Η Αλίκη και ο Λιούις Κάρολ

Η Αλίκη και ο Λιούις Κάρολ: Σαν σήμερα πεθαίνει ο συγγραφέας του πιο διάσημου παραμυθιού του κόσμου Facebook Twitter
Τυχαία μήπως αυτός ο απελευθερωμένος κόσμος επέλεξε τα ζώα ως πρωταγωνιστές; Γάτες, σκυλιά, ποντίκια, πάπιες μιλούν χωρίς γλωσσολογία, ζουν χωρίς λογικές αρχές και δρουν χωρίς έννοια του χρόνου και βέβαια χωρίς ενοχή.
0

Όταν συμβαίνει κάτι μνημειώδες, οι σχολιαστές σπεύδουν να το εξηγήσουν· ανάγοντας το άγνωστο στο γνωστό και το νεοφανές στο παλαιό, η γνώση στεριώνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό της και την αισιοδοξία για το μέλλον.

 

Πράγματι, όταν εμφανίστηκε το μέγα παραμύθι Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων (1865), μετά την κατάπληξη, οι κριτικοί στράφηκαν στη ζωή του Τσαρλς Λάτουιτζ Ντότζσον (που ψευδονομάστηκε Λιούις Κάρολ) και βρήκαν πειστικά επιχειρήματα στην αφόρητη βραδυγλωσσία του συγγραφέα, που προτιμούσε να διαλέγεται με τα παιδιά -είχε επτά μικρότερα αδέλφια- και να μελετά μαθηματικά (συνέγραψε και μια Σύνοψη αλγεβρικής επιπεδομετρίας). Το εξάχρονο παιδί ενός φίλου του, όταν του διάβασαν το παραμύθι, είπε «θα ήθελα να έχει ακόμη 60.000 τόμους».

 

Άρα η ψυχοσύνθεση εξηγεί το αφήγημα; Απαντώντας, αρχίζουν τα παράδοξα: ένας κεκές έγραψε την Αλίκη αλλά κάθε κεκές δεν γράφει μιαν Αλίκη. Όπως, π.χ., κάθε φορά που πηγαίνω στο κέντρο της πόλης νιώθω δυσαρέσκεια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οσάκις νιώθω δυσαρέσκεια βρίσκομαι στο κέντρο της πόλης. Υπάρχει δίκη «αμφιμερής» όπου κάθε διάδικος είναι ενάγων και συνάμα εναγόμενος.

 

«Τρώνε οι γάτες νυχτερίδες;», αναρωτιέται η Αλίκη, για να συμπληρώσει στη στιγμή: «Τρώνε οι νυχτερίδες γάτες;». Η λογική θεμελίωση αρνείται την αντιστροφή της πρότασης (το γεγονός ότι τρώγω πουλιά δεν σημαίνει ότι με τρώνε και τα πουλιά - ωστόσο το νόημα παραμένει ανυπάκουο και μπορεί να διαπλάθεται παραπειστικά άνευ δεσμεύσεων και ορίων). Μπορεί κανείς να πνιγεί στα δάκρυά του; Και βέβαια μπορεί, διότι τα πολλά δάκρυα καταλήγουν σε λίμνη. Όταν βρίσκεσαι με ένα φίλο σου έξω από μια πόρτα, μπορείς να χτυπήσεις για να σου ανοίξει; Βλέπεις αυτό που τρως ή τρως αυτό που βλέπεις;

 

«Δεν είμαι η ίδια με κείνη που σηκώθηκε το πρωί, αλλά ποια είμαι τέλος πάντων;» αναρωτιέται η Αλίκη, θέτοντας εξ απαλών ονύχων το πρόβλημα της χρονικότητας του εγώ και της ταυτότητας μέσα από τη διαφορά. Μιλώντας με την αυστηρή κάμπια, απολογείται: «Ξέρω ποια ήμουνα όταν σηκώθηκα από το κρεβάτι μου σήμερα το πρωί, αλλά έχω αλλάξει πολλές φορές, φοβάμαι λοιπόν ότι δεν είμαι ο εαυτός μου». Δεν είμαι η ίδια - ποια είμαι;

 

«Δεν είμαι η ίδια με κείνη που σηκώθηκε το πρωί, αλλά ποια είμαι τέλος πάντων;» αναρωτιέται η Αλίκη, θέτοντας εξ απαλών ονύχων το πρόβλημα της χρονικότητας του εγώ και της ταυτότητας μέσα από τη διαφορά. Μιλώντας με την αυστηρή κάμπια, απολογείται: «Ξέρω ποια ήμουνα όταν σηκώθηκα από το κρεβάτι μου σήμερα το πρωί, αλλά έχω αλλάξει πολλές φορές, φοβάμαι λοιπόν ότι δεν είμαι ο εαυτός μου». Δεν είμαι η ίδια - ποια είμαι;

 

Η απορία γίνεται πιο κρίσιμη όταν μαθαίνει από την κάμπια ότι τρώγοντας κι από τις δυο μεριές του μανιταριού θα ψηλο-κοντύνει: «Η μια πλευρά θα σε κάνει να ψηλώσεις κι η άλλη πλευρά θα σε κάνει να κοντύνεις». Αλλόκοτη πρόταση που καθίσταται σαφής αν τη δούμε σε σχέση με το τέρμα του βίου. Όσο μακραίνουμε από τη γέννηση, κονταίνει ο δρόμος προς το θάνατο. Το μεσημέρι ο ίσκιος μας είναι μικρός, το απομεσήμερο μεγάλος, αλλά χωρίς το διάβα του χρόνου δεν καταλαβαίνουμε γιατί μεγαλώνει ο ίσκιος όσο μικραίνει η μέρα.

 

Στην ουσία δεν πρόκειται για λογικά παράδοξα, αλλά για τα παιχνίδια που παίζει με το νου μας το νόημα. Μόνο αν κάθε πράγμα έχει «ένα» αποδεχτό νόημα, η φρόνηση πιάνει δουλειά, αλλά αν το νόημα διασπείρεται, τότε ο πρωινός άνθρωπος δεν είναι ο βραδινός, ο χορτάτος δεν είναι ο πεινασμένος, ο πρωτύτερος δεν είναι ίδιος με τον κατοπινό - ο «παρά πέντε» δεν ξέρει τον «και πέντε».

 

Ο αδικοχαμένος Ζιλ Ντελέζ έχει γράψει έξοχες σελίδες για τη σχέση της Αλίκης με τους στωικούς, τον αντι-πλατωνισμό, τη θεωρία του σημείου και την κυριαρχία της επιφάνειας στο παραμύθι του Κάρολ. Ωστόσο καταστρέφουμε το παραμύθι αν το φορτώσουμε με όλα αυτά τα υλικά. Κρατάμε μόνο την έννοια της επιφάνειας, διότι έχει ειδικό ρόλο μέσα στην αφήγηση. Η λέξη δεν σημαίνει κάτι επίπεδο, αλλά αρχικά αυτό που φαίνεται. Συνάμα η λέξη «επιπόλαιος» δηλώνει ό,τι επιπολάζει, ό,τι βρίσκεται πάνω-πάνω. Αν ισχύει η ταυτότητα και η αιτιακή σχέση των πραγμάτων, τότε αυτές θα πρέπει να βρίσκονται στα βάθη της πραγματικότητας, στο πίσω μέρος του καθρέφτη.

Εντούτοις, ο Κάρολ θέλει να καταργήσει την πίσω διάσταση, να χωρίσει την ενότητα της λέξης από την ενότητα του πράγματος, την ταυτότητα του εγώ από τη ροή και τη μεταλλαγή του χρόνου, με ένα λόγο προτιμά την αντινομική λειτουργία του νοήματος από το εδραιωμένο καθεστώς της πάγιας σημασίας. Γι' αυτό επιπολάζει εξ επαγγέλματος θα λέγαμε, γι' αυτό η μεταμφίεση και η μεταμόρφωση του είναι τόσο εύκολη και τόσο απολαυστική. Στην επιφάνεια κινούνταν και ο αρχαίος σοφιστής που, όταν του ζήτησαν τα χθεσινά δανεικά, απάντησε φυσικότατα: άλλος ήμουν εχθές, άλλος είμαι σήμερα. (Άρα ψάξε τον χθεσινό εαυτό μου για να πληρωθείς!).

 

Περιττό θα ήταν να λέγαμε ότι, αν ο Κάρολ είχε προλάβει τα κινούμενα σχέδια, θα ένιωθε στο στοιχείο του. Τυχαία μήπως αυτός ο απελευθερωμένος κόσμος επέλεξε τα ζώα ως πρωταγωνιστές; Γάτες, σκυλιά, ποντίκια, πάπιες μιλούν χωρίς γλωσσολογία, ζουν χωρίς λογικές αρχές και δρουν χωρίς έννοια του χρόνου και βέβαια χωρίς ενοχή. Ό,τι φαίνεται είναι το άπαν. Όταν η βασίλισσα ξεστομίζει τη βαριά φράση «Αυτός δολοφονεί τον χρόνο! Κόφτε του το κεφάλι!», ξέρουμε ότι μόνο άνθρωπος θα μπορούσε να διατυπώσει αυτήν τη διαταγή (αποδέκτης της οποίας δεν είναι ζώο αλλά ο καπελάς). Η σάτιρα, όπου εμφανίζεται, φυσικότατα απευθύνεται σε ανθρώπους και στην αυλή. Επίσης και το συμπέρασμα:

 

«Ποτέ μη φανταστείς πως είσαι οτιδήποτε άλλο από αυτό που πιθανόν νομίζουν οι άλλοι ότι είσαι ή πως θα μπορούσες να ήσουνα οτιδήποτε άλλο από αυτό το οποίο ήσουνα και που δεν ήταν διαφορετικό από αυτό το οποίο νόμιζαν οι άλλοι πως είσαι».

 

Info

Λιούις Κάρολ - Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων

Mε εικόνες του Ρόμπερτ Ίνγκπεν

Μετάφραση: Μάρα Μοίρα

Εκδόσεις: Πατάκης

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Αγκάθα Κρίστι: Η «μαμά» του Ηρακλή Πουαρό και της αστυνομικής λογοτεχνίας

Βιβλίο / Αγκάθα Κρίστι: Η «μαμά» του Ηρακλή Πουαρό και της αστυνομικής λογοτεχνίας

Σαν σήμερα το 1976 πεθαίνει η πιο γνωστή συγγραφέας μυστηρίου που βρέθηκε στο Βιβλίο Γκίνες επειδή πούλησε τα περισσότερα αντίτυπα στην ιστορία του μυθιστορήματος, κερδίζοντας πάντα τα στοιχήματα της εφηβείας μας
ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο ντετέκτιβ της Σεβίλλης και οι πλαστοί πίνακες του Ελ Γκρέκο

Ρεπορτάζ / Ο ντετέκτιβ της Σεβίλλης και οι πλαστοί πίνακες του Ελ Γκρέκο

Στο βιβλίο του «Ο πλαστογράφος του Φράνκο», ένας ντετέκτιβ από τη Σεβίλλη ισχυρίζεται πως μεγάλα μουσεία, μεταξύ των οποίων και η ελληνική Εθνική Πινακοθήκη, έχουν αγοράσει πιστά αντίγραφα έργων του Ελ Γκρέκο.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT
Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Ας μην αφήνουμε τον Θεό στους πιστούς» 

Βιβλίο / Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Αν αξίζει ένα πράγμα στη ζωή, αυτό είναι η ομορφιά»

Εν όψει της εμφάνισής του στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στις 21 Μαΐου, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας-φαινόμενο Μπενχαμίν Λαμπατούτ μιλά στη LiFO για τον ρόλο της τρέλας στη συγγραφή, τη σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας και το μεγαλείο της ήττας – και δηλώνει ακόμα φανατικός κηπουρός και εραστής της φύσης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Άντονι Μπέρτζες: «Έρνεστ Χέμινγουεϊ»

Το Πίσω Ράφι / Ο Χέμινγουεϊ ήταν ένας φωνακλάς νταής αλλά κι ένας σπουδαίος συγγραφέας του 20ού αιώνα

Η βιογραφία «Έρνεστ Χέμινγουεϊ - Μια ζωή σαν μυθοπλασία» του Βρετανού συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες αποτυπώνει όχι μόνο την έντονη και περιπετειώδη ζωή του κορυφαίου Αμερικανού ομοτέχνου του αλλά και όλο το εύρος της αντιφατικής προσωπικότητάς του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Βιβλίο / 21η ΔΕΒΘ: Εξωστρέφεια και καλύτερη οργάνωση αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν

Απολογισμός της 21ης ΔΕΒΘ που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό την αιγίδα του νεοσύστατου ΕΛΙΒΙΠ. Σε ποιο βαθμό πέτυχε τους στόχους της και ποια στοιχήματα μένει ακόμα να κερδίσει;
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η ποίηση όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, τον δημιουργεί» ​​​​​​/Μια νέα ανθολογία ελληνικής queer ποίησης μόλις κυκλοφόρησε στα ισπανικά /11 Έλληνες ποιητές σε μια νέα ισπανική queer ανθολογία /Queer ελληνική ποίηση σε μια νέα δίγλωσση ισπανική ανθολογία

Βιβλίο / Μια Ισπανίδα καθηγήτρια μεταφράζει ελληνική queer ποίηση

Η María López Villalba, καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα, μετέφρασε 11 ελληνικά ποιήματα, σε μια πρόσφατη ανθολογία που προσφέρει στο ισπανόφωνο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει τη σύγχρονη ελληνική queer –και όχι μόνο– ποίηση.
M. HULOT
«Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Βιντσέντζο Λατρόνικο / «Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Ο Ιταλός συγγραφέας και υποψήφιος για το βραβείο Booker, Βιντσέντζο Λατρόνικο, μιλά στη LIFO για το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Τελειότητα», στο οποίο αποτυπώνει την αψεγάδιαστη αλλά ψεύτικη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς ψηφιακών νομάδων στην Ευρώπη, καθώς και τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας στην ψηφιακή εποχή.
M. HULOT
Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Ηχητικά Άρθρα / Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Το όνομά της έχει συνδεθεί με την εικόνα μιας αδίστακτης, σεξουαλικά ακόρεστης και επικίνδυνης γυναίκας. Ένα νέο βιβλίο, όμως, έρχεται να αμφισβητήσει αυτή τη στερεοτυπική αφήγηση και να φωτίσει μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Rene Karabash

Βιβλίο / Rene Karabash: «Θέλω πίσω τη γυναικεία δύναμη που μου στέρησαν οι άνδρες»

Η Βουλγάρα συγγραφέας Rene Karabash μιλά για το μυθιστόρημά της «Ορκισμένη», που τιμήθηκε με το βραβείο Ελίας Κανέτι, και στο οποίο εστιάζει στην ιστορία των «ορκισμένων παρθένων» γυναικών των Βαλκανίων που επέλεξαν να ζήσουν ως άνδρες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ