Ένας παθιασμένος έρωτας και μια ιδιοσυγκρασία βαθιά θρησκευόμενη που αναζητούσε στον Θεό νόημα και λύτρωση «φωνάζουν» απεγνωσμένα πίσω από κάθε σελίδα του έργου του Πωλ Κλωντέλ (1868-1955) με τον ποιητικό τίτλο Το ατλαζένιο γοβάκι. Με λογοτεχνικές αναφορές στην ποίηση των συμβολιστών, επηρεασμένος από τον Μαλαρμέ και τον Ρεμπώ, και ταυτόχρονα αφοσιωμένος καθολικός (μετά την έντονη θρησκευτική κρίση των ετών 1886-1990), έμελλε να σημαδευτεί από τον «αμαρτωλό» έρωτά του για την Πολωνή Ροζαλί Βετκ (Rosalie Vetch). Έτυχε να ταξιδεύουν στο ίδιο πλοίο για την Κίνα – εκείνος, διπλωμάτης, πήγαινε να αναλάβει το γαλλικό προξενείο της πόλης Φουζού στην επαρχία Φουτζιάν, εκείνη (μαζί με τα τέσσερα παιδιά της) να συναντήσει τον σύζυγό της.
Ο έρωτάς τους υπήρξε παράφορος. Η Ροζαλί θα ακολουθήσει τον Κλωντέλ και θα ζήσουν μαζί από το 1900 έως το 1904. Έγκυος, θα επιστρέψει στην Ευρώπη για να πάρει διαζύγιο ώστε να μπορέσουν να παντρευτούν. Άλλες, όμως, ήταν οι βουλές του Κυρίου. Στο ταξίδι της επιστροφής θα γνωρίσει έναν Ολλανδό επιχειρηματία και θα προτιμήσει να εγκατασταθεί μαζί του στις Βρυξέλλες.
Η τάξη σύντομα αποκαθίσταται. Ο Κλωντέλ παντρεύεται το 1906 τη Ρεν Σεν Μαρί Περέν, από καλή οικογενεία της Λυών, και σε μια δεκαετία θα αποκτήσει μαζί της πέντε παιδιά. Το 1917 η Ροζαλί επανεμφανίζεται με νέα για τον καρπό του έρωτά τους. Εν αναμονή της αλληλογραφίας τους, που ο Gallimard θα εκδώσει μετά τον θάνατο των παιδιών του συγγραφέα, μπορούμε να εικάσουμε τη μοιραία επίδραση αυτής της σχέσης στον συγγραφέα μέσα από τα δύο θεατρικά έργα που ενέπνευσε: τον Κλήρο του μεσημεριού (1906) και το Ατλαζένιο Γοβάκι (1919-1924).
Το πρώτο το είδαμε το 2009, σε μια θαυμάσια παράσταση του Εθνικού Θεάτρου, σε σκηνοθεσία Γιόσι Βίλερ. Το δεύτερο θα το εκτιμήσουμε στις 30 και 31 Ιουλίου σε σκηνοθεσία Έφης Θεοδώρου.
«Γνώρισα το Aτλαζένιο Γοβάκι του Πωλ Κλωντέλ το 1987, παρακολουθώντας τη θρυλική παράσταση, διάρκειας 11 ωρών, του Αντουάν Βιτέζ. Ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία. Αγόρασα αμέσως το έργο και το μελετούσα πολύ καιρό. Από τότε ήξερα ότι, όταν βρισκόταν η κατάλληλη στιγμή, θα το ανέβαζα» λέει η Έφη Θεοδώρου για το καθόλα ιδιαίτερο έργο του Πωλ Κλωντέλ.
Πλησίαζε σιγά-σιγά προς αυτήν τη βαθιά επιθυμία της, μέσα από τις Έξι νύχτες στην Ακρόπολη του Γιώργου Σεφέρη (ΚΘΒΕ, Ρωμαϊκή Αγορά, Μάιος 2004) και την παράσταση Rainbow που σκηνοθέτησε το 2008 στο Εθνικό Θέατρο, σε κείμενο του ποιητή και μεταφραστή Στρατή Πασχάλη που βασίστηκε στη βιογραφία και την ποίηση του Ρεμπώ. «Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ρεμπώ άσκησε τεράστια επιρροή στον Κλωντέλ. Κάπως έτσι, με τη συμβολή και πάλι του Στρατή Πασχάλη που μετέφρασε την πλήρη εκδοχή του έργου*, βρέθηκα αυτό το καλοκαίρι αντιμέτωπη με τη μεγάλη πρόκληση. Η διάρκεια της δικής μου σκηνικής ανάγνωσης, πάντως, δεν θα ξεπερνά τις τέσσερις ώρες».
Δηλώνει κυριολεκτικά γοητευμένη: «Το Ατλαζένιο Γοβάκι είναι η λαμπερή μάσκα της αυτοβιογραφίας του ποιητή, μετουσιωμένης σε μύθο. Χρειάστηκαν 374 σελίδες για να ξεγυμνωθεί η ανθρώπινη ψυχή! Στο κέντρο της δράσης ένας απαγορευμένος, αδύνατος έρωτας – αυτός που υπήρξε το καύσιμο για όλη τη ζωή του Κλωντέλ. Τον ξανασυναντάμε ως βασικό μοτίβο και στον Κλήρο του μεσημεριού, μόνο που εκεί έχει τη μορφή ενός κουαρτέτου σε θέατρο δωματίου. Εδώ ο έρωτάς του ταξιδεύει σε όλα τα σημεία της Γης: από την Αφρική στον Ορινόκο και από την Πράγα στον Παναμά, σε μια πορεία που ακολουθεί τις διαδρομές του ίδιου του Κλωντέλ, που ήταν διπλωμάτης. Με φόντο την Ισπανία του Χρυσού Αιώνα (του 16ου αι.), των conquistadores και του Καθολικισμού, και μέσα από μια γλώσσα ποιητική σε ελεύθερο στίχο (ο περίφημος verset claudelien,) ο Κλωντέλ συνθέτει ένα τολμηρό και αναπάντεχο έργο πάνω στην κατάκτηση του Κόσμου, του Άλλου, του Θεού».
Το Ατλαζένιο Γοβάκι προκαλεί, όμως, την Έφη Θεοδώρου και λόγω των μορφικών του στοιχείων: «Ο Κλωντέλ επιτίθεται βίαια στο ρεαλιστικό θέατρο, εφευρίσκοντας μία φόρμα επικού θεάτρου που ενσωματώνει με θαυμαστή αυθάδεια το λυρικό και το δραματικό στοιχείο, την κωμωδία και τη φάρσα. Όλη η πλάση επιστρατεύεται στο έργο αυτό, τα έμψυχα αλλά και τα άψυχα όντα, οι αστερισμοί και οι ιδέες αποκτούν σάρκα και οστά, για να βρεθεί ένα "πέρασμα στο τείχος της ανθρώπινης καρδιάς". Επιπλέον, οι οδηγίες που δίνονται από τον Κλωντέλ υπό μορφή προλόγου, ώστε να αποδοθούν σωστά το ύφος και το ήθος του έργου, έχουν χαρακτήρα θεατρικού μανιφέστου. Με δεδομένο ότι το έργο γράφτηκε από το 1919 έως το 1924, οι υποδείξεις του συγγραφέα αποτελούν για μένα μία επιπλέον πρόκληση γιατί προαναγγέλλουν τις εξελίξεις στην τέχνη της σκηνοθεσίας του 20ού αιώνα. Δεν έχουμε παρά να τις ακολουθήσουμε».
Δώδεκα ηθοποιοί (Μαρία Σκουλά, Πηνελόπη Τσιλίκα, Μαριάννα Δημητρίου, Τζωρτζίνα Δαλιάνη, Χάρης Φραγκούλης, Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Κωνσταντίνος Ασπιώτης, Μάξιμος Μουμούρης, Δημήτρης Παπανικολάου, Νικόλας Χανακούλας, Γιώργος Φριντζήλας, Γιώργος Τζαβάρας) θα αναλάβουν τους τριάντα ρόλους του έργου που, διασκευασμένο, υπολογίζει να διαρκεί περίπου τέσσερις ώρες. «[...] "μια ατμόσφαιρα προσωρινότητας, κίνησης, προχειρότητας μέσα σε ενθουσιασμό" επιτάσσει ο ποιητής. "Με στιγμές επιτυχίας, αν είναι δυνατόν". Υποθέτω ότι ο καθένας που εμπλέκεται σ' ένα παρόμοιο εγχείρημα πρέπει να διαπνέεται από ένα πάθος για την ουτοπία, που ακόμα κάνει το Θέατρο λίγο απαραίτητο» καταλήγει η σκηνοθέτις.
Η νέα μετάφραση του Στρατή Πασχάλη, παραγγελία του Γαλλικού Ινστιτούτου στο πλαίσιο του προγράμματος «Ελλάς-Γαλλία - Συμμαχία», θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Άγρα.
Έφη Θεοδώρου
Το ατλαζένιο γοβάκι του ΠΩΛ ΚΛΩΝΤΕΛ
30 & 31 Ιουλίου
(Ώρα έναρξης: 20.00)
ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260
(Στάση ΗΣΑΠ Καλλιθέα)
(Xώρος Δ)
Δείτε περισσότερα
