Ο Νίκος Καζαντζάκης θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες συγγραφείς και τους πιο πολυμεταφρασμένους διεθνώς. Πολύς λόγος γίνεται για τον τρόπο που έγραφε και για τα αδημοσίευτα κείμενά του, για έργα που δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Ο επιστημονικός σύμβουλος των εκδόσεων Καζαντζάκη και πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της εταιρείας φίλων του Νίκου Καζαντζάκη, Νίκος Μαθιουδάκης, μας ξεναγεί στο αρχείο ενός από τους μεγαλύτερους Έλληνες συγγραφείς.
— Αυτή η διεθνής εταιρεία φίλων πότε ιδρύθηκε και τι κάνει ακριβώς;
Το διεθνές τμήμα ιδρύθηκε το 1988 και ο πρόεδρός της Γιώργος Στασινάκης έχει καταφέρει να διαδώσει το έργο και τη ζωή του Νίκου Καζαντζάκη σε πάνω από 120 χώρες ιδρύοντας εκεί πέρα τμήματα και έχοντας στο ενεργητικό του πάνω από 6.000 μέλη. Μοναδικός στόχος της εταιρείας είναι η διοργάνωση εκδηλώσεων ημερίδων και συνεδρίων προκειμένου να έρχεται ο κόσμος όλης της υφηλίου πιο κοντά στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Το ελληνικό τμήμα ιδρύθηκε το 1992.
Δεν είναι τόσα πολλά τα αδημοσίευτα. Τα περισσότερα είχε φροντίσει ο ίδιος και αργότερα η σύντροφός του Ελένη να δημοσιοποιηθούν. Αλλά στόχος της Νίκης Σταύρου, εκδότριας των έργων του δεν είναι μόνο να παραδοθεί ένα βιβλίο, ένα λογοτεχνικό κείμενο αλλά ένα σώμα κειμένου στους ερευνητές ώστε να γίνουν μελέτες σε μη γνωστά έργα του Καζαντζάκη.
— Ποια είναι η επίδραση του έργου του Καζαντζάκη σήμερα; Και πώς προσεγγίζουν το έργο του σήμερα;
Παρά το γεγονός ότι ούτε στον ελλαδικό χώρο ούτε στο εξωτερικό ο Καζαντζάκης δεν διδάσκεται στα πανεπιστήμια όσο θα έπρεπε η απήχηση του έργου στον κόσμο είναι συγκλονιστική. Χρησιμοποιώ αυτό το επίθετο για έναν και μοναδικό λόγο. Φαίνεται από το μέγεθος των εκδόσεων που υπάρχουν ανά τον κόσμο πάνω στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη και φυσικά στο ενδιαφέρον που εκδηλώνουν για την δραματοποίηση λογοτεχνικών κειμένων του σε παραστάσεις θεατρικές ή σε κινηματογραφικά έργα. Σημειώνω ότι έχουν καταγραφεί πάνω από 1000 εκδόσεις των έργων του Νίκου Καζαντζάκη σε πάνω από 40 γλώσσες. Αυτός είναι ένας λόγος που μας δημιουργεί ένα επιχείρημα ότι ο Καζαντζάκης και ο καβάφης ανήκουν στους πιο πολυμεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς.
— Ποιο είναι το έργο που προτιμούν περισσότερο;
Πρώτος έρχεται Ο Βίος και η Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά και εξαιτίας της μεγάλης επιτυχίας που είχε στον κινηματογράφο. Ακολουθούν Ο Τελευταίος Πειρασμός και Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται. Αυτά είναι τα πιο γνωστά και αν διαλέγαμε πέντε έργα, μέσα σε αυτά θα ήταν και η Ασκητική και η Αναφορά στον Γκρέκο. Δηλαδή τρία καθαρά λογοτεχνικά έργα, ένα φιλοσοφικό δοκίμιο και ένα αυτοβιογραφικό έργο.
— Για εσάς τους μελετητές ποιο πιστεύετε ότι είναι το πιο σημαντικό του βιβλίο;
Για εμένα προσωπικά η Οδύσσεια πάνω στην οποία έκανα και τη διατριβή μου. Είναι ένα επικό ποίημα με 33.333 στίχους. Εκεί μέσα ο Καζαντζάκης εγκιβώτισε λέξεις από το στόμα του λαού στην προσπάθειά του να τις διασώσει. Υπάρχουν περισσότερες από 5.000 λέξεις σε αυτό το έργο που δεν υπάρχουν σε κανένα λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας.
— Εδώ, το ελληνικό τμήμα, το μουσείο Καζαντζάκη και οι εκδόσεις Καζαντζάκη πώς δραστηριοποιούνται;
Συμπορεύονται και κάνουν μια προσπάθεια όχι μόνο διάσωσης του έργου του Καζαντζάκη αλλά και της δημιουργίας μια θεμελιώδους βάσης, ώστε να γίνει μελέτη και έρευνα πάνω στο έργο του.
— Υπάρχουν πολλά ανέκδοτα και αδημοσίευτα χειρόγραφα του Καζαντζάκη;
Δεν είναι τόσα πολλά τα αδημοσίευτα. Τα περισσότερα είχε φροντίσει ο ίδιος και αργότερα η σύντροφός του Ελένη να δημοσιοποιηθούν. Αλλά στόχος της Νίκης Σταύρου, εκδότριας των έργων του δεν είναι μόνο να παραδοθεί ένα βιβλίο, ένα λογοτεχνικό κείμενο αλλά ένα σώμα κειμένου στους ερευνητές ώστε να γίνουν μελέτες σε μη γνωστά έργα του Καζαντζάκη.
— Αυτά ποια είναι;
Κυρίως είναι θεατρικά. Εκδώσαμε το «Ξημερώνει», το πρώτο ερωτικό δράμα που γράφει σε ηλικία 23 ετών και το οποίο μετέγραψα από το χειρόγραφο σε αντιπαραβολή με το πρωτόγραφο. Υπάρχει το κατατεθέν χειρόγραφο του Καζαντζάκη στον πανελλήνιο διαγωνισμό το οποίο φυλάσσεται στην Εθνική βιβλιοθήκη, ενώ το πρωτόγραφό του βρίσκεται στο μουσείο Καζαντζάκη.
— Ποια η διαφορά των δύο χειρογράφων;
Υπάρχουν πάρα πολλές διορθώσεις. Οπότε κρίναμε ότι πρέπει να συμπεριλάβουμε και τα δυο χειρόγραφα σε φωτογραφική ανατύπωση, ώστε να μπορεί ο μελετητής από κάθε μεριά του κόσμου να ερευνήσει. Εδώ και δυο χρόνια έχουμε μπει σε μια διαδικασία αναθεώρησης όλου του έργου του Καζαντζάκη.
— Τι σημαίνει αυτό;
Τα βιβλία έβγαιναν μέχρι σήμερα σε μια κλασική έκδοση και σε πολυτονικό σύστημα. Ο λόγος που ξεκινήσαμε τη διαδικασία της επανέκδοσης είναι ότι ο Καζαντζάκης έγραφε σε μονοτονικό σύστημα και ακραία δημοτική από το 1920. Το μονοτονικό σύστημα περνάει στην εκπαίδευση από το 1982. Τα βιβλία του έβγαιναν σε πολυτονικό γιατί έπρεπε να είναι σύμφωνα με τα ήθη των εκδόσεων της εποχής. Επανακυκλοφορούμε όλο το έργο του Καζαντζάκη σε μονοτονικό, δεν υιοθετούμε την ακραία δημοτική του, αλλά κάνουμε επιδιορθώσεις λέξεων που ο Κάσδαγλης, ο πρώτος επιμελητής των εκδόσεων είχε κάνει.
— Πόσα βιβλία έχετε εκδώσει μέχρι σήμερα;
Έχουμε βγάλει τρία βιβλία στη νέα αναθεωρημένη έκδοση, τον Βίο και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, την Αναφορά στον Γκρέκο και την Ασκητική. Δεν εκδίδουμε μόνο το κείμενο, αλλά έχουμε εμπεριστατωμένες εισαγωγές και στο επίμετρο υπάρχουν οι ανεκτίμητες πληροφορίες του Πάτροκλου Σταύρου, κείμενο που δεν πρέπει να χαθεί από τον αναγνώστη και τον μελετητή. Αλλάζει ακόμα και το εξώφυλλο, σε μια πιο μοντέρνα μορφή.
— Πόσα θεατρικά έργα έχετε βρει;
Τα Ξημερώνει, Ο Πρωτομάστορας, που έχουν ήδη εκδοθεί, και ετοιμάζουμε τα επόμενα τέσσερα, Φασγά, Έως πότε;, Κωμωδία και ο Οθέλλος ξαναγυρίζει.
— Και τα σενάρια τι είναι;
Είναι αδημοσίευτα γιατί έχουν πολλά προβλήματα και όχι μόνο υφολογικά. Είναι και τεχνικά τα προβλήματα. Κάποια από αυτά είναι κακογραμμένα. Έχει δημοσιευθεί ο Δον Κιχώτης και η Έκλειψη ηλίου. Στόχος μας είναι κάποια στιγμή να δημιουργήσουμε μια ομάδα επιστημόνων, να τα μεταγράψουμε, γιατί όλα αυτά βρίσκονται και φυλάσσονται στο μουσείο Καζαντζάκη, να τα τεκμηριώσουμε και να τα σχολιάσουμε προκειμένου να τα δώσουμε στο αναγνωστικό κοινό. Πρέπει να ξέρει πολύ καλά ο αναγνώστης για ποιον λόγο λαμβάνει το έργο αυτό στα χέρια του. Υπάρχουν και χειρόγραφα που είναι ακόμα ατεκμηρίωτα.
Πριν από λίγα χρόνια μου δόθηκε ένα κείμενο που δεν είχε διαβάσει ποτέ κανείς, ένα παραμύθι του Καζαντζάκη 18 σελίδων, το οποίο μετέγραψα για να το παρουσιάσω στο μουσείο Καζαντζάκη. Πρόκειται να εκδοθεί από το μουσείο και τις εκδόσεις αυτό το άγνωστο αραβικό παραμύθι που είναι η διασκευή ενός άγνωστου παραμυθιού από τις νύχτες της Χαλιμάς. Είναι μια διασκευή στην οποία κατά τα δύο τρίτα ο Καζαντζάκης κρατά την αφήγηση της Σεχραζάτ, αλλά σχεδόν από τη μέση και μετά χρησιμοποιεί τα σύμβολά του, τις ιδέες του και βάζει ότι αυτός θα ήθελε να βάλει σε αυτό το παραμύθι. Φιλοδοξούμε μέχρι το 2017 να έχει δοθεί στα παιδιά με μια ωραία εικονογράφηση. Ο τίτλος του παραμυθιού είναι Το Φτερωτό Άλογο.
— Η αμέσως επόμενη έκδοσή σας ποια είναι;
Το Ταξιδεύοντας στην Ισπανία και ο Καπετάν Μιχάλης.
— Αργυρώ Μποζώνη
* Όλο το υλικό και οι φωτογραφίες από το αρχείο του Νίκου Καζαντζάκη έχουν παραχωρηθεί για χρήση και προβολή αποκλειστικά από το LIFO.gr - Απαγορεύεται η χρήση και αναδημοσίευσή του από τρίτους.
σχόλια