Την Παρασκευή 26 Σεπτεμβρίου 2025, σε μια από τις κάποτε ξεχασμένες περιοχές του κέντρου, τον Κεραμεικό, το BIOS ξεκινάει τη συζήτηση για τη δημιουργία ενός νέου πολιτιστικού κεφαλαίου για την πόλη, το PLEX. Σε μια εποχή που η Αθήνα βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή –οι τιμές ενοικίων έχουν αυξηθεί πάνω από 50% τα τελευταία χρόνια και σχεδόν το 80% των ενοικιαστών θεωρούνται υπερχρεωμένοι– και οι γειτονιές της Αθήνας χάνουν τον χαρακτήρα και τους κατοίκους τους, οι καλλιτέχνες που για χρόνια επέλεγαν τον Κεραμεικό λόγω του προσιτού κόστους των κατοικιών και της αίσθησης κοινότητας, τώρα βρίσκονται αντιμέτωποι με την επισφάλεια και τον εκτοπισμό. Οι κάτοικοι ζουν καθημερινά τις αντιφάσεις της ανάπτυξης: νέα μπαρ και Airbnb δίπλα σε εγκαταλελειμμένα οικόπεδα και κτίρια σε αποσύνθεση.
Μέσα σε όλη αυτή την κατάσταση, το PLEX έρχεται ως ένα τολμηρό πείραμα, μια πολιτιστική και κοινωνική πλατφόρμα για την Αθήνα, σχεδιασμένη να υποστηρίζει τον καλλιτεχνικό πειραματισμό, την εμπλοκή της κοινότητας και τη συμπεριληπτική αστική αναγέννηση. Έρχεται να αποδείξει ότι η τέχνη μπορεί να συμβιώσει με τον αστικό ιστό, να γίνει μέρος του, διατηρώντας τα χαρακτηριστικά που τον όριζαν και τον ορίζουν, να τον αναπλάσει μαζί με τους κατοίκους του.
«Σήμερα η πόλη έχει αλλάξει. Στα προβλήματα της καλλιτεχνικής κοινότητας έχει προστεθεί το στεγαστικό. Η Αθήνα δεν είναι πια διαθέσιμη στους κατοίκους της. Με το PLEX θέλουμε να απαντήσουμε σε αυτή την πρόκληση. Πολιτιστικό κέντρο, κοινωνική κατοικία, καλλιτεχνική φιλοξενία, ανοιχτή αγορά, κοινωνικοί κήποι – όλα αυτά μαζί συνθέτουν ένα πλαίσιο που κρατάει τον κόσμο εδώ, αντί να τον διώχνει».
Ο Κεραμεικός ήταν πάντα μια γειτονιά αντιθέσεων. Αρχαίος χώρος ταφής και συνοικία αγγειοπλαστών, βιομηχανική περιοχή υφαντών και εργοστασιακών εργατών, και σήμερα ένα μωσαϊκό διαφορετικών πραγματικοτήτων: εγκαταλελειμμένα νεοκλασικά σπίτια, οικογένειες μεταναστών στριμωγμένες σε μικρά διαμερίσματα, βραχυπρόθεσμες μισθώσεις που εκδιώκουν τους κατοίκους, εργαζόμενοι του σεξ που δραστηριοποιούνται σε παραμελημένους δρόμους και καλλιτέχνες που μετατρέπουν κενά κτίρια σε προσωρινές σκηνές και στούντιο. Μια γειτονιά ακατάστατη, εύθραυστη και αντιφατική.
«Ο Κεραμεικός για χρόνια ήταν μια από τις ξεχασμένες γειτονιές του κέντρου. Βρίσκεται πάντα λίγο “παράμερα”, στη χαμηλότερη μεριά του κέντρου», λέει ο Βασίλης Χαραλαμπίδης, ιδρυτής του BIOS και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημιουργικών Κόμβων. «Αυτό ήταν που τον έσωσε, τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, από τη βίαιη αστικοποίηση και τον εξευγενισμό που έπληξε άλλες περιοχές.
Έμεινε για καιρό η παραγωγική γωνιά του κέντρου, με τις βιοτεχνίες του και τις οικογένειες των εργατών να ζουν γύρω τους. Όμως τις τελευταίες δεκαετίες η εικόνα έχει αλλάξει. Οι βιοτεχνίες έκλεισαν αλλά οι οικογένειες έμειναν. Τα σπίτια παλιώσανε, πολλά έγιναν ακατοίκητα, και το κράτος γύρισε την πλάτη του στη γειτονιά. Έτσι, σιγά-σιγά, τα παλιά σπίτια μετατράπηκαν σε οίκους ανοχής ή φιλοξένησαν μετανάστες που εκτοπίστηκαν από αλλού. Μετά ήρθαν και οι χρήστες ουσιών, η διακίνηση, και όλα αυτά έδωσαν στον Κεραμεικό τη σημερινή του εικόνα: μια από τις πιο αντιφατικές γειτονιές της Αθήνας, όπου πανέμορφα νεοκλασικά στέκονται ρημαγμένα και όσα έχουν ακόμα στέγη έχουν συνήθως και ένα λευκό φως στην πόρτα, που δείχνει τη χρήση τους.
Μέσα σε αυτό το σκηνικό βρίσκουν σπίτι νέοι, καλλιτέχνες και οικογένειες με πιο χαμηλά εισοδήματα. Τα τελευταία χρόνια άνοιξαν και μπαρ και εστιατόρια, στην αρχή πιο αυτοσχέδια, αργότερα πιο χιπ. Έτσι, το βράδυ γεμίζει κόσμο από όλη την πόλη, γεγονός που προσθέτει άλλη μια αντίφαση. Σήμερα πια, δρόμο με δρόμο, συναντάς τελείως διαφορετικές πραγματικότητες.
Τώρα όμως η γειτονιά αλλάζει ξανά. Με τα ξενοδοχεία και τα Airbnb να φυτρώνουν, ξαφνικά όλα ακριβαίνουν. Από γειτονιά της συμπερίληψης, γίνεται όλο και πιο ακριβή, πιο αφιλόξενη. Αυτός είναι και ο λόγος που τώρα είναι κρίσιμο να φέρουμε λειτουργίες που θα κρατήσουν την πολυμορφία και τη ζωντάνια της. Να υπάρχουν χώροι για συγκέντρωση και έκφραση, να μείνει ζωντανό το ενδιαφέρον των νέων και των καλλιτεχνών, και να μπει ένα φρένο στην αύξηση του κόστους ζωής και των ενοικίων».
Μέσα σε αυτό το τοπίο, το PLEX ξεκινά έναν διάλογο, θέτει ερωτήματα και προσπαθεί να απαντήσει με ριζοσπαστικό τρόπο. Λαμβάνοντας υπόψη την πολύμηνη έρευνα για τις συνθήκες διαβίωσης καλλιτεχνών και εργαζομένων στα δημιουργικά επαγγέλματα στην Αθήνα και με επίκεντρο την πρωτογενή έρευνα Creators Class, στο πλαίσιο της οποίας συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν δεδομένα από περισσότερους από 300 καλλιτέχνες και αποτυπώθηκαν με λεπτομέρεια ζητήματα όπως η εργασιακή επισφάλεια και ο εκτοπισμός των καλλιτεχνών από το κέντρο της πρωτεύουσας, υλοποιεί το όραμά του με μια σειρά υποδομών που θα προσπαθήσουν να το στηρίξουν. Στην οδό Κεραμεικού 28, ένα ιστορικό συγκρότημα υφαντουργείων, το PLEX θα δημιουργήσει το κύριο πολιτιστικό του κέντρο: έναν χώρο για εκθέσεις, παραστάσεις, εργαστήρια και συναντήσεις των ανθρώπων της γειτονιάς. Στην οδό Κεραμεικού 30, το διπλανό κτίριο θα μετατραπεί στο Kerameikos Hotel: μια μονάδα κοινωνικής κατοικίας που θα περιλαμβάνει προγράμματα φιλοξενίας καλλιτεχνών. Το Kerameikos Hotel θα προσφέρει προσιτή στέγη σε δημιουργούς, εντάσσοντάς τους παράλληλα στον ιστό της γειτονιάς, ενώ μια υπαίθρια αγορά δημιουργών θα αναβιώσει την παράδοση της γειτονιάς στις τέχνες και τις χειροτεχνίες. Στο πλάνο είναι επίσης ένα δίκτυο κοινοτικών κήπων για πράσινο και δημόσιο χώρο.
«Με το Plex Open Pilot 1 θέλουμε να θέσουμε τις βάσεις για ένα ολοκληρωμένο σχέδιο βιώσιμης αστικής ανάπτυξης», σημειώνει ο Βασίλης. «Να δώσουμε στον Κεραμεικό πνοή και οξυγόνο για τα επόμενα χρόνια. Και ταυτόχρονα να ανοίξουμε τα δύσκολα θέματα, να ακουστούν οι φωνές των κατοίκων και των ομάδων που ζουν και δραστηριοποιούνται εδώ. Για πρώτη φορά, να διεκδικήσουν ουσιαστικά τη θέση τους στην πόλη».
— Έχοντας εμπειρία από το BIOS και το Ρομάντσο, άλλαξε κάτι στις περιοχές τους;
Το BIOS γεννήθηκε πριν από σχεδόν 25 χρόνια από την αγωνία να φέρει την πόλη πιο κοντά στην καλλιτεχνική δημιουργία της εποχής. Ξαφνικά έστρεψε τα βλέμματα σε ένα σημείο της Αθήνας που μέχρι τότε κανείς δεν κοιτούσε. Όμως τότε δεν είχαμε τα αντανακλαστικά να δουλέψουμε με την τοπική γειτονιά.
Δέκα χρόνια μετά, με το Ρομάντσο, το αλλάξαμε αυτό. Το Ρομάντσο άνοιξε στο αποκορύφωμα της κρίσης, στο πρώτο γκέτο της πόλης. Και αυτήν τη φορά, νιώθω περήφανος. Φιλοξένησε νέους δημιουργούς, έγινε ο χώρος δουλειάς τους, τους ενδυνάμωσε, δημιούργησε μια παραγωγική οικογένεια. Και πέρα από αυτό, λειτούργησε και λειτουργεί σαν κοινωνικό κέντρο, με δεκάδες δράσεις μαζί με τη γειτονιά. Το Ρομάντσο δεν είναι ξένο σώμα στο Γεράνι· είναι κομμάτι του.
— Οι κάτοικοι του Κεραμεικού είναι ετερόκλητοι και απειλούνται από εκτοπισμό. Ποιες υποδομές μπορούν να τους κρατήσουν;
Σήμερα η πόλη έχει αλλάξει. Στα προβλήματα της καλλιτεχνικής κοινότητας έχει προστεθεί το στεγαστικό. Η Αθήνα δεν είναι πια διαθέσιμη στους κατοίκους της. Με το PLEX θέλουμε να απαντήσουμε σε αυτή την πρόκληση. Πολιτιστικό κέντρο, κοινωνική κατοικία, καλλιτεχνική φιλοξενία, ανοιχτή αγορά, κοινωνικοί κήποι – όλα αυτά μαζί συνθέτουν ένα πλαίσιο που κρατάει τον κόσμο εδώ, αντί να τον διώχνει.
— Πώς μπορούν τα πολιτιστικά κέντρα να μη γίνουν εστίες εξευγενισμού;
Ένας πολιτιστικός χώρος πρέπει να είναι χώρος αναφοράς για όλους, προσβάσιμος, με ένα πρόγραμμα που αγκαλιάζει τους κατοίκους. Αυτό που φέρνει τον εξευγενισμό δεν είναι οι χώροι, είναι οι άνθρωποι και η έλλειψη συλλογικότητας. Αν η γειτονιά λειτουργεί συλλογικά, αν οι χώροι μένουν ανοιχτοί και χρήσιμοι, τότε δεν γίνονται εργαλείο εκτοπισμού αλλά αντίβαρο.
— Μπορούν τέχνη, στέγαση και κοινοτικές δράσεις να συνυπάρξουν με τη νυχτερινή ζωή, τους μετανάστες και τις περιθωριοποιημένες ομάδες;
Η πόλη είναι αυτό ακριβώς: διαφορετικοί άνθρωποι και δραστηριότητες που συνυπάρχουν. Η ποικιλομορφία είναι που την κάνει ζωντανή, δυναμική και ενδιαφέρουσα. Αντίθετα, η ομογενοποίηση και ο εξευγενισμός σκοτώνουν τη ζωή της. Μια βιώσιμη πόλη πρέπει να βρει τον τρόπο να χωρέσει όλες τις ομάδες και όλες τις δραστηριότητες.
— Ποια είναι η ιστορία του κτιρίου στην οδό Κεραμεικού 28; Και στην Κεραμεικού 30;
Τα δύο κτίρια αρχικά έχουν διαφορετικές αλλά συμπληρωματικές ιστορίες. Το 28 ήταν για χρόνια υφαντουργείο, ένα μεγάλο βιομηχανικό κτίριο που στήριζε οικογένειες εργατών της περιοχής. Το 30, ακριβώς δίπλα, λειτουργούσε ως ξενοδοχείο, με ιστορία φιλοξενίας και περαστικών από τη γειτονιά. Και τα δύο ακολούθησαν την πορεία της γειτονιάς: άνθισαν, έπειτα εγκαταλείφθηκαν και σταδιακά ρήμαξαν.
Το κτίριο του 28 έχει τη δική του ξεχωριστή διαδρομή. Μετά την εγκατάλειψή του, άρχισε να ζωντανεύει κατά περιόδους, φιλοξενώντας σημαντικές πολιτιστικές πρωτοβουλίες. Είναι άλλωστε τοπόσημο για την περιοχή, με μια μοναδική κλίμακα που ξεφεύγει από τη συνηθισμένη των νεοκλασικών. Από εκεί πέρασε το φεστιβάλ ReMap, ακολούθησε η Kunsthalle που για χρόνια λειτούργησε ως χώρος εικαστικών εκθέσεων και δράσεων, ενώ αργότερα παραχωρήθηκε προσωρινά στην κοινωνική ομάδα Communitism. Όλες αυτές οι δράσεις, όσο σημαντικές κι αν ήταν, είχαν προσωρινό χαρακτήρα και δεν κατάφεραν να ριζώσουν και να γίνουν κάτι σταθερό. Όταν οι τότε ιδιοκτήτες αποφάσισαν να πουλήσουν το κτίριο σε ξένους επενδυτές για να μετατραπεί σε ξενοδοχείο, υπήρξε σοβαρός κίνδυνος να χαθεί οριστικά. Ευτυχώς αντιδράσαμε έγκαιρα και προχωρήσαμε σε αντιπροσφορά την τελευταία στιγμή, και έτσι διασφαλίσαμε τη συνέχιση της πολιτιστικής του χρήσης. Σήμερα βρισκόμαστε στη φάση της σταδιακής αποκατάστασης, το κοινό έχει για πρώτη φορά πρόσβαση σε όλους τους χώρους του, ενώ έχει ήδη ξεκινήσει η αρχιτεκτονική μελέτη για τη νέα, σταθερή ζωή του. Και τώρα, με την ένταξη και τη συνένωση και του ξενοδοχείου Kerameikos Hotel, το μοναδικό αυτό σύστημα χώρων αποκτά νέα δυναμική και πολλαπλασιάζει τις δυνατότητές του.
Το πρόγραμμα της Παρασκευής 26/9 ξεκινά με παρουσιάσεις σχετικά με πολιτιστικές πρακτικές που βασίζονται στα κοινά. Το GLAMMONS project θα παρουσιάσει σύγχρονες προσεγγίσεις σχετικά με τη βιωσιμότητα και τον αστικό συμμετοχικό σχεδιασμό, ενώ το La Friche la Belle de Mai από τη Μασσαλία θα μοιραστεί μαζί μας την εμπειρία και τα διδάγματα ενός εγχειρήματος συλλογικής ιδιοκτησίας, καθοδηγούμενης από τους πολίτες.
Θα ακολουθήσει διάλεξη από τον Θανάση Μουτσόπουλο, θεωρητικό πολιτισμού, με τίτλο «Το τέλος του Πραγματικού», η οποία εξετάζει πώς το cyberpunk, η Τεχνητή Νοημοσύνη, η κουλτούρα των ψηφιακών νομάδων και οι νέες τεχνολογίες αναδιαμορφώνουν τις έννοιες της παρουσίας και του χώρου.
Στη συνέχεια, επαγγελματίες της αρχιτεκτονικής με έδρα την Αθήνα και το Μιλάνο θα προτείνουν συμμετοχικές και ημιτελείς σχεδιαστικές προσεγγίσεις για την Κεραμεικού 28, με στόχο τη διατήρηση της ευελιξίας του χώρου του PLEX και την ενσωμάτωσή του στη ζωή της γειτονιάς.
Το πρόγραμμα θα συνεχίσει με την προβολή της ταινίας «Raffaela», ενός ντοκιμαντέρ μυθοπλασίας του Ηλία Μαρούτση. Η ταινία αφηγείται την ιστορία της Ραφαέλας Μουζακίτη, μιας εξηντάχρονης διεμφυλικής σεξεργάτριας, της οποίας οι εμπειρίες συνδέονται άμεσα με την πραγματικότητα του Κεραμεικού.
Η βραδιά ολοκληρώνεται με μουσική. Το αίθριο του πρώην υφαντουργείου θα μετατραπεί σε χώρο διασκέδασης με DJ sets από τους Adamantios, Supermario, Fagdoll & Lovecat και Bekha Mujiri.
