Τζον Κασσαβέτης, εξέχων δημιουργός της αμερικανικής αβάν-γκαρντ

Τζον Κασσαβέτης, εξέχων δημιουργός της αμερικανικής αβάν-γκαρντ Facebook Twitter
Τζον Κασσαβέτης, Λονδίνο, 1960. Φωτό: Getty Images
0

Όπως συμβαίνει συχνά με την αμερικανική πρωτοπορία στο χώρο των τεχνών, η επιτυχία και η αναγνώριση έρχεται συνήθως από την Ευρώπη. Η περίπτωση του ελληνικής καταγωγής Αμερικανού ηθοποιού και σκηνοθέτη Τζον Κασσαβέτη όχι μόνο δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά είναι το κατεξοχήν παράδειγμα που η ευρωπαϊκή αποδοχή υποχρέωσε την Αμερική να δει ευμενέστερα. Σήμερα, δεκαεννέα χρόνια μετά τον πρώιμο θάνατό του, παραμένει παραγνωρισμένος και σχεδόν ξεχασμένος τόσο από το μεγάλο πλατύ κοινό όσο και από τις νεότερες γενιές σκηνοθετών και ηθοποιών της πατρίδας του. Παρ' όλη την εκτενή βιβλιογραφία που υπάρχει γύρω από τις ταινίες και τη ζωή του, αλλά και τις δεκάδες διατριβές που έχουν γραφτεί για αυτόν τον πιονέρο του αμερικανικού ανεξάρτητου αφηγηματικού κινηματογράφου.

Γεννημένος το 1929 στη Νέα Υόρκη από Έλληνες γονείς, πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στη Λάρισα όπου η οικογένεια είχε καταφύγει τα χρόνια της μεγάλης οικονομικής ύφεσης, για να επιστρέψουν και να εγκατασταθούν λίγα χρόνια μετά στο Λονγκ Άιλαντ. Στην ηλικία των έξι, η μόνη γλώσσα που μιλούσε ήταν τα ελληνικά και ενδεχομένως εκείνο το περιορισμένο παιδικό λεξιλόγιο να παρέμεινε και το μόνο που διατήρησε στο υπόλοιπο της ζωής του από την πατρογονική γλώσσα, αν και ο πατέρας του ήταν ενεργά δραστήριος στην ελληνική κοινότητα. Καλός μαθητής δεν υπήρξε ποτέ, λάτρευε τα σπορ, και στο σινεμά πήγαινε να δει τον Τζέιμς Κάγκνεϊ λόγω ύψους. Ήταν και ο ίδιος κοντός και η ταύτιση με τον μικρόσωμο αλλά ιδιαίτερα μάτσο άντρα, σούπερ σταρ της εποχής, ήταν σωτήρια.

Θα προταθεί για Όσκαρ για τα Δώδεκα Καθάρματα του Όλντριτς το '67, θα γίνει σούπερ σταρ με το Μωρό της Ρόζμαρι του Πολάνσκι το '68. Οι αμοιβές του πηγαίνουν στην ολοκλήρωση του δικού του φιλμ, ενώ ο ίδιος θεωρεί εκείνη την περίοδο την ευτυχέστερη, την πιο «μαγική» της ζωής του.

Πέρασε από διάφορα κρατικά κολέγια, που κανένα δεν του κίνησε το ενδιαφέρον, μέχρι που αποφάσισε να δώσει εξετάσεις στην American Academy of Dramatic Arts με σκοπό την άγρα γυναικών. Εκεί μέσα τελικά θα έβρισκε το στόχο και τη γυναίκα της ζωής του. Ένα πανέμορφο, κατάξανθο και ταλαντούχο κορίτσι, κόρη πολιτειακού γερουσιαστή από το Ουινσκόνσιν, που άκουγε στο όνομα Τζίνα Ρόουλαντς. Την παντρεύτηκε αμέσως μετά την αποφοίτησή τους, το 1954, χωρίς να έχουν την παραμικρή υποψία για τη μοναδική πορεία που τους επιφύλασσε η μοίρα. Έπεσαν με τα μούτρα και οι δύο στη δουλειά και ο Τζον σύντομα θα έπαιρνε την πρώτη του σημαντική δουλειά στην τηλεόραση στην επιτυχημένη σειρά Paso Doble. Έπαιξε, σε περισσότερα από ογδόντα επεισόδια, το ρόλο του γεροδεμένου πυγμάχου, ενώ παράλληλα έρχονταν και οι πρώτοι ρόλοι του Χόλιγουντ. Μονίμως θυμωμένος, οργισμένος και οξύθυμος, όλη εκείνη την εποχή, αποκτά τη φήμη του καβγατζή. Μάλωνε με όλους, σκηνοθέτες, σεναριογράφους, παραγωγούς.

Σ' ένα κενό από τη δουλειά, κι ενώ η Ρόουλαντς έδρεπε δάφνες στο θέατρο, αποφασίζει ν' ανοίξει ένα εργαστήρι για άνεργους ηθοποιούς. Ο Μπομπ Φόσι του παραχωρεί το στούντιό του τα βράδια. Εκεί μέσα γεννήθηκαν οι Σκιές. Το πρώτο του φιλμ και ίσως η πρώτη καθαρά ανεξάρτητη παραγωγή στην Αμερική. Μέσα από αυτοσχεδιασμούς νεαρών ηθοποιών, αφηγείται τη ζωή τριών μαύρων αδελφών στο διανοουμενίστικο Μανχάταν. Με κάμερα στο χέρι, μεγάλο ασπρόμαυρο κόκκο και μουσικά θέματα του Τσάρλι Μίνγκους, αποκαλύπτεται η Νέα Υόρκη των δρόμων, των κλαμπ, της καλλιτεχνικής bohemia. Χρηματοδότες οι θαυμαστές του Κασσαβέτη, των οποίων τη συνδρομή ζητά on air σε μια νυχτερινή ραδιοφωνική εκπομπή. Έτσι μαζεύτηκαν τα πρώτα 2.000 δολάρια. Η πρώτη εκδοχή που παίχτηκε στο θρυλικό Cine Paris θεωρήθηκε απόλυτη αποτυχία! Ο μεγάλος θεωρητικός του underground Τζόνας Μέκας ενθουσιάζεται και το βραβεύει. Μια δεύτερη εκδοχή, με λεφτά που μάζεψε ο Νίκος Παπατάκης, που ζούσε εκείνο το διάστημα εκεί ψάχνοντας νέα ταλέντα, και με συμπληρωματικό σεναριακό υλικό γραμμένο από τον Κασσαβέτη, έμελε να απορριφθεί από την αβάν γκαρντ. Είναι το σωτήριο έτος 1959 και ο Τζον γίνεται διάσημος ως ο ντετέκτιβ-πιανίστας Τζόνι Στακάτο, από το ομώνυμο σήριαλ του NBC.

Οι Σκιές παίζονται στο Λονδίνο, ενθουσιάζουν κοινό και κριτικούς, βραβεύονται στο Φεστιβάλ της Βενετίας και διανέμονται ως εισαγμένο προϊόν στις Ηνωμένες Πολιτείες από την British Lion! Ο Μόντι Ράτκιν της Paramount τον καλεί να σκηνοθετήσει στο Χόλιγουντ. Μοναδική «σοβαρή» εμπειρία, η σκηνοθεσία έξι επεισοδίων της τηλεοπτικής σειράς στην οποία πρωταγωνιστούσε. Η εμπειρία του μάλλον μέτριου Όταν ο Πόθος Προστάζει τον πείθει ότι τα στούντιο δεν είναι σύμμαχοι ούτε του ηθοποιού ούτε του δημιουργού. Παρ' όλα αυτά επιμένει, και γυρίζει με πρωταγωνιστές τη γυναίκα του, τον Μπαρτ Λάνκαστερ και την Τζούντι Γκάρλαντ το Παιδί μας σε περιμένει, μια ταινία γιά τη ζωή των αυτιστικών παιδιών. Ο μεγαλοπαραγωγός Στάνλεϊ Κρέιμερ του αφαιρεί το δικαίωμα να το μοντάρει, ο Κασσαβέτης συγκρούεται σφοδρά μαζί του και μπαίνει στη μαύρη λίστα.

Τζον Κασσαβέτης, εξέχων δημιουργός της αμερικανικής αβάν-γκαρντ Facebook Twitter
Στο μοντάζ με την Τζίνα Ρόουλαντς

Είμαστε στο 1963 και η Ρόουλαντς αναλαμβάνει να συντηρήσει το σπίτι. Ο Τζον αφοσιώνεται στα παιδιά τους, τον Νικ και την Αλεξάνδρα (η Zωή θα γεννηθεί αργότερα), και στο γράψιμο. Είναι ένας άντρας απολύτως πιστός στη γυναίκα του και στην ιδέα της οικογένειας, πράγμα παράδοξο, καθώς η θεματολογία των ταινιών που ακολουθούν επικεντρώνονται στην κρίση των σχέσεων και του γάμου. Για δύο χρόνια γράφει μυθιστορήματα, θεατρικούς διαλόγους, σενάρια. Μέχρι που ο παλιός του συν-παραγωγός στις Σκιές Μόρις Μακεντρί τον προτρέπει να γυρίσει τα Πρόσωπα. Τα γυρίσματα κρατούν έξι μήνες, το μοντάζ θα κρατήσει τρία χρόνια, στο εντωμεταξύ θα πρωταγωνιστήσει σε πέντε ταινίες - οι δύο γυρίζονται στην Ιταλία. Θα προταθεί για Όσκαρ για τα Δώδεκα Καθάρματα του Όλντριτς το '67, θα γίνει σούπερ σταρ με το Μωρό της Ρόζμαρι του Πολάνσκι το '68. Οι αμοιβές του πηγαίνουν στην ολοκλήρωση του δικού του φιλμ, ενώ ο ίδιος θεωρεί εκείνη την περίοδο την ευτυχέστερη, την πιο «μαγική» της ζωής του.

Στα Πρόσωπα δίνεται η εντύπωση ότι κυριαρχεί ο αυτοσχεδιασμός, αλλά στην πραγματικότητα η ταινία βασίζεται σε ένα σφιχτοδεμένο σενάριο. Καταφέρνει όμως και βγάζει από τους ηθοποιούς του έναν αυθορμητισμό και μια αυθεντικότητα κόντρα στα στερεότυπα του εμπορικού σινεμά. Ο Κασσαβέτης λατρεύει τον ηθοποιό και τον καταγράφει μοναδικά. Η Ρόουλαντς στα Πρόσωπα είναι εκθαμβωτική - άλλωστε στα επόμενα έργα τους θα εξελιχθεί σε μια σπουδαία ηθοποιό. Η ειδική προβολή στην Καλιφόρνια είναι για μια ακόμα φορά καταστροφική, ενώ για μια ακόμα φορά η Βενετία τον σώζει. Επιστρέφει με πέντε βραβεία και γίνεται καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία. Προτείνεται μάλιστα για Όσκαρ σεναρίου. Αμέσως γυρίζει τους Συζύγους και στο «θίασο» προστίθενται ο Πίτερ Φολκ και ο Μπεν Γκαζάρα. Ακόμη μια ανέλπιστη επιτυχία. Πάντα χωρίς να προδίδει το καλλιτεχνικό του όραμα, χρησιμοποιώντας ερασιτέχνες, τους γονείς του, τα πεθερικά του, τα παιδιά του, βάζοντας υποθήκη το σπίτι του.

Μια ιδέα της ατμόσφαιρας που επικρατεί στα γυρίσματα, η δημιουργική «τρέλα» που γίνεται τέχνη, αποτυπώνεται στο Μια γυναίκα εξομολογείται. Επίσης: Μίνι και Μόσκοβιτς (όπου ο Σκορσέζε εργάζεται ως ηχολήπτης), Η δολοφονία ενός Κινέζου Μπουκμέικερ, Νύχτα Πρεμιέρας, Γκλόρια - Μέγα βραβείο στη Βενετία το 1980, «Αργυρή Άρκτος» - για την Ερωτική Θύελλα το 1984. Το 1981 επιστρέφει στην Ελλάδα για να παίξει στην κατά Μαζούρσκι σαιξπηρική Τρικυμία που γυρίζεται στο Αγκίστρι. Τα χρόνια που ακολουθούν σκηνοθετεί θέατρο και γράφει για τη μούσα του τη Γυναίκα Μυστήριο. Η τελευταία του ταινία, η ρομαντική κωμωδία Big Trouble, είναι ανάθεση της Columbia. Με σοβαρό πρόβλημα αλκοολισμού, και μετά από περιπέτεια τριάμισι χρόνων, πεθαίνει το Φλεβάρη του 1989 από κύρωση του ήπατος. Μόλις πενήντα εννέα χρόνων. Αφήνοντας παρακαταθήκη το φιλμικό του σύμπαν-ύμνο στην αγάπη και στον άνθρωπο. Δεν μένει παρά να αποτιμηθεί από τις επόμενες γενιές του χαμένου αμερικανικού ονείρου.

Οθόνες
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

movies

Οθόνες / Η Σταχτοπούτα αλλιώς και 5 ακόμα λόγοι για να πάτε σινεμά

Το διάσημο παραμύθι γίνεται ταινία τρόμου, εφηβικά δράματα και η καινούργια σκηνοθετική δουλειά του διεθνούς φήμης Έλληνα διευθυντή φωτογραφίας Φαίδωνα Παπαμιχαήλ – Τι παίζει από σήμερα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
THE LIFO TEAM
Φαίδων Παπαμιχαήλ: «Παντού με περνούν για ξένο, δεν έχω πλέον μητρική γλώσσα»

Pulp Fiction / «Παντού με περνούν για ξένο, δεν έχω πλέον μητρική γλώσσα»

Με αφορμή τη νέα του ταινία, ο σημαντικός διευθυντής φωτογραφίας και σκηνοθέτης Φαίδων Παπαμιχαήλ αφηγείται στον Θοδωρή Κουτσογιαννόπουλο τη συναρπαστική διαδρομή της ζωής του από τα πρώτα του βήματα μέχρι τις μεγαλύτερες στιγμές της καριέρας του.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
El Eternauta: Το θρυλικό κόμικ μεταφέρθηκε στο Netflix σε μια σειρά υψηλών προδιαγραφών

Daily / El Eternauta: Το θρυλικό κόμικ μεταφέρθηκε στο Netflix σε μια σειρά υψηλών προδιαγραφών

«Ο κοσμοναύτης του απείρου» έκανε πρεμιέρα πριν από μερικές μέρες, σε μια μεταφορά αντάξια του θρύλου που συνοδεύει τόσο το έργο όσο και τον δημιουργό του, ο οποίος βρήκε τραγικό τέλος στα χέρια της αργεντινής χούντας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
«Πόσο θα τα έσπαγε/γαμάτη θα ήταν μια θρησκεία με θεό τον Νίκολας Κέιτζ»: Οι 10 αγαπημένες ταινίες της Ναταλίας Σουίφτ / «Αν μοιραστώ μαζί σου την ταινία που αγαπάω, μόνο αγάπη έχω να σου δώσω»

Μυθολογίες / «Φαντάζεστε μια θρησκεία με θεό τον Κέιτζ;»: Οι 10 αγαπημένες ταινίες της Ναταλίας Σουίφτ

Από το After Hours του Σκορσέζε, που την απελευθέρωσε, μέχρι τη Γλυκιά Συμμορία του Νικολαΐδη, που τη σημάδεψε με τη μουσική της, η ηθοποιός μοιράζεται μια ετερόκλητη κινηματογραφική λίστα.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΝΕΤΤΑ ΓΙΑΚΙΝΤΖΗ
Η νέα ταινία του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ και 5 ακόμα λόγοι για να πάτε σινεμά

Οθόνες / Η νέα ταινία του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ και 5 ακόμα λόγοι για να πάτε σινεμά

Το ακαταμάχητο ντεμπούτο της Λουίζ Κουρβουαζιέ που σάρωσε εισπρακτικά στη Γαλλία και η επίσημη πρόταση της Τσεχίας για το περσινό Όσκαρ Διεθνούς Ταινίας ξεχωρίζουν αυτή την κινηματογραφική εβδομάδα.
THE LIFO TEAM
Πότε ανοίγουν οι θερινοί κινηματογράφοι της Αθήνας;

Οθόνες / Πότε ανοίγουν οι θερινοί κινηματογράφοι της Αθήνας;

Οι Αθηναίοι σινεφίλ δεν θα χρειαστεί να περιμένουν πολύ για να εξασκήσουν την αγαπημένη τους καλοκαιρινή συνήθεια. Συγκεντρώσαμε όλες τις ημερομηνίες που έχουν γίνει γνωστές για την έναρξη λειτουργίας των θερινών σινεμά της πρωτεύουσας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
«Στα εννιά μου προσπαθούσα να καταλάβω τι σχέση είχε το λεωφορείο με την Μπλανς Ντιμπουά» / «Το Λεωφορείο ο πόθος ήταν η πρώτη μου ακατάλληλη ταινία»: Oι 10 αγαπημένες ταινίες του Γιάννη Ξανθούλη

Μυθολογίες / «Το Λεωφορείο ο πόθος ήταν η πρώτη μου ακατάλληλη ταινία»: Oι 10 αγαπημένες ταινίες του Γιάννη Ξανθούλη

Η κινηματογραφική λίστα του Έλληνα συγγραφέα είναι συγκινησιακά φορτισμένη και γεμάτη παιδικές αναμνήσεις όπως και τα βιβλία του.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΝΕΤΤΑ ΓΙΑΚΙΝΤΖΗ
«I love Lucy»: Οργή, αλκοόλ, χρήμα, ξύλο και απιστίες πίσω από το πιο διάσημο οικογενειακό σόου του κόσμου

Σαν σήμερα / Λουσίλ Μπολ: Η πιο αξιολάτρευτη νοικοκυρά της Αμερικής ήταν μια απάτη

Σαν σήμερα το 1989 πεθαίνει η Αμερικανίδα ηθοποιός Λουσίλ Μπολ, πρωταγωνίστρια της διάσημης τηλεοπτικής σειράς «I love Lucy». Αν και λατρεύτηκε από εκατομμύρια τηλεθεατές, η πραγματικότητα πίσω από το «Καλύτερο τηλεοπτικό σόου όλων των εποχών» ήταν γεμάτη βία, αλκοόλ και απιστίες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η «Εκδίκηση των Σιθ» έγινε 20 χρονών και επιστρέφει στους κινηματογράφους

Οθόνες / Η «Εκδίκηση των Σιθ» έγινε 20 χρονών και επιστρέφει στους κινηματογράφους

Το κλείσιμο μιας τριλογίας «Star Wars» που λοιδορήθηκε, για να επανεκτιμηθεί μερικώς όταν η νεότερη έπεσε θύμα των γενικευμένων culture wars και των ελάχιστων φιλοδοξιών της, επανεμφανίζεται στα σινεμά με αφορμή την επέτειο 20 χρόνων από την κυκλοφορία της.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Your Friends & Neighbors: Και ο πλούσιος λευκός πενηντάρης έχει ψυχή

Daily / Your Friends & Neighbors: Και ο πλούσιος λευκός πενηντάρης έχει ψυχή

Ο Τζον Χαμ υποδύεται τον επιτυχημένο επενδυτή που χάνει ξαφνικά το έδαφος κάτω από τα πόδια του σ΄αυτή την εκλεκτικά διασκεδαστική, κατά τόπους δραματική και συχνά διεισδυτική σάτιρα ηθών της πλουτοκρατικής ελίτ.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Οι 10+1 αγαπημένες ταινίες του Σπύρου Στάβερη

Μυθολογίες / «Μου αρέσουν οι ιστορίες εκδίκησης στο σινεμά»: Οι 10+1 αγαπημένες ταινίες του Σπύρου Στάβερη

Από το φιλιππινέζικο σινεμά και τον Ζακ Τατί, μέχρι μια ταινία με μαχητές kung-fu που εξεγείρονται ενάντια στη γραφειοκρατία -και μία που τον ώθησε να ζητήσει από τη Marthe Keller να τον κάνει φίλο στο Facebook- η λίστα του φωτογράφου είναι γεμάτη εκπλήξεις.
ΣΠΥΡΟΣ ΣΤΑΒΕΡΗΣ
Κωστής Χαραμουντάνης: «Για να κάνω σινεμά μένω ακόμα στο πατρικό μου»

Κωστής Χαραμουντάνης / Κωστής Χαραμουντάνης: «Για να κάνω σινεμά μένω ακόμα στο πατρικό μου»

Ο 31χρονος σκηνοθέτης νιώθει πως ενηλικιώθηκε μαζί με την πρώτη του βραβευμένη ταινία, «Κιούκα: Πριν το τέλος του καλοκαιριού», κινηματογραφεί τις αναμνήσεις του και είναι μία από τις πιο μεγάλες ελπίδες του ελληνικού κινηματογράφου.
M. HULOT
«Το γυναικείο σώμα είναι το πρώτο που προσπαθεί να ελέγξει κάθε εξουσία»

Thalia Mavros / «Το γυναικείο σώμα είναι το πρώτο που προσπαθεί να ελέγξει κάθε εξουσία»

Η διεθνώς βραβευμένη παραγωγός και σκηνοθέτις Thalia Mavros μιλά στη LIFO για τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνει η «αυτοκρατορία» του Τραμπ, καθώς και για τη θέση της γυναίκας σε έναν κόσμο που αλλάζει - και όχι προς το καλύτερο.
M. HULOT
«The last of us» - S02 : Να δεις τι σου 'χω για μετά

Οθόνες / «The last of us» - S02 : Να δεις τι σου 'χω για μετά

Το πρώτο επεισόδιο της δεύτερης σεζόν της αγαπημένης σειράς του HBO λειτουργεί ως εισαγωγή, συστήνοντας νέους χαρακτήρες, το περιβάλλον της δράσης, τη σχέση των παλιών χαρακτήρων με αυτό αλλά και μεταξύ τους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
«Κρίστοφερ Νόλαν, σε εκλιπαρώ, μην κάνεις την Οδύσσεια ‘σύγχρονη’»

Οθόνες / «Κρίστοφερ Νόλαν, σε εκλιπαρώ, μην κάνεις την Οδύσσεια σύγχρονη»

Ο επιφανής μελετητής του Ομήρου και διευθυντής του New York Times Review of Books, Ντάνιελ Μέντελσον, περιγράφει στην εφημερίδα Telegraph τους τρεις βασικούς κανόνες που ελπίζει να τηρηθούν κατά τη μεταφορά της «Οδύσσειας» στη μεγάλη οθόνη.
THE LIFO TEAM
Movies

Οθόνες / Μια ταινία για τον Bloody Hawκ και άλλοι 8 λόγοι για να πάτε σινεμά

Αυτή την εβδομάδα έχουν την τιμητική τους τα κατασκοπικά θρίλερ, παίζει η επανέκδοση του Delicatessen και ένα ντοκιμαντέρ για τον δημοφιλή ράπερ που δεν απευθύνεται μόνο στο fan base του — όχι άλλο Minecraft.
THE LIFO TEAM