Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ που ξημέρωσε στην Αμερική και σε ολόκληρο τον κόσμο επιβάλλει τον επαναπροσδιορισμό όχι μόνο των αξιών, κατά Νίτσε, αλλά και των υφιστάμενων πολιτικών δεδομένων. Σε αυτήν τη διαδικασία μπορούν να συμβάλουν τα βιβλία που εξετάζουν καταστάσεις από το φαινόμενο Τραμπ μέχρι τη σταδιακή κατάρρευση των δημοκρατιών. Δεν είναι τυχαίο ότι μέσα σε μία βδομάδα από την ανακοίνωση των εκλογικών αποτελεσμάτων στην Αμερική παρατηρήθηκε εκτόξευση των πωλήσεων βιβλίων δυστοπικού περιεχομένου αλλά και πολιτικής θεωρίας και Ιστορίας, κυριαρχώντας όχι μόνο στις ηλεκτρονικές πωλήσεις της Amazon αλλά και στα βιβλιοπωλεία.
Γνωρίζοντας καλά ότι ένα από τα πιο ισχυρά και πλέον επικίνδυνα στοιχεία της προπαγάνδας του Τραμπ ήταν η ρητορική της οπλοκατοχής, έγραψε ένα βιβλίο διερευνώντας τις ιστορικές και πολιτισμικές δυνάμεις που μετέτρεψαν τις ΗΠΑ στην πιο βίαιη χώρα του δυτικού κόσμου.
Ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία που ήρθαν να ανατρέψουν τις μέχρι σήμερα αντιλήψεις για την ιστορία της Αμερικής, μακριά από την επίσημη αφήγηση, είναι η Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών του Χάουαρντ Ζιν (μτφρ. Θεόδωρος Καλύβας, Αιώρα) που αποπειράται να κάνει μια εξιστόρηση των πιο σημαντικών ιστορικών γεγονότων από τα κάτω, δηλαδή μέσα από το βλέμμα των γυναικών, των μαύρων, των Ινδιάνων, των φτωχών και των μεταναστών. Πρόκειται για μια παλιότερη έκδοση που στο πέρας των χρόνων φάνηκε να δικαιώνεται και σήμερα συνιστά το πιο έγκυρο ιστορικό βιβλίο των τελευταίων χρόνων, με τις πωλήσεις του μόνο στις ΗΠΑ να έχουν ξεπεράσει τα 2.500.0000 αντίτυπα.
Αντίστοιχα επίκαιρο φαντάζει πλέον το βιβλίο του Τίμοθι Σνάιντερ Απέναντι στην τυραννία - Τα μαθήματα από τον 20ό αιώνα (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, Παπαδόπουλος) που δείχνει με τον πιο απτό τρόπο πώς, χωρίς καν να γίνει αντιληπτό από την αρχή, σχεδόν ανεπαίσθητα και στο όνομα της φωνής του λαού έφτασε να κινδυνεύει το πιο εμβληματικό δημοκρατικό καθεστώς στον κόσμο. Το βιβλίο του πλέον αναγνωρισμένου σήμερα θεωρητικού, καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ και συνεργάτη του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Σπουδών στη Βιέννη εστιάζει στην πρώτη περίοδο της εκλογής του Τραμπ και εξηγεί μέσα από καταφανή παραδείγματα τα πλήγματα που υπέστη η Δημοκρατία, παραπέμποντας σε άλλες ζοφερές περιόδους της ευρωπαϊκής ιστορίας και κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον.
Λίγο πριν φύγει από τη ζωή ο Πολ Όστερ είχε προλάβει να δει την αμερικανική ήπειρο όχι μόνο να διχάζεται αλλά και να βυθίζεται στην παράνοια. Γνωρίζοντας καλά ότι ένα από τα πιο ισχυρά και πλέον επικίνδυνα στοιχεία της προπαγάνδας του Τραμπ ήταν η ρητορική της οπλοκατοχής, έγραψε ένα βιβλίο διερευνώντας τις ιστορικές και πολιτισμικές δυνάμεις που μετέτρεψαν τις ΗΠΑ στην πιο βίαιη χώρα του δυτικού κόσμου. Το Αιματοβαμμένο έθνος (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, Μεταίχμιο) είναι, εκτός από λογοτεχνική, η πολιτική παρακαταθήκη του Όστερ και διαβάζεται ως ένα προφητικό πόνημα για τους σύγχρονους καουμπόηδες που έφτασαν να υποστηρίζουν την ισχύ των όπλων έναντι αυτής των λόγων, δεδομένου ότι οι υποστηρικτές της οπλοκατοχής αναγνωρίζονται πλέον θεσμικά στην αμερικανική ήπειρο, συνιστώντας έναν άμεσο κίνδυνο. Το κείμενο διανθίζεται με τις απόκοσμες φωτογραφίες που τράβηξε ο Spencer Ostrander σε περισσότερα από τριάντα σημεία μακελειού στις ΗΠΑ.
Από τα πιο γνωστά βιβλία πολεμικής κατά του Τραμπ είναι αυτό του δημοσιογράφου Μάικλ Γουλφ, ο οποίος ξεδιπλώνει τη σκοτεινή ιστορία του εκλεγέντος Προέδρου από την εποχή της δημόσιας επικράτησής του ως μεγιστάνα ακινήτων και παρουσιαστή ριάλιτι σόου έως την άνοδό του στην εξουσία. Για να μπορέσει να διαρθρώσει με τον καλύτερο τρόπο τη μαρτυρία του ο Γουλφ είχε ακολουθήσει τον Τραμπ σε όλη την προεκλογική του εκστρατεία πριν από την πρώτη του εκλογή στον προεδρικό θώκο, ζώντας μάλιστα αρκετές μέρες την καθημερινότητά του στον Λευκό Οίκο, κατά τα πρότυπα των απτών δημοσιογραφικών μαρτυριών που δεν είναι απλές υποθέσεις. Μάλιστα, ο γνωστός δημοσιογράφος φρόντισε να συνομιλήσει με εκατοντάδες ανθρώπους αλλά και συνεργάτες του Τραμπ, έτσι προέκυψε ένα πολύ ζωντανό βιβλίο για τον μικρόκοσμο, τον χαρακτήρα και τη στρατηγική του, το οποίο μετατράπηκε στην απόλυτη βίβλο για τους αντιπάλους του και μεταφράστηκε σε πάνω από 45 γλώσσες. Εξακολουθεί να κυκλοφορεί στα ελληνικά με τον τίτλο Πυρ και Μανία - Στον Λευκό Οίκο του Ντόναλντ Τραμπ (μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, Πατάκης).
Σίνκλερ Λιούις, «Δεν γίνονται αυτά εδώ», Μτφρ. Νίκος Μάντης, Εκδ. Καστανιώτης. Το βιβλίο είναι εξαντλημένο στον εκδότη.
«Δεν γίνονται αυτά εδώ» (μτφρ. Νίκος Μάντης, εκδόσεις Καστανιώτης) είναι ο προφητικός τίτλος του βιβλίου του νομπελίστα Σίνκλερ Λιούις για τον ολοκληρωτισμό που μπορεί να επικρατήσει στην Αμερική και να είναι πέρα από κάθε φαντασία. Οι αναλογίες, μάλιστα, των περιγραφών της ανάληψης της εξουσίας από τον δημαγωγό γερουσιαστή Μπαζ Γουίντριπ, ο οποίος εγκαθιστά ένα φασιστικό καθεστώς στη γη της Δημοκρατίας, με τη σημερινή διαφαινόμενη επικράτηση ενός κράτους που αντιμάχεται τις ατομικές ελευθερίες είναι παραπάνω από ανατριχιαστική. Ο Γουίντριπ καταφέρνει με έναν άκρως μεθοδευμένο τρόπο να εξαρθρώσει όλες τις διαφορετικές φωνές από το κόμμα του και να αποκτήσει τον απόλυτο έλεγχο στα μίντια και στους στρατιωτικούς μηχανισμούς της χώρας του, θυμίζοντας κατά πολύ τον εκλεγέντα Πρόεδρο. Το τρομερό είναι ότι κατά την παρουσίαση του βιβλίου, που γράφτηκε για τη ζοφερή περίοδο του Μεσοπολέμου, αμέσως μετά το Κραχ, κατά τη διάρκεια της μεγάλης ύφεσης, είχε επισημανθεί πως ξεπερνά τα όρια του μυθιστορήματος και «στέλνει ένα ηχηρό μήνυμα προς όλους τους Αμερικανούς».
Αντίστοιχα εύστοχο και με πολλαπλά μηνύματα για την Αμερική σήμερα είναι το κλασικό αριστούργημα του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, Πόλις). Πρόκειται για το έργο που αποτέλεσε την πρώτη απόπειρα σκιαγράφησης των χαρακτηριστικών που διαθέτει ο εκάστοτε κυνικός φορέας της εξουσίας, ο οποίος, σαν τον πρωταγωνιστή του βιβλίου, Γουίλι Σταρκ, ξεκινά με φιλοδοξίες και όραμα, αποφασισμένος να εκπροσωπήσει τους ανθρώπους της τάξης του και να αγωνιστεί για μια άλλη, πιο δημοκρατική Αμερική, και καταλήγει ένας κυνικός πολιτικός που κάνει τα πάντα για να πετύχει, φτάνοντας να χαρακτηριστεί ως «διεφθαρμένος βασιλιάς». Αυτός ο δρόμος δεν είναι μονοσήμαντος και σκιαγραφείται με κάθε λεπτομέρεια από τον σπουδαίο Γουόρεν, ο οποίος μοιάζει να αφουγκράζεται όλα τα απωθημένα και τις προσδοκίες της Αμερικής, τον βαθύ διχασμό και τη μετατροπή των παλιών αξιών σε τυφλό κυνήγι επιτυχίας και εξουσίας. Επίσης, το έργο διαβάζεται όχι μόνο για το βαθύ υπαρξιακό του νόημα αλλά και για την εντυπωσιακή ακρίβεια με την οποία στήνει ο συγγραφέας τους ήρωες του, ανθρώπους που βλέπουμε να πρωταγωνιστούν στο δημόσιο βίο, να καταλαμβάνουν αξιώματα και να απειλούν την έννομη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Τι μπορεί να πει κανείς για εκείνο το αξεπέραστο, δυστοπικό έργο του Φίλιπ Ροθ Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής (μτφρ. Ηλίας Μαγκλίνης, Πόλις) που, ενώ έμοιαζε να ειρωνεύεται τις θεωρίες συνωμοσίας, πλέον ανταποκρίνεται σε μια ανατριχιαστικά ρεαλιστική πραγματικότητα. Η κύρια αρχή του βιβλίου βασίζεται στη λογική της υπόθεσης του «what if», εξετάζοντας τι θα μπορούσε να συμβεί αν οι εκλογές του 1940 δεν αναδείκνυαν Πρόεδρο τον Ρούσβελτ αλλά τον ρεπουμπλικάνο, αντισημίτη και κολλητό του Χίτλερ, Τσαρλς Λίντμπεργκ. Πολλοί θα βρίσκονταν, αυτομάτως, στο περιθώριο και ενδεχομένως να διώκονταν, με πρώτους απ’ όλους την οικογένεια Ροθ, τα μέλη της οποίας ο συγγραφέας μετατρέπει σε αφανείς ήρωες αυτής της μαύρης κωμωδίας που μοιάζει με απτή πραγματικότητα. Έχοντας πλέον φύγει από τη ζωή, ο Ροθ δεν πρόλαβε να δει τη φανταστική ιστορία που έγραφε το 2007 να επαληθεύεται ταυτόχρονα ως τραγωδία και ως φάρσα, και τη θέση του Λίντμπεργκ να καταλαμβάνει πανηγυρικά ο Τραμπ.
Είναι πολλά και τα δυστοπικά βιβλία των οποίων οι πωλήσεις σημείωσαν εντυπωσιακή αύξηση αμέσως μετά την ανακοίνωση των εκλογικών αποτελεσμάτων, κι αυτό δηλώνει μια ιδιότυπη μορφή αντίστασης. Χαρακτηριστική είναι η εκτόξευση στις πρώτες θέσεις του κλασικού έργου της Μάργκαρετ Άτγουντ, Ιστορία της θεραπαινίδας (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, Ψυχογιός) μέσα σε δύο ημέρες από την επανεκλογή του Τραμπ. Πρόκειται για ένα βιβλίο που διατηρεί τη δημοτικότητά του χάρη στην ομώνυμη διασκευή του σε τηλεοπτική σειρά με πρωταγωνίστρια την Ελίζαμπεθ Μος, που προβλήθηκε για πρώτη φορά το 2017 και έχει κερδίσει δύο Χρυσές Σφαίρες και πέντε Primetime Emmy. Το βιβλίο μάς μεταφέρει στη Νέα Αγγλία του μέλλοντος, όπου έχει εγκατασταθεί η Δημοκρατία της Γαλαάδ, μια πατριαρχική κοινωνία η οποία επιβάλλει στις γυναίκες την αναγκαστική αναπαραγωγή και την έλλειψη αυτοδιάθεσης του σώματος, ακριβώς σαν το σενάριο που βλέπουμε να διαμορφώνεται στη σημερινή Αμερική βάσει των πρόσφατων, προεκλογικών ανακοινώσεων του Τραμπ για απόλυτη απαγόρευση των αμβλώσεων.
Άλλο ένα βιβλίο που περιλαμβάνεται στη λίστα με τα πλέον ευπώλητα είναι ο Σταθμός Έντεκα της επίσης Καναδής, αλλά πλέον Νεοϋορκέζας συγγραφέως Έμιλι Μάντελ (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη, Ίκαρος). Πρόκειται για ένα εξίσου δυστοπικό μυθιστόρημα με θέμα μια θανατηφόρα γρίπη, που ως ασθένεια έχει συμβολικές προεκτάσεις οι οποίες κάλλιστα παραπέμπουν στην ομαδική παράνοια του τραμπικού καθεστώτος. Ο νεαρός Τζίβαν Σόντρι αποφασίζει να την αποφύγει κλεισμένος σε έναν ουρανοξύστη, απ’ όπου βλέπει τον κόσμο να καταρρέει. Είκοσι χρόνια αργότερα, το σύμπαν παραμένει ασφυκτικό, αλλά η πρωταγωνίστρια Κρίστεν μπορεί να περιφέρεται στους οικισμούς του μεταμορφωμένου κόσμου ανεβάζοντας Σαίξπηρ και παίζοντας μουσική. Η τέχνη σώζει και η ομορφιά είναι, ίσως, η μόνη που μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.
Όμως, σε τέτοιες δύσκολες συνθήκες υπάρχει πάντα ένα βιβλίο που επανέρχεται στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας και αυτό δεν είναι άλλο από το κλασικό έργο του Ρέι Μπράντμπερι, Φαρενάιτ 451 (μτφρ. Βασίλης Δουβίτσας, Άγρα). Πρόκειται για μια συμβολική ιστορία για τη λογοκρισία, την έλλειψη ελευθερίας του λόγου και τους ανθρώπους που είδαν τους εχθρούς των βιβλίων να παίρνουν τα ηνία. Πολλά χρόνια προτού επέλθει η κατάλυση της ελευθερίας του λόγου, ο Μπράντμπερι είχε μιλήσει για την επικίνδυνη επιβολή ενός σύμπαντος χωρίς βιβλία, τα οποία παραδίδονται στις φλόγες (οι 451 βαθμοί της κλίμακας Φαρενάιτ είναι η θερμοκρασία στην οποία καίγεται το χαρτί). Ένα σενάριο που, όπως τόσα από αυτά που περιγράφονται στα δυστοπικά έργα, δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα, καθώς τα βιβλία και ο λόγος απαξιώνονται και τη θέση τους παίρνουν το σκοτάδι της αμάθειας και του ρεβανσισμού.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
