***

Ακούστε το podcast στην κορυφή της σελίδας, ή και στο Spotify (εδώ)

***

«Νιάου, νιάου, η Αντιγονούλα»: η φράση αυτή γράφτηκε ως κριτική για την Αλίκη Βουγιουκλάκη που έπαιξε την «Αντιγόνη» στην Επίδαυρο το 1990.   

 

Η Αργυρώ Μποζώνη γράφει στη LiFO ότι «στην “Άλκηστη” του Γιάννη Χουβαρδά το 1984 το κοινό χωρίστηκε στα δύο: οι μισοί φώναζαν “ντροπή” και οι άλλοι μισοί “μπράβο”. Η παράσταση σταμάτησε για αρκετή ώρα. Υπήρξαν βίαιες αντιδράσεις από συντηρητικούς παλιούς ηθοποιούς που ήταν στο ακροατήριο. “Κατέβηκαν στην ορχήστρα και χειροδίκησαν εναντίον των ηθοποιών μου”, έλεγε ο σκηνοθέτης, ενώ η Άννα Συνοδινού, γράφοντας στην εφημερίδα “Ακρόπολις”, έκανε λόγο για μια “βελτιωμένη τσόντα αλά Γκουσγούνη”, ένα “θέαμα με απροκάλυπτη ερωτική συνουσία ενώπιον έντιμων πολιτών”. Προκλήθηκε τέτοιο πανδαιμόνιο που ο διοικητής χωροφυλακής της περιοχής διέταξε την έκτακτη περιφρούρηση του χώρου. “Αίσχος βέβηλοι, αίσχος προδότες, κρυφτείτε γουρούνια, σεβαστείτε την Επίδαυρο, όχι τσόντα στο αρχαίο θέατρο”, γράφει η εθνική μας τραγωδός, καταλήγοντας: “Να μην επιτρέψουμε άλλα αίσχη στην Επίδαυρο”. Αντιδρώντας έντονα, αλλά πιο μαλακά ‒τουλάχιστον δεν πλάκωσε η χωροφυλακή‒, πήρε το κοινό το τσιγαράκι που άναψε η Άννα Μακράκη στην παράσταση “Οιδίπους Τύραννος” του θιάσου Καρέζη - Καζάκου το 1989, σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Στούρουα. Πάντως, μετά τα γιουχαΐσματα, τα “έξω!”, “σβήσ’ το”, “έξω οι Ρώσοι” που ακούστηκαν, το εύρημα δεν επαναλήφθηκε, ο Γεωργιανός σκηνοθέτης έκοψε τη σκηνή». 

 

Τα γιουχαΐσματα που ακούστηκαν στη «Μήδεια» του Ανατόλι Βασίλιεφ το 2008 έφτασαν σε τέτοιο σημείο που ο Νίκος Ψαρράς φώναζε από την ορχήστρα «έλεος», αντιδρώντας στα γέλια και τις κοροϊδίες των θεατών που έριχναν μέχρι και κέρματα. Στο τέλος ο σκηνοθέτης δεν βγήκε στην υπόκλιση, αφήνοντας τους ηθοποιούς να φάνε την μπόρα. «Διασυρμός», «απάτη», «χυδαίος και ωμός φασισμός» είναι λίγα από αυτά που γράφτηκαν στη διαμάχη που ξέσπασε στα social media για τις «Σφήκες» της Λένας Κιτσοπούλου το 2023, η οποία ονομάστηκε «κιτσοπουλειάδα». 

 

Στην ιστορία του θεάτρου, που ξεκίνησε το 1938, και του θεσμού του φεστιβάλ, που ξεκίνησε το 1955, μετά την πρώτη μεταπολεμική παράσταση στην Επίδαυρο το 1954, πολλές άλλες παραστάσεις προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις, θεατές αποχώρησαν σοκαρισμένοι, υπήρξαν γιουχαΐσματα, κριτικοί έγραψαν για «διασυρμό του θεάτρου» και κάποιες φορές ζητήθηκε και η αποπομπή των διοικήσεων.   

 

Πιο συγκεκριμένα, στην επίσημη σελίδα του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου διαβάζουμε: «Το πρώτο έργο που παρουσιάστηκε εκεί μετά την αρχαιότητα, το 1938, ήταν η “Ηλέκτρα” του Σοφοκλή, σε μετάφραση Ι. Γρυπάρη, με την Κατίνα Παξινού στον ομώνυμο ρόλο. Το έργο παίχτηκε στην αρχαία ορχήστρα του “ωραιότερου θεάτρου του κόσμου” χωρίς σκηνικά και –ελλείψει ηλεκτροδότησης– χωρίς φωτισμούς, με το φυσικό φως του απογεύματος. Τη διοργάνωση της ιστορικής αυτής παράστασης είχε αναλάβει η Περιηγητική Λέσχη, με στόχο την καθιέρωση στη συνέχεια ετήσιας “σεζόν Επιδαύρου”, όμως ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Εμφύλιος ανέστειλαν τα φιλόδοξα σχέδια. Έτσι, τα Επιδαύρια έμελλε να ξεκινήσουν ουσιαστικά το 1954, με τον “Ιππόλυτο” του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Δ. Ροντήρη, και η επίσημη έναρξή τους να συμπέσει με την εκκίνηση του Φεστιβάλ Αθηνών το 1955, με τον Αλέξη Μινωτή να σκηνοθετεί την “Εκάβη”. Η μετέπειτα παράλληλη πορεία –μέχρι την οργανωτική συνένωση– των δύο θεσμών και η συνομιλία τους με το ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι αποτυπώνεται με ιδιαίτερη ευκρίνεια στο πεδίο του αρχαίου δράματος». 

 

Ο Άρης Δημοκίδης στο σημερινό του ηχητικό ντοκιμαντέρ διηγείται τις ιστορίες των παραστάσεων που σκανδάλισαν ή έγιναν γνωστές με αρνητικό πρόσημο αλλά θίγει και άλλες «μαύρες τρύπες» του θεσμού, όπως ο διωγμός του Γιαν Φαμπρ, που «έφυγε νύχτα» εξαιτίας του αντιδραστικού μένους ενός μικρού μεν αλλά βροντόφωνου κύκλου εγχώριων καλλιτεχνών, ή η θητεία του Γιώργου Λούκου, που έφυγε συκοφαντημένος και διωκόμενος. Στη σελίδα του φεστιβάλ διαβάζουμε: «Από τη δεκαετία του 1990, ωστόσο, ο θεσμός του φεστιβάλ άρχισε να δέχεται επικρίσεις για άμβλυνση των κριτηρίων επιλογής των καλλιτεχνικών σχημάτων και για στασιμότητα. Ως υπηρεσία, ο ΕΟΤ είχε κληρονομήσει τις πατροπαράδοτες ασθένειες του ελληνικού Δημοσίου: τη γραφειοκρατία και τις έξωθεν παρεμβάσεις. Βρέθηκε να πορεύεται, λοιπόν, μέσα από ένα σύμφυρμα όπου συνυπήρχαν σημαντικές και μη εκδηλώσεις, οικοδομημένες συχνά πάνω σε μιαν εφήμερη φήμη ή σε μια παλαιότερη λάμψη. Ο καλλιτεχνικός πληθωρισμός της δεκαετίας του 1990 ενέτεινε το από χρόνια διαφαινόμενο αδιέξοδο. 

 

Αυτή την πραγματικότητα επιδίωξε να ανατρέψει η διεύθυνση του Γιώργου Λούκου, που η θητεία του ξεκίνησε το 2006. Το πρόγραμμα στην Επίδαυρο διευρύνθηκε, με τη μετάκληση διάσημων καλλιτεχνών που παρουσίασαν στην αρχαία σκηνή και νεότερα έργα κλασικών δημιουργών, από Σαίξπηρ έως και Μπέκετ. Ταυτόχρονα, στοίχημα της επιτυχημένης αυτής διεύθυνσης, που προίκισε το Φεστιβάλ Αθηνών με τους πολύτιμους χώρους της Πειραιώς 260, υπήρξε η εκ νέου διεκδίκηση του μοντερνισμού, το συστηματικό άνοιγμα στο καινούργιο που παράγεται παγκοσμίως, η ανάδειξη των νέων εγχώριων δυνάμεων που μπορούν να μιλήσουν στο σύγχρονο κοινό». 

 

*Συνεργάτις περιεχομένου: Ελένη Καλέση  

**Μουσική επένδυση: Nalyssa Green / Pan Pan / New*Deal / Teo x3 / Petros Satrazanis / Epidemic Sound 

***Τα αποσπάσματα απ’ την ΕΡΤ προέρχονται απ’ το Αρχείο της ΕΡΤ, το οποίο ευχαριστούμε θερμά για την άδεια χρήσης.