδιάζουν να το σκάσουν. Το κάνουν. Το πτώμα του υπαλλήλου κείτεται στο χολ της Κάργκο, το ζέπελιν είναι άδειο κι εκείνες βρίσκονται εκεί – εκεί έξω. Εκεί έξω, η Κάργκο ανασαίνει. Συλλέγει ραδιοσήματα κι η Λούνα τη χαϊδεύει.

Όλα τα στοιχεία είναι εδώ: δύο πλευρές σε σύγκρουση, άνιση και ασύμμετρη, μα με ξεκάθαρη δυναμική – βία και αντίσταση, αντεπίθεση, στρατηγική. Μια πολιτική ταινία. Που δεν καταδικάζει την καταπίεση, μα ιχνηλατεί συγκρούσεις∙ δεν στηλιτεύει την κυριαρχία, αλλά μετρά αναμετρήσεις. Και, αν μου επιτρέπεται μια τόσο επιπόλαια δήλωση (και τόσο δεσμευτική υπόσχεση), κάτι τέτοιο φιλοδοξεί και η νεοσύστατη στήλη μου, το «Ιλεκτρίσιτυ»: ένας λόγος που καταγγέλλει μα δεν παραμένει στο καταγγελτικό, εξετάζοντας τις πολλαπλές αντιμαχόμενες πλευρές και εισάγοντας στοιχεία από κάτι ριζικά διαφορετικό, απ’ τις δυνητικότητες που είναι πάντα και ήδη εδώ.

Ένα στοίχημα που ισορροπεί στο (απ)ηλεκτρισμένο άστυ – αφού, όπως λέει η Κάργκο στον καταληκτικό μονόλογο της ταινίας, τα ερείπια της Αθήνας δεν είναι μια «απόδειξη της ανθεκτικότητας» του κόσμου αλλά «ο τόπος πολλών αποκαλύψεων», παλιών όσο και ερχόμενων.


* Παραποιημένο δίστιχο από το Firebug του Παπαθανασόπουλου.

[1] www.dramafilmfestival.gr

[2] Μ. Φουκό, Η τιμωρητική κοινωνία, 205-206.

[3] T. Adorno, On commitment∙ σε πιο εξελιγμένη μορφή, Ζ. Ρανσιέρ, Ο χειραφετημένος θεατής, 67-68.

[4] M. Φίσερ, Καπιταλιστικός Ρεαλισμός, 23-25.

[5] Για τους ίδιους λόγους, θα μπορούσαμε να δούμε ως πολιτικό το εξαιρετικό Με λένε Άντι των Βακαλιού και Ολσέφσκι. Για διαφορετικούς λόγους (και χρησιμοποιώντας έναν άλλο ορισμό του «πολιτικού») θα μπορούσαμε να βρούμε μεγάλη πολιτική αξία στο Mailman και στο Wings.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Empty the Tanks»: Σώστε τα δελφίνια!

Ρεπορτάζ / «Empty the Tanks»: Πότε θα σταματήσει η αιχμαλωσία των δελφινιών;

Η παγκόσμια καμπάνια «Empty the Tanks» εναντιώνεται στην αιχμαλωσία και την εκμετάλλευση των δελφινιών. Πώς εκφράζεται η κινητοποίηση στην Ελλάδα και ποια η τύχη των δελφινιών του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Μιλούν στη LIFO εκπρόσωποι οργανώσεων, αλλά και ο ιδρυτής του Αττικού Πάρκου.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Οπτική Γωνία / Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Τα Τέμπη συνεχίζουν να πυροδοτούν εντάσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αντιθέτως στα ελληνοτουρκικά και στο θέμα της πώλησης των Eurofighter στην Τουρκία που απασχόλησε την επικαιρότητα, η κριτική για τη στάση της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι σε χαμηλούς τόνους.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Aθήνα / Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Τα πεζοδρόμια στην καρδιά της πόλης έχουν παραδοθεί στα τουριστικά καταστήματα, αποκλείοντας τους πιο ευάλωτους πολίτες, ενώ η Αθήνα χάνει τον βασικό λόγο ύπαρξής της: να είναι μια πόλη για ανθρώπους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Έχετε «επιστροφή φόρου»: Οι συχνότερες περιπτώσεις phishing

Οπτική Γωνία / «Έχετε επιστροφή φόρου, πατήστε εδώ»: Πώς να γλιτώσεις από το phishing

Παραπλανητικά μηνύματα, αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων, χακάρισμα τραπεζικών λογαριασμών. Το phishing είναι πιο συχνό και πολύ πιο επικίνδυνο πιο επικίνδυνο απ' ό,τι νομίζουμε. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Κυβερνοασφάλειας στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επικεφαλής της Εθνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας, Χρήστος Ξενάκης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Οπτική Γωνία / Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Η υπόθεση των χαμένων βίντεο των Τεμπών αναδεικνύει, για ακόμη μία φορά, λανθασμένους χειρισμούς που έγιναν σε κρίσιμες φάσεις της ανακριτικής διαδικασίας, αφήνοντας πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
ΕΠΕΞ Ιλιρίντα Μουσαράι: «Ο πατέρας μου κατάφερε φέτος για πρώτη φορά να ψηφίσει και να αισθανθεί πολίτης όχι στην Ελλάδα, όπου ζει εδώ και τριάντα χρόνια, αλλά στην Αλβανία»

Πολιτική /  Ιλιρίντα Μουσαράι: «Η Αλβανία δεν είναι η “Κολομβία της Ευρώπης”»

Με αφορμή τις αλβανικές κοινοβουλευτικές εκλογές της 11ης Μαΐου, μία επίκαιρη συζήτηση με την Ιλιρίντα Μουσαράι, την αλβανικής καταγωγής πολιτική επιστήμονα και υποψήφια διδάκτορα στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Πόσο κοστίζει σήμερα το μεγάλωμα ενός παιδιού στην Ελλάδα;

Ρεπορτάζ / Είσαι γονιός στην Ελλάδα; Θα γονατίσεις οικονομικά

Πόσο κοστίζει το μεγάλωμα ενός παιδιού στην Ελλάδα και πώς σχετίζεται με το δημογραφικό προβλημα; Τα έξοδα ξεκινούν από τη βρεφική ηλικία και αυξάνονται σταδιακά. Τι αναφέρουν οι ίδιοι οι γονείς, τι συμβουλεύουν οι ειδικοί επιστήμονες και τι μέτρα έχει λάβει η κυβέρνηση;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Φυλακές Κορυδαλλού: Πότε θα πάνε στον Ασπρόπυργο και ποιο είναι το σχέδιο για την τύχη των παλιών κτιρίων

Ρεπορτάζ / Πότε θα φύγουν τελικά οι φυλακές από τον Κορυδαλλό;

Η απομάκρυνση των φυλακών Κορυδαλλού και η μεταφορά τους στον Ασπρόπυργο αποτελεί πάγιο αίτημα της τοπικής κοινωνίας και είναι ένα έργο βαρύνουσας σημασίας. Πότε θα γίνει η μετεγκατάστασή τους και πώς θα αξιοποιηθούν τα παλιά κτίρια;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Σουφλέ ζυμαρικών, σκαλοπίνια αλά κρεμ, κρέπες σπανάκι στον φούρνο

Οπτική Γωνία / Γαρίδες κοκτέιλ, σκαλοπίνια αλά κρεμ: Τι τρώγαμε αλήθεια στα ’80ς;

Τα ελληνικά βιβλία συνταγών του παρελθόντος σχεδόν δυσφήμιζαν το φαγητό: μπόμπες, βρασμένα αυγά κομμένα στη μέση, σφολιάτες που ξεχείλιζαν τυριά. Πολλές φορές νομίζω πως ξεχνάμε πώς έμοιαζε η «καλή μαγειρική» τη δεκαετία του ’80.
ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΤΡΙΒΟΛΗ
Δύσκολο να είσαι δημοσιογράφος στις ΗΠΑ

Ακροβατώντας / Δύσκολο πια να είσαι δημοσιογράφος στις ΗΠΑ

Η διακυβέρνηση Τραμπ αποκτά όλο και περισσότερο χαρακτηριστικά ολοκληρωτικού καθεστώτος, κι αυτό δεν αφορά μόνο τα μέσα ενημέρωσης και τους δημοσιογράφους, αλλά επεκτείνεται στη δικαιοσύνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα πανεπιστήμια.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ