Εν όψει της διημερίδας «Όψεις της σύγχρονης ποίησης: θεσμοί, φωνές, δίκτυα» που θα φιλοξενηθεί στο Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) στα τέλη Σεπτεμβρίου, έθεσα αυτά και ορισμένα άλλα ερωτήματα στον Βασίλη Λαμπρόπουλο, καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και δημιουργό του ιστολογίου Ποιητική Κρίση (Poety Crisis), καθώς επίσης σε επτά από τους ποιητές και τις ποιήτριες που συμμετέχουν, με την παρουσίαση και το σκεπτικό καθενός και καθεμιάς να συνοδεύει ένα δείγμα της δουλειάς τους.
Βασίλης Λαμπρόπουλος
Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, ομότιμος κάτοχος της έδρας Κ.Π. Καβάφη, δημιουργός του ιστολογίου Ποιητική Κρίση (Poety Crisis)
— Πώς ορίζεται η «γενιά του ’00» στην ελληνική ποίηση και ποιο είναι το στίγμα της;
Η γενιά του ’00 διαφέρει δραστικά από τη γενιά του ’70 («της αμφισβήτησης»), του ’80 («του ιδιωτικού οράματος») και του ’90 («αθέατη») καθώς συνομιλεί πολύ λιγότερο με την παράδοση και πολύ περισσότερο με το παγκόσμιο ποιητικό γίγνεσθαι. Πρόκειται για την πρώτη κοσμοπολιτική ελληνική ποίηση με διεθνείς ορίζοντες. Αυτή η ρηξικέλευθη στάση έχει θορυβήσει την επίσημη κριτική και τη Νεοελληνική Φιλολογία, που την αγνοούν συστηματικά, όταν δεν την απορρίπτουν. Η γενιά αυτή ορίζεται με βάση τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: διέπεται από μια μετεπαναστατική συντριβή και αριστερή μελαγχολία υπό συνθήκες νεο-αποικιοκρατίας. Στοχάζεται την κρίση που διέρχεται η ποίηση μετά το τέλος του εθνικού κανόνα. Λειτουργεί σε μεταίχμια και σύνορα. Αντλεί από πολλά ιδιώματα και κώδικες. Κυκλοφορεί ανάμεσα σε διαφορετικά ύφη και μέσα. Διακρίνεται από θεατρικότητα. Δημιουργεί δίκτυα και θεσμούς πολιτιστικής επικοινωνίας, δράσης και αλληλεγγύης. Πρόκειται για μια ποίηση απόσχισης, απο-εδαφοποίησης και αποποίησης.
«Όσοι ακολουθούν μια ιδιωτική πορεία επιχειρούν να διασώσουν την εξομολογητική ποίηση, επιστρέφοντας σε παραδοσιακές αξίες και μορφές. Όσοι χαράσσουν μια δημόσια πορεία στοχάζονται ποιητικά και φιλοσοφικά καινούργιους τρόπους και δρόμους έκφρασης. Η ριζοσπαστική τάση έχει οπωσδήποτε μεγαλύτερη αντήχηση και απήχηση».
— Από πού εμπνέονται και από πού αντλούν οι νεότεροι ποιητές τις θεματικές τους; Ποια είναι τα κύρια σημεία αναφοράς τους;
Ορισμένοι ποιητές εμπνέονται από παραδοσιακά θέματα (ύπαρξη, πίστη, φύση, έρωτας, ελπίδα), αν και μερικές φορές τα αμφισβητούν. Οι πιο τολμηροί πειραματίζονται μορφικά και υφολογικά με τα επείγοντα ζητήματα της εποχής μας: μεταμοντερνικότητα, αποικιακότητα, ταξικότητα, ταυτότητα, θεατρικότητα, συντροφικότητα, ανθρωπινότητα, κουίρ, ανασφάλεια, εξέγερση. Πολλοί έχουν ζήσει ή ζουν στο εξωτερικό, γνωρίζουν ξένες γλώσσες και μεταφράζουν, έχουν κάνει ανώτατες σπουδές, συνεργάζονται με καλλιτέχνες, πραγματοποιούν συχνά εμφανίσεις, επικοινωνούν με πολλαπλά μέσα, και έτσι το έργο τους είναι εξαιρετικά πολυδιάστατο και ακριβώς επειδή είναι τόσο σύνθετο, ενθαρρύνει τον προβληματισμό και δεν κολακεύει το κοινό με έναν εύκολο λυρισμό. Έφυγα, ξέρετε, από την Ελλάδα πριν από 45 χρόνια για να κάνω πανεπιστημιακή σταδιοδρομία στην Αμερική, κι όμως, αυτή η ποίηση μου μιλά με σπάνια αμεσότητα και υπευθυνότητα.
— Πόσο ελκυστική βρίσκετε τη σύγχρονη εγχώρια ποιητική παραγωγή και τι απήχηση πιστεύετε ότι έχει σε ένα ευρύτερο κοινό;
Όπως ξέρουμε, η εποχή του εθνικού ποιητή (Πατρίκιος), στιχουργού (Νικολακοπούλου), πεζογράφου (Βαλτινός), μουσικού (Σαββόπουλος), ζωγράφου (Μποκόρος), σκηνοθέτη (Παπαϊωάννου), στοχαστή (Ράμφος), ιστορικού (Αρβελέρ) κ.λπ. έχει τελειώσει, όχι επειδή δεν υπάρχουν αξιόλογοι δημιουργοί αλλά επειδή οι μηχανισμοί κατασκευής και επιβολής εθνικών μορφών έχασαν την ισχύ τους. Εφημερίδες, περιοδικά, εκδοτικοί οίκοι και πανεπιστήμια αδυνατούν να επιβάλουν κάποιον στη δημόσια σφαίρα. Η σύγχρονη εγχώρια ποιητική παραγωγή είναι πλουσιότερη και δημοκρατικότερη από ποτέ, και έχει απήχηση σε ένα ευρύ κοινό που το συναναστρέφεται όχι μόνο στο βιβλιοπωλείο αλλά και στο φεστιβάλ, στο μπαρ, στο θέατρο, στο συνέδριο, στην έκθεση και σε άλλους ανοιχτούς χώρους.
— Είπατε νωρίτερα ότι η ποιητική αυτή γενιά «δημιουργεί δίκτυα και θεσμούς πολιτιστικής επικοινωνίας, δράσης και αλληλεγγύης».
Πράγματι, η γενιά του ’00 διαπρέπει σε πολιτιστικές πρακτικές και θεσμούς, δημιουργώντας ένα ευρύ πεδίο δράσης και παραγωγής. Όσες και όσοι μελαγχόλησαν από πολιτική ιδεολογία και όχι από προσωπική ιδεοληψία, πήραν στα χέρια τους τη λογοτεχνική κριτική και την κυκλοφοριακή τους τύχη και απο-εδαφικοποίησαν το λογοτεχνικό πεδίο αμφισβητώντας τα όρια, υπονομεύοντας τους κανόνες και πολλαπλασιάζοντας τους κώδικές του. Δημιούργησαν έτσι ένα πυκνό δίκτυο επικοινωνίας και αλληλεγγύης, μέσα στο οποίο έχτισαν ομάδες, έβγαλαν περιοδικά, έφτιαξαν ιστότοπους, οργάνωσαν εκδηλώσεις, καθιέρωσαν φεστιβάλ, άνοιξαν εκδοτικούς οίκους και γενικά μίλησαν και έγραψαν ο ένας για τον άλλο με καλλιέργεια και εμβρίθεια, θέτοντας τους δικούς τους όρους συζήτησης, ερμηνείας και αξιολόγησης. Εν ολίγοις, ξεπέρασαν την ποιητική κρίση της δεκαετίας του ’90 όχι επιστρέφοντας στο παλιό αριστερό κοινωνικό/συντροφικό, αλλά δημιουργώντας το δικό τους αυτονομιστικό κοινό/συλλογικό. Πρόκειται για πρωτοφανή πολιτιστική δραστηριότητα στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
— Ο τίτλος του μπλογκ σας «Ποιητική Κρίση» είναι μεταφορικός ή κυριολεκτικός; Γράφετε επίσης ότι στο έργο της ποιητικής γενιάς των ’00s «διακρίνουμε πρόσφατα δύο μείζονες τάσεις. Η μια ενδιαφέρεται για τη δημόσια λειτουργία της τέχνης και η άλλη για την ιδιωτική». Αντιπαρατίθενται οι τάσεις αυτές ή συνδιαλέγονται;
Ο τίτλος του ιστότοπου αυτού που δημιούργησα το 2023 είναι κυριολεκτικός και σηματοδοτεί τη διπλή εγρήγορση της γενιάς του ’00 που αντιμετώπισε την αισθητική και πολιτική κρίση της δεκαετίας του ’90. Ήδη με τα πρώτα κιόλας ποιήματά τους οι συνειδητοποιημένοι ποιητές αναμετρώνται ταυτόχρονα με την πτώχευση της ελληνικής ποίησης και τη χρεοκοπία της επαναστατικής ουτοπίας. Τόσο το λογοτεχνικό όσο και το κομματικό ιδεώδες έχουν χάσει τον προσανατολισμό τους. Και τότε εμφανίζονται δύο μείζονες τάσεις οι οποίες ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους αλλά μερικές φορές συνομιλούν: Όσοι ακολουθούν μια ιδιωτική πορεία επιχειρούν να διασώσουν την εξομολογητική ποίηση επιστρέφοντας σε παραδοσιακές αξίες και μορφές. Όσοι χαράσσουν μια δημόσια πορεία στοχάζονται ποιητικά και φιλοσοφικά καινούργιους τρόπους και δρόμους έκφρασης. Η ριζοσπαστική τάση έχει οπωσδήποτε μεγαλύτερη αντήχηση και απήχηση.
— Πώς στέκεται η γενιά του ’00 απέναντι στη σημερινή ιστορική συγκυρία;
Οι συγγραφείς της εν λόγω γενιάς, οι περισσότεροι από τους οποίους γεννήθηκαν γύρω στο 1980, ανέπτυξαν εξαρχής μια έντονη ιστορική εγρήγορση. Απορρίπτοντας την εμμονή στην ενιαία και διαρκή παράδοση που διέκρινε τους προγενέστερους, ενδιαφέρθηκαν συχνά για τη συγκρότηση του ιστορικού χρόνου και τη διερεύνησαν συνομιλώντας με την πρώτη και τη δεύτερη μεταπολεμική γενιά. Στην εποχή μας η απόσταση ανάμεσα στην εμπειρία του παρελθόντος και την προσδοκία του μέλλοντος μεγαλώνει, και ο ιστορικός χρόνος αλλάζει καθώς ανοίγει ένα χάσμα στο παρόν, το τωρινό καθεστώς του παροντισμού το οποίο διακατέχεται από την τυραννία της στιγμής. Έτσι η γενιά του ’00 εκφράζει μια ιστορικά και πολιτικά μεταιχμιακή, ακροσφαλή περίοδο. Η σθεναρή ιστορική αντίληψη που χαρακτηρίζει τη λογοτεχνική και πολιτική στάση της μελαγχολεί από τις απογοητευτικές εμπειρίες της αλλά δεν απελπίζεται. Δικάζει την Ιστορία, αντιμετωπίζει κριτικά το τωρινό καθεστώς ιστορικότητας, αντιστέκεται στον επιταχυνόμενο παροντισμό και δοκιμάζει τολμηρά να ανοίξει καινούργιους ορίζοντες προσδοκίας.
poetrypiano
7ποιητές & ποιήτριες
Ανδρονίκη Τασιούλα
«Από τη γραφή προσμένω τη συνάντηση με τους άλλους. Τις άλλες. Τα άλλα»
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1970. Σπούδασε Ηλεκτρολόγος Μηχανικός στο ΕΜΠ και εργάστηκε σε εταιρεία τηλεπικοινωνιών. Το δεύτερο πτυχίο της στις Θεατρικές Σπουδές και οι μεταπτυχιακές σπουδές Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ της επέτρεψαν να μετακινηθεί στον αγαπημένο της χώρο, αυτόν της λογοτεχνίας. Στη διπλωματική της μελέτησε τα μυθιστορήματα της Άντζελας Δημητρακάκη και της Mπερναρντίν Eβαρίστο από την οπτική της φεμινιστικής κριτικής. Άρθρα και βιβλιοκριτικές της έχουν δημοσιευτεί σε ηλεκτρονικά περιοδικά λογοτεχνίας, ενώ λογοτεχνικά της κείμενα έχουν περιληφθεί σε συλλογικούς τόμους, καθώς επίσης στο ηλεκτρονικό αφιέρωμα των εκδόσεων Θράκα στην έμφυλη βία. Εργάζεται ως καθηγήτρια Θεατρολογίας σε Σχολές Ανώτερης Επαγγελματικής Κατάρτισης. Η επόμενη ποιητική συλλογή της αναμένεται από τις εκδόσεις Θράκα.
Λέει ότι μέσω της γραφής «χειρονομεί» για να δώσει νόημα σε ό,τι μοιάζει να μην έχει: «Αρθρώνω εκείνο που, μένοντας μέσα μου αποσιωπημένο, πονάει περισσότερο. Συνομιλώ με τις αντιφάσεις, το ανοίκειο, το παραξένεμα που με βρίσκει κάθε τόσο στη ζωή». Πηγή έμπνευσής της μπορεί να είναι καθετί που της αφήνει ένα ψυχικό αποτύπωμα, όπως μια θεατρική παράσταση, ένα όνειρο ή ο στίχος μιας τραγωδίας. Οι θεματικές της περιστρέφονται γύρω από το παιδικό και το έμφυλο τραύμα. Σημεία αναφοράς της είναι τα γεγονότα του βίου της, από τα πιο καθημερινά («τον μπάμπουρα που επισκέπτεται κάθε πρωί τα λουλούδια στο μπαλκόνι μου») έως τα πιο εμβληματικά, όπως ο αναπάντεχος θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου: «Αυτά γίνονται πρώτη ύλη· μέσα από αυτά (επανα)κατασκευάζω, (επαν)επινοώ, πλάθω και αναπλάθω την εαυτή μου και τον κόσμο με τη γλώσσα. Από τη γραφή προσμένω τη συνάντηση με τους άλλους. Τις άλλες. Τα άλλα».
Κοτσιδάκια
Σάββατο πρωί. Γιόγκα στις δέκα. Έχω ντυθεί. Ντύσει. Ταΐσει. Προετοιμάσει για τη δίωρη
απουσία μου. Αποχαιρετήσει. Φιλήσει.
Δέκα παρά δέκα. Θέλω κοτσιδάκια, το παιδί. Δεν προλαβαίνω, εγώ. Φτιάξ’ της κοτσιδάκια, η
μπάσα φωνή.
Προς την εξώπορτα, εγώ. Μπροστά στην εξώπορτα, το μεγάλο σώμα. Κλειδώνει. Παίρνει το
κλειδί. Αν δεν φτιάξεις κοτσιδάκια δεν πας πουθενά. Με ήρεμη μπάσα φωνή.
Λάσπη το ξύλινο πάτωμα. Κάνω να σηκώσω το πόδι η λάσπη με ρουφάει βαθύτερα. Κάνω να
σπρώξω με τα χέρια η λάσπη με φέρνει κοντύτερα. Γινόμαστε ένα. Λασπώδης μπάλα σκούρα
καφέ.
Το παιδί χαζεύει την υγρή χωματένια μπάλα. Της κόβει κομμάτια. Φτιάχνει κεφτεδάκια από
λάσπη. Τα απλώνει στον ήλιο για να ξεραθούν.
Σπύρος Χαιρέτης
«Μου αρέσει να παρακολουθώ στοιχεία που παλιότερα δύσκολα θα έβλεπες να εμπλουτίζουν την εγχώρια ποιητική παραγωγή»
Είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πάντειο και μελετά πώς οι ελληνικές τηλεοπτικές σειρές μετά το 1989 μιλούν για το φύλο, τη σεξουαλικότητα και τη χονδρότητα, και τι νοήματα προσφέρει η θέασή τους σήμερα. Το 2023 κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή «Ο γοργόνος και άλλα πλάσματα» (εκδόσεις Θράκα).
Νιώθει πως η γραφή είναι για εκείνον «ένας τρόπος να δουλέψω όσα συμβαίνουν και, λόγω ταχύτητας, δεν προλαβαίνω να επεξεργαστώ. Δεν τη βιώνω ούτε ως καταφύγιο ούτε ως μοναχική εσωστρέφεια. Αντίθετα, τα περισσότερα ποιήματά μου έχουν γραφτεί σε συνθήκες συντροφικότητας: με φίλες, σε ομάδες γραφής, με αρκετά μάτια να τα διατρέχουν και να τα σχολιάζουν πριν από τη δημοσίευση».
Τα ερεθίσματά του έρχονται από διάφορες κατευθύνσεις, από τα βιβλία που διαβάζει, από συζητήσεις, φράσεις, ακόμη και αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα που αποκτούν μια άλλη πυκνότητα υπό συγκεκριμένες περιστάσεις: «Ο νους μου πάει στον στίχο του κουρδικής καταγωγής Τούρκου ποιητή Αχμέντ Αρίφ: “Σε μια χώρα που ακόμα και οι πεταλούδες ζουν περισσότερο από τα παιδιά, τι ποίηση να γράψω;”. Ο συγκεκριμένος στίχος, μολονότι κυκλοφορεί μετέωρος, δείχνει πως η κατανάλωση πολιτισμικών κειμένων έξω από το χωροχρονικό τους πλαίσιο, ακόμα και έξω από το ίδιο το ποίημα που τα περιβάλλει, μας επιτρέπει όχι μόνο να φανταστούμε πώς προσλήφθηκαν αρχικά αλλά και να εμπλουτίσουμε τους τρόπους ανάγνωσής τους υπό το φως σύγχρονων τραγωδιών, όπως η γενοκτονία στη Γάζα», μας λέει.
Από την ποίηση δεν αναμένει, λέει, κάτι συγκεκριμένο: «Μου αρέσει να παρακολουθώ την εξέλιξη και τη “νόθευσή” της, πώς στοιχεία που παλιότερα δύσκολα θα έβλεπες εμπλουτίζουν την εγχώρια παραγωγή. Αναζητώ στιγμές διαλόγου, σε χαλαρό κλίμα, με ανθρώπους με τους οποίους μοιράζομαι κοινά ενδιαφέροντα και επιθυμούν να τοποθετηθούν για την ποίηση που διαβάζουν και γράφουν, πέρα από τον καθαρά θεωρητικό λόγο. Αυτό επιχειρούμε, μεταξύ άλλων, να καλλιεργήσουμε και στη διημερίδα που διοργανώνουμε στο ΚΕΑΕ μαζί με την Ανδρονίκη Τασιούλα, θεατρολόγο και εμπνεύστρια αυτής της πρωτοβουλίας».
Χωρισμός ο χειρότερος τοπικισμός
Γνωριστήκαμε στα Φάρσαλα
καλοκαίρι του 2010
Η πλατεία Φαρσάλων ήταν ο χαλβάς του
κόσμου
Πλέον δεν είναι
Και δεν ξέρω αν θα υπάρξει τέτοιο σαπούνι σε
ολάκερη γη
Κωστούλα Μάκη
«Από την ποίηση ίσως περιμένω να μην αγαπιόμαστε σαν να καθαρίζουμε κρεμμύδια»
Γεννήθηκε στα Γιάννενα, ζει στο Αγρίνιο. Είναι κριτική κοινωνική ψυχολόγος. Σπούδασε Παιδαγωγικά και Ψυχολογία στην Πάτρα και στο Μπέρμιγχαμ αντίστοιχα, έκανε μεταπτυχιακό στην Κριτική Θεωρία στο Metropolitan University του Μάντσεστερ και διδακτορικό με υποτροφία στην Ανάλυση Λόγου στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Για τρία χρόνια ειδικεύτηκε στην εικαστική ψυχοθεραπεία. Άρθρα, λογοτεχνικά και κριτικά κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων. Οι «Αναγνώσεις» της Αυγής ήταν για εκείνη «ένας ζωτικός χώρος αλληλεπίδρασης στην κριτική των ιδεών». Σημαντικές επίσης είναι οι συνεργασίες της με το «Ποιείν», το «Νέο Πλανόδιον» και τον «Μετάλογο». Έχει κυκλοφορήσει τα βιβλία «Μερική Ηλιοφάνεια» (Μετρονόμος-Ποιείν 2017), «Λοξά τοπία» (Μετρονόμος-Ποιείν 2019), «Η Αλίκη μετά» (Μετρονόμος 2021), «Λύκος κίτρινος ολόφωτος» (εκδόσεις Ούρσα-Ισνάφι 2022) και «Το μάτι του Ιππόγρυπα» (εκδόσεις Ούρσα-Ισνάφι 2025).
Η ποίηση είναι, λέει, απαιτητική διαδικασία, ιστορική συμπύκνωση που περιέχει ζητήματα αισθητικής, μορφής και περιεχομένου: «Η ποίηση ανθίσταται στα κλειστά συστήματα ιεραρχικών κατατάξεων και αξιολογήσεων και η υποκειμενικοποίηση παραμένει παρούσα στα ερμηνευτικά σχήματα που εφαρμόζουμε... Έχει πάντα ενδιαφέρον να παρατηρούμε τις κινήσεις και τους μετασχηματισμούς που συμβαίνουν στα συστήματα, εκεί που τα κείμενα αλληλεπιδρούν με την κριτική, τους αναγνώστες και τις ποικίλες ερμηνευτικές προσλήψεις. Το ποιητικό τοπίο είναι μια μορφή περιπλάνησης, έμφυλη και πολιτική, στο οποίο συμπλέκονται ζώντες και τεθνεώτες, επιθυμίες, συμβάντα, τυραννίες ιδεών, προσλήψεις, ερμηνείες και κριτικές αναγνώσεις».
Πιστεύει ότι η ταυτότητα του ποιητή/της ποιήτριας μετατρέπεται συχνά σε «βραβείο» επιδεικτικής κατανάλωσης, έχοντας δε συναίσθηση της ριζοσπαστικής ιδιότητας των ποιημάτων, δυσκολεύεται ιδιαίτερα να αυτοπροσδιοριστεί ως ποιήτρια: «Όσο όμως μελοδραματικό και κοινότοπο κι αν ακούγεται αυτό, συνεχίζω να γράφω γιατί έτσι συνομιλώ με τα κείμενα με συναισθηματικούς/πολιτικούς όρους και δύναμαι να επιβιώνω στις δυστοπίες του παρόντος. Τοιουτοτρόπως, αρθρώνω τις προσωπικές απόπειρες-κολάζ να σχηματίσω διαλεκτικές εικόνες ή έστω να αντιτάξω τον δικό μου λόγο σε όσους προτάσσουν κανονικοποιημένες και σταθερές εκδοχές του πραγματικού». Ποιητές-ποιήτριες στους οποίους επιστρέφει «συχνά και εμμονικά» είναι οι Καρυωτάκης, Εγγονόπουλος, Λάγιος και Αξιώτη. Τι αναμένει από την ποίηση «στην εποχή του βοριά “που τ’ αρνάκια παγώνει” και θερίζει;» Μακάρι να ’ξερε! «Ίσως να μην αγαπιόμαστε σαν να καθαρίζουμε κρεμμύδια».
Υλικά καύσης
Και από πότε έγινε ο ήχος της ποίησης καυστικό
Υλικό;
Νικελένιο παπάκι
Ήταν κάποτε θαρρώ
«ανάπτυξη στίλβοντος ποδηλάτου»
μανόλια ανοικτή
σήμανση φωσφορική
στο πιο βαθύ σκοτάδι
επιστροφή από τον τάφο
γεύμα που το πατούν
όσοι ακόμα αγαπιούνται.
Τώρα απόμειναν οι υποδείξεις
Λίγος παρακμασμένος λυρισμός.
Εξακολουθητική επιμονή στις ήττες.
Πόσες υπέρλαμπρες ποιητικές βραδιές χωράν
σε κάθε προτροπή
να είμαστε ευτυχισμένοι και υγιείς;
Οι στίχοι
νιόβγαλτοι ειδικευόμενοι γιατροί
που ενθουσιωδώς
λένε απέξω από την εντατική
στους συγγενείς
ότι δεν πρέπει να σταματήσουν να ελπίζουν.
Εγκλωβισμένες σφήκες
Κάποιοι από εμάς
Εγκλωβισμένες σφήκες
σε φαναράκι
που περιμένει
να ανάψει.
Άλλοι
όντας αλλεργικοί
ανακαλύπτουνε
το μέλι.
Και το κεντρί; Πού είναι το κεντρί;
Δημήτρης Γκιούλος
«Προσπαθώ να είμαι ειλικρινής και αφήνω στις λέξεις τον χώρο που χρειάζονται»
Σπούδασε Μαθηματικά, Μετάφραση και Ευρωπαϊκό Πολιτισμό και ολοκληρώνει τις μεταπτυχιακές σπουδές του στη Δημόσια Ιστορία. Εργάζεται ως κειμενογράφος και μεταφραστής. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί και δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά, ιστότοπους και ανθολογίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές «Αστικά Δύστυχα» (Θίνες, 2020) και «Ακραία καιρικά φαινόμενα» (Θίνες, 2023), ενώ μαζί με τον Κωνσταντίνο Παπαπρίλη-Πανάτσα συνυπογράφει τον ποιητικό διάλογο «Αντάρτικο2» (Κουρσάλ, 2016).
Γράφει ποίηση γιατί είναι ο τρόπος του να στέκεται όρθιος μέσα σε έναν κόσμο που καταρρέει και ξαναστήνεται καθημερινά, όπως λέει: «Προσπαθώ να είμαι ειλικρινής και αφήνω στις λέξεις τον χώρο που χρειάζονται, ωστόσο γνωρίζω πως οι λεπτομέρειες είναι εξίσου καθοριστικές, γι’ αυτό δουλεύω πολύ πάνω τους. Η ειρωνεία, το σπάσιμο του ρυθμού, το ξάφνιασμα, όλα εκείνα που μετακινούν το βλέμμα του αναγνώστη είναι για μένα απαραίτητα. Προσπαθώ επίσης να διαπερνώ τα σύνορα του προσωπικού και του συλλογικού· τα λέω “σύνορα” γιατί δεν πιστεύω σε αυτά, σε αντίθεση με τα όρια. Και βλέπω πως λειτουργεί: ακόμη κι όταν γράφω για τα πιο προσωπικά των πραγμάτων, συμβαίνει να αφορά περισσότερους από μένα. Κι αυτό πιστεύω πως είναι και η ουσία της γραφής: να ξεπερνάει το άτομο και να συνομιλεί με τους άλλους».
Λέει ότι η κριτική συχνά χαρακτηρίζει την ποίησή του πολιτική και, σε μια εποχή που βαφτίζεται «μη πολιτική», το θεωρεί κομπλιμέντο: «Δεν μπορώ να γράψω σε κενό, δεν μπορώ να αγνοήσω ότι συντελείται μια γενοκτονία στη Γάζα. Αντιλαμβάνομαι το προνόμιό μου να είμαι μακριά από εκεί, αλλά εφόσον με επηρεάζει ως άνθρωπο, επηρεάζει και τη γραφή μου». Πιστεύει ότι η θεματολογία με την οποία καταπιάνεται είναι μέρος μιας συζήτησης που χρειάζεται να γίνει: «Για το πώς ζούμε, τι χάνουμε, τι κουβαλάμε. Και η ποίηση, όπως κάθε τέχνη, είναι κομμάτι αυτής της μάλλον επείγουσας συζήτησης».
Ακραία καιρικά φαινόμενα
Ενηλικιωθήκαμε σημαίνει
αγκαλιάσαμε τον τρόμο
Χάσαμε την κοινή μας γλώσσα
–αν είχαμε ποτέ τέτοια–
κι έπειτα την ψάξαμε
στα δίκτυα τα κοινωνικά
Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο
φύγανε άνθρωποι κομμάτια μας
που πέσανε λες από τσεκούρι
λαθροθήρα ξυλοκόπου
κι όσα αφήσαμε κύλησαν
και πίσω δε γυρνάνε
παρότι παίζουμε τις λέξεις στα δάχτυλα
και κάνουμε τέχνη, επιστήμη, πολιτική
το βράδυ σφίγγουμε το μαξιλάρι
μετρώντας κρίσεις πανικού
ζητώντας ένα χάδι
ή έστω, χάπια, αλκοόλ, ναρκωτικά
Σκόρπιοι στο χάρτη
σκορπίσαμε τα μέσα μας στο πάτωμα
Σκοτώσαμε έρωτες
και βγήκαμε να βρούμε άλλους
Καταναλώσαμε
και πειραματιστήκαμε κάνοντας λάστιχο
τα όριά μας
Εξασκηθήκαμε στη νομιμότητα
και μοιραστήκαμε το βάρος της βίας
με υπομονή χριστιανική
Κάναμε εικονοστάσι την αξιοπρέπεια
εμείς που είπαμε
θ ’ αλλάξουμε τον κόσμο
μα περάσαμε καιρό πολύ
σε σάπια δυάρια
Κι όμως κάποιοι ακόμα κάνουν παιδιά
και φαντάζονται το μέλλον στρογγυλό
και πολύχρωμο
κι ίσως τα καλοκαίρια που ζήσαμε
αυταπάτες να μην είναι
μα σκηνές από τα προσεχώς
γιατί πώς να το πω
κούρασε τόσος χειμώνας.
Παυλίνα Μάρβιν
«Ο ποιητικός λόγος αφομοιώνεται δυσκολότερα από ό,τι ο κυρίαρχος λόγος»
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1987, αλλά μεγάλωσε στην Ερμούπολη. Σπούδασε Ιστορία και ολοκλήρωσε τη διδακτορική της διατριβή στο ΕΚΠΑ με θέμα την κρατική πολιτική βιβλίου στην Ελλάδα και την ιστορία του ΕΚΕΒΙ. Σπούδασε επίσης σκηνοθεσία στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Το πρώτο της βιβλίο, «Ιστορίες απ’ όλον τον κόσμο μου» (εκδόσεις Κίχλη, 2017), έλαβε το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου «Γιάννης Βαρβέρης» και συμπεριλήφθηκε στα δέκα καλύτερα βιβλία γυναικών συγγραφέων από την Ελλάδα. Από την Κίχλη έχει κυκλοφορήσει και το δεύτερο βιβλίο της «Θαύματα στου Πολύφημου | Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς» (2022). Είναι μέλος της οργανωτικής ομάδας του διαθεματικού φεστιβάλ για το φύλο και τη λογοτεχνία «Μωβ Μέδουσες» και συνδημιουργός της ομάδας συγγραφέων εκτάκτου ανάγκης «γραφούλες». Το 2023 σκηνοθέτησε την παράσταση «Απόγευμα με τη Νίκη Ρεβέκκα», αφιερωμένη στο ποιητικό έργο της Νίκης-Ρεβέκκας Παπαγεωργίου. Φέτος ανέβασε στην Εθνική Πινακοθήκη την παράσταση «Η Οβάλ Κυρία», βασισμένη στο ομώνυμο λογοτεχνικό έργο της Λεονόρα Κάρινγκτον. Ως συγγραφέας και περφόρμερ έχει προσκληθεί σε διάφορα διακαλλιτεχνικά φεστιβάλ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ ποιήματά της έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από δέκα γλώσσες.
Γράφει, λέει, από παιδί: «Στην αρχή για ευχαρίστηση, αναζητώντας διαφυγή, επιδιώκοντας τη σχέση με τη γλώσσα, διαμορφώνοντας αμήχανα μια ταυτότητα υπό διαρκή διερεύνηση». Αγαπούσε, λέει, πολύ τη λογοτεχνία και το θέατρο. Αυτές οι αγάπες αναγνωρίστηκαν από τη μικρή σχολική κοινότητα της Σύρου και από την οικογένειά της – έτσι πήρε δύναμη να προχωρήσει: «Το 2008, στην Αθήνα πια, ανήκα στην ομάδα νέων ανθρώπων που συνδιαμόρφωσαν το ποιητικό περιοδικό “Τεφλόν”, και τούτη η δημιουργία, χωρίς ακόμη τότε να μπορώ να το φανταστώ, καθόρισε όλα τα επόμενα βήματα∙ κυρίως, την πίστη μου πως η ποιητική τέχνη είναι παρέμβαση για την κοινωνική αλλαγή». Οι ιστορικές σπουδές της ενίσχυσαν αυτή την πίστη και την ανάγκη της να επιστρέφει «σε ό,τι ορίζεται ως πραγματικό γεγονός για να το αφηγηθώ ως κάτι άξιο να ιστορηθεί και το οποίο κάπου καλύτερα μπορεί να μας οδηγήσει».
Έχει κάνει πολλές δουλειές, μα αν μπορούσε να αφιερωθεί σε μία, «αυτή θα ήταν η αφήγηση ιστοριών μέσα από τον ποιητικό λόγο – γιατί δεν νομίζω πως υπάρχει άλλο είδος λόγου που να αφομοιώνεται δυσκολότερα από τον κυρίαρχο λόγο». Από τον νου της δεν φεύγουν τα ποιήματα της Αλεξάνδρας Πλαστήρα, το διπλό βιβλίο της Νίκης-Ρεβέκκας Παπαγεωργίου «Του λιναριού τα πάθη | Ο μέγας μυρμηκοφάγος» και το «Πρώτο επεισόδιο» της Ελένης Βακαλό. Εδώ και αρκετά χρόνια μελετά πώς θα μπορούσε να αφηγηθεί «σύγχρονες ιστορίες θανάτου και αθεράπευτης κοινωνικής αδικίας βοηθημένη από τη γυναικεία ποιητική γραφή, το λαϊκό παραμύθι, την προφορικότητα και τις ανθρώπινες ανάγκες που ξεκινούν από το σώμα για να γίνουν αλλιώτικη σκέψη, συνάντηση και εξέγερση».
Ουκρανική ιστορία
Με τον Βάλτερ γνωριστήκαμε τυχαία και έκτοτε κρατήσαμε
επικοινωνία, που με τον καιρό έπαιρνε να πυκνώνει.
Εκείνος, έμενε με την οικογένειά του σ’ένα όμορφο
αγρόκτημα της Ζαπορίζιας, κάπου στον 15ο αιώνα, κι εγώ
στο Κίεβο, σ’ένα σκοτεινό διαμέρισμα του 15ου ορόφου, το
1984. Για μεγάλο διάστημα είχαμε μια μάλλον πετυχημένη
σχέση από απόσταση. Επικοινωνούσαμε κυρίως με πουλιά και
με μπουκάλια, καμιά φορά κατάφερνε να βγάλει τη φωνή του
μέσα από το στόμιο του νεροχύτη μου κι εγώ μετά βίας
στρίμωχνα τα μουρμουρητά μου στην καμινάδα του. Όποτε
ευκαιρούσαμε, δίναμε ο ένας στον άλλον εξαιρετικές
συμβουλές, τόσο εύστοχες, που λίγη σημασία είχε ότι ποτέ
δεν έφταναν ολόκληρες ή στην ώρα τους. Δεν κοιμόμουν
χωρίς τη σκέψη του. Δεν ξυπνούσε χωρίς τη δική μου. Τα
απογεύματα πίναμε σχεδόν μαζί ―εγώ, ελάχιστο λικέρ
Σαρλόττα, κι εκείνος ουίσκι σκέτης βύνης, όχι κάτω από
τέσσερις μερίδες. Τον βοηθούσα να μη φοβάται το μέλλον
και εκείνος μου μιλούσε για το παρόν λεπτομερώς,
προσφέροντάς μου την μοναδική ικανότητα να αναπαριστώ με
ακρίβεια τα παρελθόντα. Ο Βάλτερ, το ακριβό μυστικό μου.
Κι αν στην αρχή δεν είχαν σημασία τα φιλιά που δεν
παραδίδονταν, όπως πάντοτε, σιγά-σιγά, οι αποστολές
ξεκίνησαν να μπερδεύονται. Ενώ διατύπωνα σαφή ερώτηση για
τα φέουδα, η απάντηση που έπαιρνα αφορούσε στα υλικά της
χωριάτικης σούπας. Ενώ η κουκουβάγια συνέχισε να έρχεται
τα βράδια, τα πόδια της ήταν άδεια, έμοιαζε πλέον παχιά
και δυσκίνητη. Η κορυφαία παρανόηση δεν άργησε. Μπουκάλι
στην μπανιέρα μου, και το μήνυμα με κάρβουνο: «Δε
μ’αγαπάς». Μπουκάλι στο σακί με το αλεύρι, και το μήνυμα
με φτηνό μολύβι για τα μάτια: «Δε μ’ αγαπάς». Ο ουρανός κι
η θάλασσα, κάταλαβαν πρώτοι, καθώς αρμόζει, και έπαψαν
να πηγαινοφέρνουν τα μηνύματα. Έγινα εξαίρετη ιστορικός.
Ξέχασα, χωρίς χαρά, αλλά και χωρίς λύπη. Σε πρόσφατες
ανασκαφές, με κάλεσαν για την αποκωδικοποίηση κάποιου
μεσαιωνικού χειρογράφου. Μου είπαν πως επρόκειτο για το
ημερολόγιο ενός μυλωνά. Οι τελευταίες φράσεις: « Δεν το
κατάλαβα ποτέ, Γκαλίνα. Εμείς, είχαμε αλλάξει δαχτυλίδια
και σε λίγο θα παντρευόμασταν.» Στον υπεύθυνο αρχαιολόγο,
έγραψα βιαστικά πως βρήκα μόνον υπολογισμούς
παρακολούθησης εσόδων. Άνευ σημασίας.
Αργύρης Δούρβας
«Αν περιμένω κάτι από την ποίηση; Ρωτήστε καλύτερα την ίδια!»
Γεννήθηκε στην Κοζάνη το 1981. Είναι απόφοιτος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης (ΑΠΘ), του προγράμματος Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό (ΕΑΠ) και των Πολιτικών Επιστημών (ΔΠΘ). Κατέχει Med στις Επιστήμες της Αγωγής και στην Ηγεσία και Διοίκηση Σχολικών Μονάδων. Ασχολείται με την κριτική και τη συγγραφή. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο «Νεκροταφείο ζώων / Άλλα ερωτικά» (Νεφέλη). Διατηρεί το ιστολόγιο Ποίηση αλλιώς.
Θεωρεί ότι η ποίηση είναι «μια πόρτα που ανοίγει κόσμους, σωροί από συνδέσεις, δίκτυα, συνομιλίες, αδιέξοδα, διακοπές και χάσματα». Ότι ξεπερνά την ευχαρίστηση μιας χειροτεχνίας ή ενός εργόχειρου, αν και περιέχει κι αυτά τα στοιχεία: «Γράφω για να επικοινωνήσω με τα βαθύτερα συναισθήματά μου και τους άλλους, να εκφράσω ένα μέρος του πυρήνα του εαυτού που αλλιώς θα παρέμενε σιωπηλός, γράφω για να νιώσω την ελευθερία να είμαι κάτι περισσότερο από αυτό που όντως είμαι, για να αφεθώ στην απόλαυση που προσφέρει το παιχνίδι με τις λέξεις». Λέει ότι τον εμπνέουν τα κείμενα, η ζωή, οι λέξεις, ο κόσμος στις πιο παράξενες διαστάσεις του, ότι η ύπαρξη στις πιο ανησυχαστικές της διαθέσεις και τις πιο αλλόκοτες τροπές της συνιστά τον «ορυκτό πλούτο» από τον οποίο εξορύσσει την ποιητική του, βασικοί όσο και αντιδιαμετρικοί άξονες της οποίας είναι ο έρωτας και ο θάνατος.
Τον ελκύει, επίσης, η ιδέα της ζωικότητας: «Τα ζώα μπορούν να λειτουργήσουν ως περσόνες για την ανθρώπινη συμπεριφορά, ως καθρέφτες του εαυτού αλλά και ως δείκτες ξενότητας, αναδεικνύοντας τον Άλλο που μένει πάντα εκτός σκηνής, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να ξεπροβάλει». Τον ενδιαφέρει, τέλος, πώς το προσωπικό διασταυρώνεται με το κοινωνικό, πώς το υπαρξιακό άγχος συνομιλεί με την πολιτική μελαγχολία του καιρού μας: «Αν είχα επιλογή, ίσως να μην έγραφα ποιήματα παρά μόνο ερωτικές εξομολογήσεις και αγγελτήρια θανάτων». Οι Κώστας Καρυωτάκης, Μαρία Πολυδούρη, Επαμεινώνδας Γονατάς, Μίλτος Σαχτούρης, Αργύρης Χιόνης, Μαργαρίτα Καραπάνου, Ράσελ Έντσον, Τσαρλς Σίμιτς, Ζορζ Μπατάιγ, Χόρχε Λουί Μπόρχες, Χουάν Ρούλφο, Αντόλφο Μπιόι Κασάρες, ο Φρόιντ, ο Λακάν και οι μπιτ λογοτέχνες είναι μερικοί από αυτούς στους οποίους απευθύνεται όταν γράφει. Αν περιμένει κάτι από την ποίηση; «Μάλλον πρέπει να ρωτήσετε την ίδια, αν περιμένει εκείνη κάτι από μένα».
Ερωτευμένος κυνηγός
Τα ποιήματά μου σκηνοθετημένοι θάνατοι
από ζώα που αγαπώ. Σκότωσα τον σκύλο
μου, μια πασχαλίτσα, φυσικά τον φλύαρο
εαυτό μου. Κι άφησα εσένα, γλυκιά μου,
ολοζώντανη να με διαβάζεις καθώς
διασχίζεις τη λεωφόρο αφηρημένη.
Τάσος Σαγρής
«Η ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί ποίηση εγγυάται την τελική επικράτηση της ελευθερίας»
Ποιητής και σκηνοθέτης, ιδρυτικό μέλος της συλλογικότητας Κενό Δίκτυο (1990). Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές «Για την Ανθρώπινη Αγάπη στις Δυτικές Μητροπόλεις» (2008), «Φαινομενολογία της Γκιλοτίνας» (2018) και «Ο Ωκεανός του Χρόνου» (2025), όλες στις εκδόσεις Κενότητα, έχει κυκλοφορήσει τα LP spoken word «Horror Vacui – ΠΟΘΟΣ» (1994), «Φαινομενολογία της Γκιλοτίνας» ((Τasos Sagris+WhoDoes, 2019) και «Οξυγόνο» (2025), ενώ έχει σκηνοθετήσει τις παραστάσεις «Οι Δούλες» του Ζαν Ζενέ (2009-2010), «Πεθαίνω σα χώρα» του Δημήτρη Δημητριάδη (2011-2012), «Ψύχωση / 4.48 Psychosis» της Σάρα Κέιν, «Νύχτα / Yard Gal» της Ρεβέκα Πρίτσαρντ (2017-2018) και «Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα (2019-2025) με την υποστήριξη του Ιδρύματος Franz Kafka Society, όλες σε παραγωγή του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών.
Πιστεύει πως η ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί ποίηση εγγυάται την τελική επικράτηση της ελευθερίας: «Επειδή υπάρχουν ποιητές, είμαστε σίγουροι πως κανένας δικτάτορας δεν θα κυριαρχήσει για πάντα. Όσο και αν θέλουν να αυτοπαρουσιάζονται οι κυρίαρχοι του κόσμου σαν ανίκητοι, πάντα θα καταφέρνουμε να γκρεμίζουμε τους βασιλιάδες από τους θρόνους τους. Με μόνα μέσα την ομιλία, την παρρησία και τη φαντασία τους, οι ποιητές και οι ποιήτριες θα συνεχίσουν μέσα στους αιώνες να πολεμούν όλες τις μορφές απολυταρχίας και να συνοδεύουν τους ανθρώπους στην εξερεύνηση των πιο απόκρυφων τόπων αυτού του κόσμου, τα βάθη της ψυχής μας».
Λέει πως οι ποιητές/ποιήτριες που εμφανίστηκαν στα ελληνικά γράμματα μετά το 2000 είναι μια «Γενιά των Απελπισμένων»: «Παιδιά που η οικονομία δεν τους επέτρεψε να γεννήσουν άλλα παιδιά, αγόρια και κορίτσια που έχασαν τη ζωή τους περιμένοντας το τέλος της λιτότητας, της ύφεσης και της κρίσης, άνθρωποι χωρίς μέλλον σε μια χώρα που κοροϊδεύει τον εαυτό της ξεπουλώντας το ιστορικό παρελθόν της και κάθε δημόσια περιουσία στα παζάρια των πολυεθνικών». Η ποίησή του, όπως επισημαίνει, εμπνέεται από τον έρωτα και την εξέγερση, το ταξικό μίσος και την αγάπη του για τους καταπιεσμένους και τους απελπισμένους αυτού του κόσμου: «Η ποίηση με κάνει να ελπίζω, να υπάρχω, να κατοικώ σε κοινότητες αγώνα, να συναντώ ανθρώπους και να οργανώνουμε συνωμοσίες και όνειρα. Η ποίηση μου δίνει τη δύναμη να κατανοώ τον κόσμο – αλλά αυτός να μην μπορεί να με καθορίσει».
Η Φυλακή μας*
Ζούμε στην ίδια φυλακή…
Σου είπα… Φύγε !
… αλλά εσύ δεν με άκουσες…
Τώρα ζούμε στην ίδια φυλακή…
Εσύ ζεις στο κελί σου και εγώ ζω στο δικό μου κελί…
Δεν μπορούμε να βγούμε απ’ τα κελιά μας…
Εσύ έχεις έναν εραστή μες στο κελί σου
και απολαμβάνεις τη ζωή σου…
Εγώ έχω μια έρημο μες στο κελί μου
και ταξιδεύω στην έρημο μου…
Κάποιος έχει ένα δάσος μες το κελί του με χίλια δέντρα
και τα κόβει ένα – ένα…
Κάποιος έχει έναν ωκεανό μες στο κελί του
και χίλιες φάλαινες και τις σκοτώνει μία–μία …
Κάποιος είναι κυβερνήτης και έχει υπάκουους υπηκόους,
κάποιοι έχουν οικογένεια με παιδιά,
κάποιος έχει ένα εργοστάσιο μες το κελί του
και εκατό εργάτες,
άλλος είναι πρύτανης πανεπιστημίου
και έχει χίλιους φοιτητές
και άλλος έχει μες το κελί του μια παρέα με φίλους,
άλλος είναι ψυχίατρος και έχει ψυχασθενείς…
Κάποιοι είναι δάσκαλοι με εφήβους μαθητές,
κάποιοι είναι κυβερνήτες μιας ολόκληρης χώρας
κάποιοι έχουν μια εταιρεία με υπαλλήλους
και κάποιοι έχουνε γυναίκες και όμορφες ερωμένες…
Δεν θέλω μια γυναίκα στο κελί μου!… Θέλω Εσένα…
Θέλω να κάνω Έρωτα μαζί σου στην Άκρη του Ουρανού…
Θέλω να αγκαλιαστούμε…
Θέλω να πέσω πάνω σου σαν μια ζεστή, καλοκαιριάτικη βροχή.
Αλλά…,
ξέχασα…
αφού δεν μπορούμε
να βγούμε απ’ τα κελιά μας
πώς θα βγούμε από τη φυλακή;…
