4,48 Ψυχώση: Θέατρο σαν άγρια κραυγή

4,48 Ψυχώση: Θέατρο σαν άγρια κραυγή Facebook Twitter
0

Η Σάρα Κέιν (1971-1999) πρωτοεμφανίστηκε στη σκηνή με το Blasted το 1995 και έως το 1998 είχε γράψει το Phaedra’s Love, το Cleansed, το Crave και το 4,48 Psychosis (που παρουσιάστηκε στο θέατρο το 2000 – μετά την αυτοκτονία της). Σε αυτό το μικρό σώμα κειμένων έχει «γράψει» τη ζωή της και μέσα απ’ αυτό υπερέβη τα όρια της ζωής της: έγινε η πρώτη «κλασική» του 21ου αι. Γιατί με τα έργα της Κέιν θα ασχολούμαστε ξανά και ξανά, όπως συμβαίνει μόνο με τους μεγάλους συγγραφείς και το σημαντικό θέατρο, προσπαθώντας να φωτίσουμε το μυστήριο που αποτελούν – αν τα καταφέρουμε, θα μπορέσουμε να πούμε ότι λύσαμε το αίνιγμα της ύπαρξης, θα έχουμε βρει την απάντηση στο μείζον ερώτημα: γιατί αξίζει να ζει κανείς, προσπαθώντας μάταια να ισορροπήσει τον ανεξάντλητο πόθο της ζωής με τη φρίκη του να υπάρχεις.

Στα έργα της αίρεται η συμβατική σχέση μεταξύ θέματος, πλοκής, δομής. Η ίδια έδωσε κάποιες «ερμηνευτικές» κατευθύνσεις, που όμως περιπλέκουν ακόμα περισσότερο την ερμηνευτική τους προσέγγιση – είναι το Βlasted ένα έργο για την ελπίδα, το Phaedra’s Love για την πίστη και το Cleansed για την αγάπη; Μα, τότε, πώς, πάλι η ίδια, συνέδεσε το Blasted με τον πόλεμο στη Βοσνία, με τις χιλιάδες γυναίκες που βιάστηκαν κατά τη διάρκειά του και με τον παραλογισμό οι τερατωδίες που διαπράττουν οι άνδρες να είναι αποδεκτές «εν καιρώ πολέμου»;

H βία που κυριαρχεί στο Phaedra’s Love τρομοκράτησε ακόμη και τον Χάρολντ Πίντερ. Κι όμως, πραγματευόμενη τον αρχαίο μύθο και το έργο του Σενέκα, προχώρησε σε καίρια σχόλια για το ψυχικό κενό και τη συναισθηματική αναπηρία από την οποία υποφέρει ο σύγχρονος άνθρωπος. Τα πάθη κι οι διαστροφές της βασιλικής οικογένειας στο έργο της αποτελούν εκφάνσεις της απάθειας, μιας εσωτερικής ερήμωσης που μοιραία οδηγεί στην καταστροφή και στον θάνατο.

Kι αν θέλεις να πλησιάσεις το Cleansed δεν μπορείς να παραβλέψεις αυτό που η ίδια η Κέιν είπε, ότι μέσα της «δούλευε» επίμονα μια φράση του Ρολάν Μπαρτ, ότι το να είσαι ερωτευμένος χωρίς ανταπόκριση συγκρίνεται με την κατάσταση ενός έγκλειστου στο Νταχάου. Επιπλέον, πρέπει να βρεις απάντηση για τη σκηνική οδηγία που τοποθετεί τη δράση του Cleansed στον «περίβολο ενός πανεπιστημίου». Προφανώς, η υπόδειξη έχει να κάνει με τη λειτουργία της ψυχιατρικής ως μηχανισμού κοινωνικού ελέγχου και «κανονικοποίησης», όπως έδειξε ο Μισέλ Φουκώ και η ίδια καταδίκασε με τον τρόπο της στο 4,48 Psychosis, αναφερόμενη στις προσωπικές της εμπειρίες από το ψυχιατρικό νοσοκομείο Μaudsley ή το πανεπιστημιακό King’s College Hospital στο Λονδίνο. «Σε παρακαλώ. Μην κλείνεις τον διακόπτη του μυαλού μου προσπαθώντας να με κάνεις κανονική» γράφει σπαρακτικά, και πιο κάτω: «Οk, let’s do it, ας μπούμε στα φάρμακα, ας κάνουμε τη χημική λοβοτομή, ας διακόψουμε τις ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου μου και –ποιος ξέρει, γαμώτο– ίσως τότε γίνω λίγο πιο ικανή να ζήσω». Βίωσε την έσχατη αντίφαση, εκείνη που είδε τα πάντα, «άρρωστη» σ’ έναν κόσμο όπου τα πάντα ρυθμίζει «η χρόνια παράνοια των λογικών».

Kατά όχι και τόσο περίεργο τρόπο το θέατρο της Κέιν παραπέμπει ευθέως στον Αντόρνο και στις εισαγωγικές προτάσεις της Διαλεκτικής του Διαφωτισμού του, όπου επισημαίνει ότι στον διαφωτισμένο κόσμο μας «ακτινοβολεί ο θρίαμβος της καταστροφής». Και σε ’κείνη τη σκέψη του ότι «Το να γράψεις έστω και ένα ποίημα μετά το Άουσβιτς είναι βάρβαρο», που πάντως αργότερα ο ίδιος διόρθωσε, λέγοντας ότι το δικαίωμα της έκφρασης παραμένει όσο δεν τελειώνει ο άνθρωπος με τον πόνο, κι όσο υπάρχουν άνθρωποι που βασανίζονται. Δεν είναι τυχαίο που αγάπησαν τη Σάρα Κέιν πιο πολύ στην Γερμανία παρά στη χώρα της.

Στα έργα της το πολιτικό και το υπαρξιακό δένουν αξεδιάλυτα, και μάλιστα σε δομές που ακυρώνουν τα ασφαλή δραματουργικά πλαίσια. Η Κέιν θέλησε να ταρακουνήσει τη βαθιά εμπορευματοποιημένη αγγλική σκηνή και το «πολιτισμένο» θεατρόφιλο κοινό της με έργα ακραίας βίας, που όμως ανακαλούν ευθέως την περήφανη παράδοση του αγγλικού θεάτρου (τις αγριότητες του σαιξπηρικού Τίτου Ανδρόνικου, φερ’ ειπείν, ή τις αιμοσταγείς τραγωδίες της ιακωβίνικης περιόδου). Μπόρεσε να το κάνει όχι μόνο λόγω του μοναδικού συγγραφικού της δαιμόνιου αλλά και γιατί ήταν η πιο διαβασμένη συγγραφέας της γενιάς της και η διακειμενικότητα, οι αναφορές σε πλήθος κειμένων και συγγραφέων, είναι ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει τη δραματουργία της (χαρακτηριστικό παράδειγμα το Crave).

Επιπλέον, είχε την τόλμη να προτείνει και να αντιπαρατεθεί. Κάθε έργο της είναι ένα πείραμα σε μια καινούργια δομική κατεύθυνση, αλλά με μια γλώσσα υψηλής ποιητικής αξίας. Το restless που έκαιγε το είναι της εκφράστηκε μέσα από την πίστη της ότι στο θέατρο τίποτα δεν απαγορευμένο και ότι καμιά καλλιτεχνική έκφραση δεν είναι τόσο ομιλητική, γι’ αυτό πολύτιμη, όσο η σκηνική. Ας πούμε τα ανείπωτα, λοιπόν, κι όποιος αντέξει. Εκείνη δεν άντεξε. Αλλά πριν βάλει τέρμα στη ζωή της, έγραψε ένα συγκλονιστικό κείμενο που εξηγεί γιατί δεν μπορούσε να ζήσει άλλο, διαυγής αποτύπωση του σχίσματος του μυαλού και της ψυχής και ταυτόχρονα απελπισμένη κραυγή για την αγάπη που δεν ήρθε ποτέ, τη μόνη δύναμη που θα μπορούσε να τη σώσει.

Νιώθω ότι είναι κάτι σαν ιεροσυλία να αποπειραθεί κανείς να αναλύσει δραματουργικά το αυτοβιογραφικό 4.48 Psychosis που παρουσιάζει η Άντζελα Μπρούσκου στο Bios. Πολλά θα μπορούσα να γράψω για γλώσσα και ύφος, διακειμενικές αναφορές, πρόσωπα και δομή. Θα το αποφύγω . Έχω διαβάσει ουκ ολίγες θεατρολογικές και ψυχαναλυτικές/ψυχιατρικές προσεγγίσεις και ειλικρινά αγανακτώ με όλη αυτήν τη φλυαρία, με όλο αυτό το περισπούδαστο ύφος, με «λόγια, λόγια, λόγια», που τι κάνουν στην ουσία; Προσπαθούν να καλύψουν την κραυγή της Σάρας Κέιν, να σβήσουν το καταυγαστικό φως της Αποκάλυψής της, να δικαιολογήσουν όλα αυτά που η ίδια αρνήθηκε με τον πιο απόλυτο τρόπο. Το 4,48 Psychosis έχει εκδοθεί, όποιος θέλει μπορεί να το διαβάσει και να καταλάβει ή να μην καταλάβει.

Ούτε για την παράσταση της Μπρούσκου θέλω να πω πολλά. Ακολούθησε με πίστη και προσοχή τις λέξεις της Κέιν, χρησιμοποιώντας αυτοσχέδιους φωτισμούς που πολύ ταιριάζουν στο κείμενο – γιατί ανακαλούν τον σκληρό, «άτεχνο» τρόπο που η διαύγεια διαδεχόταν το σκοτάδι στο μυαλό της Κέιν. Η manual χρήση των καμερών που προβάλλουν γκρο-πλαν τα δύο πρόσωπα της συγγραφέως (Παρθενόπη Μπουζούρη και Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου) λειτουργεί στον αντίποδα της μοδάτης, high-tech σκηνικής λαγνείας και αναδεικνύει το βάσανο του Εγώ που διχάζεται μεταξύ της κατανόησης των πραγμάτων στον απόλυτο βαθμό και της ψυχοδιανοητικής κατάρρευσης, ενόσω η ελπίδα της ίασης σταθερά απομακρύνεται. Ουσιαστική η συμβολή της μουσικής που έγραψε η Nalyssa Green γιατί φωτίζει και ισορροπεί με τον λιτό λυρισμό της το σκοτάδι του έργου. Όπως πράγματι εξαιρετική είναι η ερμηνεία της Παρθενόπης Μπουζούρη – πραγματική κατάθεση ψυχής. Σπαρακτική, και με μια αλήθεια που δεν συναντάς συχνά στη σκηνή.

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η νύφη και το «Καληνύχτα, Σταχτοπούτα»

Θέατρο / Η Καρολίνα Μπιάνκι παίρνει το ναρκωτικό του βιασμού επί σκηνής. Τι γίνεται μετά;

Μια παράσταση-περφόρμανς που μέσα από έναν εξαιρετικά πυκνό και γοητευτικό λόγο, ένα κολάζ από εικόνες, αναφορές, εξομολογήσεις, όνειρα και εφιάλτες μάς κάνει κοινωνούς μιας ακραίας εμπειρίας, χωρίς να σοκάρει.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Ακούγεσαι Λυδία, Ακούγεσαι ίσαμε το στάδιο

Επίδαυρος / «Ακούγεσαι, Λυδία, ίσαμε το στάδιο ακούγεσαι»

Κορυφαίο πρόσωπο του αρχαίου δράματος, συνδεδεμένη με εμβληματικές παραστάσεις, ανατρέχει σε δεκαπέντε σταθμούς της καλλιτεχνικής της ζωής στην Επίδαυρο και αφηγείται προσωπικές ιστορίες, επιτυχίες και ματαιώσεις, εξαιρετικές συναντήσεις και συνεργασίες, σε μια πορεία που αγγίζει τις πέντε δεκαετίες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Ούρλιχ Ράσε και το παρασκήνιο της ιστορίας της Ισμήνης

Θέατρο / Η σκηνή του Ούρλιχ Ράσε στριφογύριζε - και πέταξε έξω την Ισμήνη

Στην παράσταση που άνοιξε την Επίδαυρο, ο Γερμανός σκηνοθέτης επέλεξε να ανεβάσει μια Αντιγόνη χωρίς Ισμήνη. Η απομάκρυνση της Κίττυς Παϊταζόγλου φωτίζει τις λεπτές –και άνισες– ισορροπίες εξουσίας στον χώρο του θεάτρου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου μέσα στη γοητεία και στον τρόμο του Δράκουλα

Πρώτες Εικόνες / Dracula: Η υπερπαραγωγή που έρχεται το φθινόπωρο στην Αθήνα

Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου μιλά αποκλειστικά στη LiFO για την πιο αναμενόμενη παράσταση της επερχόμενης σεζόν, για τη διαχρονική γοητεία του μύθου που φαντάστηκε ο Μπραμ Στόκερ στα τέλη του 19ου αιώνα, για το απόλυτο και το αιώνιο μιας ιστορίας που, όπως λέει, τον «διαλύει».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ερωτευμένος με τον Κρέοντα

Θέατρο / Ο Rasche αγάπησε τον Κρέοντα περισσότερο από την Αντιγόνη

«Η εκφορά του λόγου παραδίδεται αμαχητί σε μια άκρατη δραματικότητα, σε ένα υπερπαίξιμο, σε μια βεβιασμένη εμφατικότητα, σε έναν στόμφο παλιακό που θα νόμιζε κανείς πως έχει εξαλειφθεί πλέον. Η σοβαροφάνεια σε όλο το (γοερό) μεγαλείο της». Έτσι ξεκίνησε φέτος η Επίδαυρος.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Πολεμικοί Ανταποκριτές: Ψάχνοντας την αλήθεια μέσα στο ζόφο του πολέμου

Θέατρο / Πολεμικοί Ανταποκριτές: Ψάχνοντας την αλήθεια μέσα στον ζόφο του πολέμου

Σε μια περίοδο που ο πόλεμος αποτελεί βασικό συστατικό της καθημερινότητάς μας, μια παράσταση εξετάζει όσα μεσολαβούν μεταξύ γεγονότος και πληροφορίας και πώς διαμορφώνουν την τελική καταγραφή και την ιστορική μνήμη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η τραγική ιστορία και η άγρια δολοφονία μιας θαρραλέας περφόρμερ

Θέατρο / Η τραγική ιστορία και η άγρια δολοφονία μιας θαρραλέας περφόρμερ

Όταν η Πίπα Μπάκα ξεκίνησε να κάνει oτοστόπ από την Ιταλία για να φτάσει στην Ιερουσαλήμ δεν φαντάστηκε ότι αυτό το ταξίδι-μήνυμα ειρήνης θα κατέληγε στον βιασμό και τη δολοφονία της. Mια παράσταση που θα δούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών αναφέρεται στην ιστορία της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Σίμος Κακάλας ξορκίζει τα χάλια μας με μια κωμωδία γέλιου και αίματος

Θέατρο / Ο Σίμος Κακάλας ξορκίζει τα χάλια μας με μια κωμωδία γέλιου και αίματος

Τα «Κακά σκηνικά» είναι «μια κωμική κόλαση» αφιερωμένη στη ζοφερή ελληνική πραγματικότητα, μια απόδραση από τα χάλια της χώρας, του θεάτρου, του παγκόσμιου γεωπολιτικού γίγνεσθαι, ένα ξόρκι στην κατάθλιψη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Χρήστος Παπαδόπουλος: «Κάθε μορφή τέχνης χρειάζεται το εσωτερικό βάθος»

Θέατρο / Χρήστος Παπαδόπουλος: «Mε αφορά πολύ το "μαζί"»

Το «τρομερό παιδί» από τη Νεμέα που συμπληρώνει φέτος δέκα χρόνια στη χορογραφία ανοίγει το φετινό 31ο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας με τους Dance On Ensemble και το «Mellowing», μια παράσταση για τη χάρη και το σθένος της ωριμότητας.  
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κάνεις χορό γιατί αυτή είναι η μεγάλη σου ανάγκη

Χορός / «Κάνουμε χορό γιατί αυτή είναι η μεγάλη μας ανάγκη»

Με αφορμή την παράσταση EPILOGUE, ο διευθυντής σπουδών της σχολής της Λυρικής Σκηνής Γιώργος Μάτσκαρης και έξι χορευτές/χορεύτριες μιλούν για το δύσκολο στοίχημα τού να ασχολείται κανείς με τον χορό στην Ελλάδα σήμερα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μαρία Κωνσταντάρου: «Ερωτεύτηκα αληθινά στα 58»

Οι Αθηναίοι / Μαρία Κωνσταντάρου: «Δεν παίζω πια γιατί δεν υπάρχουν ρόλοι για την ηλικία μου»

Μεγάλωσε χωρίς τη μάνα της, φώναζε «μαμά» μια θεία της, θυμάται ακόμα τις παιδικές της βόλτες στον βασιλικό κήπο. Όταν είπε πως θέλει να γίνει ηθοποιός, ο πατέρας της είπε «θα σε σφάξω». Η αγαπημένη ηθοποιός που έπαιξε σε μερικές από τις σημαντικότερες θεατρικές παραστάσεις αλλά και ταινίες της εποχής της είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Γιάννος Περλέγκας ανεβάζει τον «Κατσούρμπο» του Χορτάτση

Θέατρο / Γιάννος Περλέγκας: «Ο Κατσούρμπος μας είναι μια απόπειρα να γίνουμε πιο αθώοι»

Ο Γιάννος Περλέγκας σκηνοθετεί το έργο του Χορτάτση στο πλαίσιο του στο πλαίσιο του Κύκλου Ρίζες του Φεστιβάλ Αθηνών. Τον συναντήσαμε στις πρόβες όπου μας μίλησε για την αξία του Κρητικού συγγραφέα και του έργου του και την ανάγκη για περισσότερη λαϊκότητα στο θέατρο. Κάτι που φιλοδοξεί να μας δώσει με αυτό το ανέβασμα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Βασίλης Παπαβασιλείου

Απώλειες / Βασίλης Παπαβασιλείου (1949-2025): Ένας σπουδαίος διανοητής του ελληνικού θεάτρου

«Αυτό, λοιπόν, το οφείλω στο θέατρο: τη σωτηρία από την κακομοιριά μου»: Ο σκηνοθέτης, μεταφραστής, ηθοποιός και δάσκαλος Βασίλης Παπαβασιλείου πέθανε σε ηλικία 76 ετών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΕΠΕΞ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΚΟΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Θέατρο / Δημήτρης Γκοτσόπουλος: «Ήμουν ένα αγρίμι που είχε κατέβει από τα βουνά»

Ο ταλαντούχος ηθοποιός φέτος ερμηνεύει τον Νεοπτόλεμο στον «Φιλοκτήτη» του Σοφοκλή. Πώς κατάφερε από ένα αγροτικό περιβάλλον να πρωταγωνιστήσει σε μεγάλες τηλεοπτικές επιτυχίες και γιατί πέρασε ένα ολόκληρο καλοκαίρι στην Πολύαιγο, διαβάζοντας «Βάκχες»;
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Γιάννης Χουβαρδάς: «Το κοινό που έρχεται να σε δει είναι ο καθρέφτης σου»

Θέατρο / Γιάννης Χουβαρδάς: «Το κοινό που έρχεται να σε δει είναι ο καθρέφτης σου»

Ο κορυφαίος Έλληνας σκηνοθέτης διασκευάζει φέτος τις τραγωδίες του Οιδίποδα σε ένα ενιαίο έργο και μιλά στη LiFO, για το πώς η μοίρα είναι μια παρεξηγημένη έννοια, ενώ σχολιάζει το αφήγημα περί «καθαρότητας» της Επιδαύρου, καθώς και τις ακραίες αντιδράσεις που έχει δεχθεί από το κοινό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΓΙΑ 28 ΜΑΙΟΥ Elena Souliotis: Η Ελληνίδα που θα γινόταν η επόμενη Κάλλας 

Θέατρο / Elena Souliotis: Η Ελληνίδα που θα γινόταν η επόμενη Κάλλας 

Σαν σήμερα, το 1943, γεννήθηκε η Ελληνίδα σοπράνο που διέπρεψε για μια ολόκληρη δεκαετία στην Ευρώπη και την Αμερική, αλλά κάηκε εξαιτίας μιας σειράς ιδιαίτερα απαιτητικών ρόλων, τους οποίους ερμήνευσε πολύ νωρίς. Ο κόντρα τενόρος Άρης Χριστοφέλλης, ένας από τους λίγους στην Ελλάδα που γνωρίζουν σε βάθος την πορεία της, περιγράφει την άνοδο και την πτώση της.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ