Μια από τις σημαντικότερες εκπομπές και η μακροβιότερη τηλεοπτική εκπομπή πολιτισμού που κατέβασε αυλαία το 2015, λόγω της πολιτικής συνεχούς μείωσης των κοστολογίων τηλεοπτικής παραγωγής, ήταν το «Παρασκήνιο» με το οποίο συνέδεσε το όνομά του ο σκηνοθέτης Λάκης Παπαστάθης, που πέθανε στις 8 Μαρτίου 2023, σε ηλικία 80 ετών.
Το «Παρασκήνιο» διαμόρφωσε μια γλώσσα τηλεοπτικού ντοκιμαντέρ, «παρότι το γενικό κλίμα και η παρουσία των ιδιωτικών καναλιών δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη του ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση», έλεγε ο σκηνοθέτης, σημειώνοντας ότι η ΕΡΤ υποβάθμιζε το προϊόν, προβάλλοντάς το κάθε Πέμπτη στις 6:20 μ.μ., σε ώρες προβολής που δεν ταίριαζαν με το κοινό που έβλεπε την εκπομπή.
Το 1970 ο σκηνοθέτης Λάκης Παπαστάθης με τον σκηνοθέτη Τάκη Χατζόπουλο ίδρυσαν την εταιρεία CINETIC, η οποία λειτουργούσε παράγοντας τηλεοπτικό πρόγραμμα και κινηματογραφικές ταινίες.
«Σκοπός της εταιρείας ήταν να δημιουργηθούν οι τεχνικές κυρίως υποδομές (μηχανές λήψης, φώτα, ηχοληπτικά, εργαστήριο μοντάζ κ.λπ.) προκειμένου να μπορέσουμε να κάνουμε με χαμηλό κόστος κινηματογραφικές ταινίες. Ο μόνος τρόπος τότε να πετύχουμε τον σκοπό μας ήταν να σκηνοθετούμε και να παράγουμε κυρίως διαφημιστικές ταινίες για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Πράγματι, καταφέραμε να αποκτήσουμε πελάτες και να κερδίζουμε κάποια χρήματα που τα επενδύσαμε σε μηχανήματα κινηματογράφου» γράφει ο Λάκης Παπαστάθης.
«Σταματήσαμε τα διαφημιστικά στις αρχές της δεκαετίας του '80 γιατί από τον Φεβρουάριο του 1976 ξεκινήσαμε το "Παρασκήνιο". Είχε προηγηθεί η ιστορική σειρά "Ιστορικό αρχείο" λίγο μετά τη Μεταπολίτευση. Και οι δύο τηλεοπτικές σειρές γυρίστηκαν σαν να ήταν κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ. Ο συνδυασμός της κινηματογραφικής εμπειρίας με το τηλεοπτικό μέσον καθόρισε στα πρώτα χρόνια τη γραφή των σκηνοθετών της Cinetic. Το "Παρασκήνιο" το πρότεινε στην ΕΙΡΤ ο Ροβήρος Μανθούλης, που τότε ήταν αναπληρωτής διευθυντής και υπεύθυνος προγράμματος. Από την πρώτη προβολή του "Παρασκήνιου" δημιουργήθηκε μεγάλο ενδιαφέρον, που εκφράστηκε και με πολλά δημοσιεύματα στον Τύπο» έλεγε ο Παπαστάθης για την εκπομπή.
Το «Παρασκήνιο» μόνο στη δημόσια τηλεόραση μπορούσε να υπάρξει. Κανένα ιδιωτικό κανάλι δεν θα το δεχόταν. Δεν ήταν ποτέ ένα προϊόν με μεγάλη τηλεθέαση. Η αντιμετώπιση που κατά καιρούς είχε εξαρτιόταν από το γούστο, την παιδεία και τις απόψεις των εκάστοτε διοικούντων. Και αυτό φαινόταν από τον σεβασμό που είχαν στην εκπομπή, τι ώρα την έπαιζαν, πώς τη διαφήμιζαν, πόσες εκπομπές ενέκριναν, τι κοστολόγιο αποδέχονταν.
Το «Παρασκήνιο» ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 1976 και αποτελείτο από τρία θέματα δεκαοκτάλεπτης διάρκειας το καθένα. Το πρώτο –που το σκηνοθέτησε ο Παπαστάθης– ήταν αφιερωμένο στον Θανάση Βέγγο, το δεύτερο –σκηνοθετημένο από τον Τάκη Χατζόπουλο– παρουσίαζε τον Μίνω Βολανάκη, που ήταν τότε καλλιτεχνικός διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, και το τρίτο –σκηνοθέτης ο Νίκος Κανάκης– ήταν ένα πορτρέτο του Γιάννη Μαρκόπουλου.
«Το "Παρασκήνιο" μόνο στη δημόσια τηλεόραση μπορούσε να υπάρξει. Κανένα ιδιωτικό κανάλι δεν θα το δεχόταν. Δεν ήταν ποτέ ένα προϊόν με μεγάλη τηλεθέαση. Η αντιμετώπιση που κατά καιρούς είχε εξαρτιόταν από το γούστο, την παιδεία και τις απόψεις των εκάστοτε διοικούντων. Και αυτό φαινόταν από τον σεβασμό που είχαν στην εκπομπή, τι ώρα την έπαιζαν, πώς τη διαφήμιζαν, πόσες εκπομπές ενέκριναν, τι κοστολόγιο αποδέχονταν.
Στην αρχή είχαμε κάποια κρούσματα λογοκρισίας που με τον καιρό ευτυχώς σταμάτησαν. Πιστεύω πως στη δημόσια τηλεόραση πρέπει να υπάρξει ένας καλλιτεχνικός διευθυντής –μαζί με τον υπεύθυνο προγράμματος– που θα εγκρίνει αλλά και θα ελέγχει το τελικό αισθητικό και καλλιτεχνικό αποτέλεσμα της κάθε εκπομπής λόγου και τέχνης. Θα είναι το άγρυπνο μάτι που θα αποτρέπει αυθαίρετες αναθέσεις σε ακατάλληλους ανθρώπους, θα παρακολουθεί και θα αξιολογεί κάθε συνεργάτη του καναλιού και θα καθορίζει δημιουργικά τους κανόνες.
Μολονότι πιστεύω πως θα ήταν σήμερα ουτοπικό, ονειρεύομαι μια δημόσια τηλεόραση με σύντομες αλλά απολύτως αντικειμενικές, χωρίς κομματικές σκοπιμότητες ειδήσεις, χωρίς ατέρμονες πολιτικές συζητήσεις, με πολύ λιγότερες αθλητικές εκπομπές, με αυστηρά επιλεγμένες ταινίες και θεατρικές παραστάσεις, και πλήθος εκπομπών πολιτισμού και τέχνης που με κάποιον τρόπο θα συνδέονται με τα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Δεν εννοώ βαρετά μαθήματα αλλά γοητευτικές εκπομπές –αυτό είναι το στοίχημα– οι οποίες θα κάνουν προσιτές τις αξίες, τις γνώσεις και τα αισθήματα που θα μας ανεβάζουν ως πολίτες» έλεγε στη Βένα Γεωργακοπούλου.
"Παρασκήνιο" Τίτλοι αρχής - ΕΡΤ
Κάθε θέμα το σκηνοθετούσε και διαφορετικός σκηνοθέτης. Αυτός ήταν και ο λόγος που εκτός από τον Παπαστάθη και τον Χατζόπουλο πλαισίωσαν την εκπομπή και άλλοι σκηνοθέτες της ίδιας περίπου γενιάς, και με τον καιρό συμμετείχαν και νεότεροι. Στα πρώτα χρόνια εργάστηκαν στο «Παρασκήνιο» και οι δημοσιογράφοι Σούλα Αλεξανδροπούλου, Δημήτρης Γκιώνης, Σπύρος Βέργος, Τέτα Παπαδοπούλου, Βένα Γεωργακοπούλου, που αναζητούσαν θέματα και έδιναν τις απαραίτητες πληροφορίες για να μπορέσει ο σκηνοθέτης να συνθέσει την εκπομπή.
Βασικοί σκηνοθέτες της εκπομπής ήταν οι παραγωγοί της, Λάκης Παπαστάθης και Τάκης Χατζόπουλος, και στη συνέχεια, ανάμεσα σε άλλους, η Τώνια Μαρκετάκη, ο Σταύρος Τορνές, η Φρίντα Λιάππα, ο Λάμπρος Λιαρόπουλος, ο Χρήστος Βακαλόπουλος, ο Δημήτρης Σταύρακας, ο Αντρέας Τσιλιφώνης, ο Κώστας Σφήκας, ο Σύλλας Τζουμέρκας, ο Ηλίας Γιαννακάκης, η Κατερίνα Ευαγγελάκου, η Εύα Στεφανή, ο Φώτος Λαμπρινός, ο Κώστας Φέρρης, ο Γιώργος Καρυπίδης, η Δώρα Μασκλαβάνου, ο Κυριάκος Αγγελάκος, ο Βασίλης Βαφέας, ο Δημήτρης Βερνίκος κ.ά.
Η εκπομπή μέχρι το 2013 κάλυψε περισσότερα από εννιακόσια θέματα (δεκαοχτάλεπτα, ημίωρα, πενήντα δύο λεπτών) και εργάστηκαν σε αυτήν περί τους διακόσιους σκηνοθέτες και δεκάδες τεχνικοί. Η τελευταία εκπομπή ήταν «Ο αρχαιολόγος του μέλλοντος» σε σκηνοθεσία Λένας Βουδούρη και προβλήθηκε στις 3 Ιουνίου 2013.
Από το «Παρασκήνιο» παρήλασε σχεδόν το σύνολο της πολιτιστικής ζωής της χώρας και πρόσωπα όπως οι Μανώλης Αναγνωστάκης, Μίλτος Σαχτούρης, Κορνήλιος Καστοριάδης, Άρης Αλεξάνδρου, Άρης Κωνσταντινίδης, Μαρία Ιορδανίδου, Κώστας Ταχτσής, Γιώργος Ιωάννου, Νίκος Καββαδίας, Κώστας Αξελός, Θανάσης Βέγγος, Κάρολος Κουν, Αλέξης Μινωτής, Κατίνα Παξινού, Δημήτρης Χορν, Γιάννης Τσαρούχης, Μάνος Κατράκης, Δημήτρης Δημητριάδης, Λεωνίδας Κύρκος, Νίκος Ξυλούρης, Ζιλ Ντασέν, Έλλη Λαμπέτη, Ξένια Καλογεροπούλου, Βάσω Μανωλίδου, Ραλλού Μάνου, Νίκος Ξυλούρης, Μίμης Φωτόπουλος, Ρένα Βλαχοπούλου, Τζένη Καρέζη, οι μεγάλοι ρεμπέτες Μπαγιαντέρας, Ρούκουνας, Κερομύτης, Παπαϊωάννου, Βαμβακάρης, Τσιτσάνης, και έγιναν αφιερώματα στον Δημήτρη Μητρόπουλο, τον Μάριο Βίτι, τον Πιερ Πάολο Παζολίνι, τον Ιάκωβο Καμπανέλλη, ανάμεσα σε άλλα.
Άκης Πάνου, 1977
Οι δημοσιογράφοι στέκονταν απέναντι από τους καλεσμένους της εκπομπής και τους ρωτούσαν, προσπαθώντας να εκμαιεύσουν ουσιώδεις απαντήσεις, και ο Λάκης Παπαστάθης, που είχε κάνει περισσότερες από 1.000 συνεντεύξεις, έλεγε ότι περισσότερο απ’ όλους τον εντυπωσίασε ο ενδυματολόγος Αντώνης Φωκάς: «Μιλούσε για το πώς κατάφερε να δημιουργήσει το αχνό γαλάζιο ρούχο που θα φορούσε η Βάσω Μανωλίδου σε μια παράσταση».
Η μεγαλύτερη επιτυχία, έλεγε ο Παπαστάθης, είναι ότι κάνουμε αξιοπρεπή τηλεόραση εδώ και 33 χρόνια. Οι νέοι σκηνοθέτες που βγαίνουν από το «Παρασκήνιο» καθορίζουν με την ποιότητά τους το ελληνικό ντοκιμαντέρ.
«Πάντα πιστεύαμε πως το "Παρασκήνιο" δεν ήταν μιας μόνο χρήσεως. Όμως τώρα είμαι πεπεισμένος πως η συγκρότηση συνθέσεων με θεματικές ενότητες –ποίηση, φιλοσοφία, θέατρο, κινηματογράφος κ.λπ.– μπορούν να αποσβέσουν, για ακόμα μια φορά, το κόστος της εκπομπής και να γίνουν κοινό κτήμα για τις νεότερες γενιές. Εμείς όμως αποφασίσαμε να βρούμε τη δική μας γλώσσα, τη δική μας τηλεοπτική γραφή, γιατί είμαστε κινηματογραφιστές και η μεγάλη μας φιλοδοξία ήταν να μεταφέρουμε την εμπειρία του κινηματογραφικού ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση» έλεγε.
Η Κηδεία του Φίνου
«Από τις πρώτες εκπομπές υπήρξαν κρούσματα λογοκρισίας, που όμως με τον καιρό γίνονταν όλο και λιγότερα και αφορούσαν κυρίως στις πολιτικές θέσεις των ομιλητών της εκπομπής, αλλά και στα πρόσωπα τα οποία εξέφραζαν απόψεις για την ιστορία και την τέχνη που δεν ήταν αρεστές σε αυτούς που διοικούσαν το κανάλι ή στους πολιτικούς προϊσταμένους. Η αρχική μορφή του "Παρασκηνίου" αποτελείτο από τρία αυτοτελή θέματα διάρκειας δεκαοχτώ λεπτών το καθένα» έλεγε ο Παπαστάθης, ενώ μια από τις εκπομπές που είχαν ξεσηκώσει θύελλα ήταν αυτή για την Αλίκη Βουγιουκλάκη.
«Το "Παρασκήνιο" είναι μια καινούργια, φιλόδοξη εκπομπή της ΕΡΤ. Μεταδίδεται κάθε 15 μέρες και περιέχει τρία θέματα. Η πρώτη είχε για θέματά της τον Βέγγο, τον Μαρκόπουλο και τον Βολανάκη με το Κρατικό (του) Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Ξεχώρισε αμέσως. Είχε ύφος, είχε ουσία, πήγαινε κάτω από την επιφάνεια των θεμάτων της. Και ήταν τηλεόραση. Γιατί απ’ αφορμή πάντα ένα επικαιρικό γεγονός (ανέβασμα ενός έργου, έκδοση ενός δίσκου) προχωρούσε σε μια ανίχνευση του χώρου και των ανθρώπων, ιδωμένων μέσα στην πραγματικότητα μιας αληθινής, σημερινής Ελλάδος. Με όλα τα επί μέρους λάθη ή υπερβολές (σχεδόν φυσικά για ένα ξεκίνημα) ήταν η καλύτερη εκπομπή της ΕΡΤ, που άνοιγε ένα φωτεινό παράθυρο στο ζοφερό της παρόν.
Όμως, στη δεύτερη κιόλας εκπομπή, έγινε το "ελληνικό θαύμα". Από τα τρία θέματα βγήκε στον αέρα μόνο το ένα. Πριν προλάβουμε να πούμε "δόξα τω Θεώ", πάλι "βοήθα Παναγιά". Το θέμα είναι μεγάλο και πολυεδρικό. Θα μας απασχολήσει όμως λεπτομερέστατα λίαν προσεχώς. Θα το εξετάσουμε με προσοχή και ειλικρίνεια. Γιατί κάπου εκεί έχει την έδρα της η κακοδαιμονία της Ελληνικής Τηλεοράσεως. Μια κακοδαιμονία που φαίνεται πως δεν φτάνει ένας απλός αγιασμός για να ξορκιστεί.
Σήμερα όμως ας δούμε το 1/3 από το τελευταίο "Παρασκήνιο" που άφησε να βγει στον αέρα η ΕΡΤ. Ήταν η Αλίκη Βουγιουκλάκη. Η εκπομπή είχε μια πρόθεση, απόλυτα θεμιτή. Να κάνει την απομυθοποίηση του "εθνικού ειδώλου". Χρησιμοποίησε κάθε μέσο. Από το γύρισμα και το μοντάζ ως την επιστράτευση του Γεωργουσόπουλου και του Φίνου. Αλλά έκανε ένα λάθος: χρησιμοποίησε και... τη Βουγιουκλάκη! Και η Βουγιουκλάκη έκανε σ’ αυτό το μικρό φιλμ ό,τι έκανε επί 20 χρόνια. Έχτιζε ξανά, ήρεμα και τακτικά, κάθε πέτρα που προσπαθούσαν να γκρεμίσουν οι άλλοι.
Η ιστορία έχει ως έξης: επί 20 χρόνια γίνεται προσπάθεια να εξηγήσουν το "φαινόμενο" Βουγιουκλάκη. Μόνο που αυτή την προσπάθεια την κάνουν οι "ολίγοι". Εκείνοι ακριβώς οι "ολίγοι" προς τους όποιους δεν απευθύνεται η Βουγιουκλάκη. Εκείνοι ακριβώς οι ολίγοι που μέσα τους δεν υπάρχει "μύθος Βουγιουκλάκη". Αυτοί που έχουν κάνει ήδη την απομυθοποίησή της….» έγραφε ο Μηνάς Χρηστίδης στην «Καθημερινή» για την εκπομπή.
Αλίκη Βουγιουκλάκη - 1976
«Πρότυπα συγκεκριμένα δεν υπήρχαν, τα δημιουργήσαμε με τον καιρό. Και οι αφηγηματικοί τρόποι του "Παρασκηνίου", που προτάθηκαν από τους σκηνοθέτες τους, ήταν πολλοί και καθορίζονταν από το ταμπεραμέντο του καθενός και από την παράδοση της εκπομπής. Το κύριο αντιπρότυπο ήταν το δημοσιογραφικό ντοκιμαντέρ που στηριζόταν σε "σταρ" δημοσιογράφους.
Επίσης αντιπρότυπο ήταν αυτό που ισχύει σε όλες τις τέχνες. Δηλαδή η ευτέλεια, η αυτοπροβολή, η ανούσια λογοδιάρροια, η συμβατικότητα, η διαφημιστική προβολή κ.λπ. Εννοείται πως είχαμε την αίσθηση της αποστολής. Φανατικά και ανένδοτα. Και μάλιστα της επικίνδυνης αποστολής» έλεγε ο Παπαστάθης.
«Η ευτυχέστερη περίοδος της εκπομπής ήταν περί τα μέσα της δεκαετίας του ’80, όταν διηύθυναν την ΕΡΤ ο Γιώργος Ρωμαίος και ο Βασίλης Βασιλικός. Δεν είναι τυχαίο πως τότε έγιναν μερικές από τις καλύτερες εκπομπές. Ένιωθαν πως το "Παρασκήνιο" ήταν και δικό τους, μας εμψύχωναν, το παρακολουθούσαν από κοντά, μας τηλεφωνούσαν να μας δώσουν συγχαρητήρια, λες και καμάρωναν που η εκπομπή γινόταν επί των ημερών που αυτοί διοικούσαν το κανάλι.
Η χειρότερη περίοδος είναι οι τελευταίοι εικοσιεπτά μήνες, από το κλείσιμο της ΕΡΤ μέχρι σήμερα. Περίοδος καταστροφής όχι μόνο για το "Παρασκήνιο", αλλά για όλους τους σκηνοθέτες και παραγωγούς, που έχασαν ουσιαστικά το επάγγελμά τους. Εξαφανίστηκε ένας κλάδος κινηματογραφιστών που ως εξωτερικοί συνεργάτες της δημόσιας τηλεόρασης κατάφεραν να επιβιώσουν και να δημιουργήσουν» έλεγε στη Βένα Γεωργακοπούλου.
Κώστας Ταχτσής - Τόποι και Εικόνες, 1982
«Το "Παρασκήνιο" είναι μια από τις παλαιότερες και πιο πετυχημένες εκπομπές της τηλεόρασης· η επιτυχία της δεν οφείλεται τόσο στη θεματογραφία της ή στην ευαισθησία των δημιουργών της· οφείλεται στο μεράκι. Η ομάδα που το δημιουργεί διαθέτει εκείνο το σπανιότατο πια σήμερα: εντιμότητα, συνέπεια, επαγγελματισμό. Ίσως συχνά να διαφωνεί κανείς και με τα θέματα και με την οπτική άποψη που επιλέγεται. Ποτέ όμως ο θεατής δεν αισθάνεται ότι τον υποτιμούν ή τον κοροϊδεύουν. Πρόσφατα ο "κυριακάτικος πρωινός περίπατος του Γιώργου Ιωάννου στην Αθήνα" ήταν ένα μικρό τηλεοπτικό διαμαντάκι. Ένα κοινό θέμα, ένα σχεδόν "τίποτα" που μετατράπηκε σε μέγα θέμα.
Ξαφνικά μέσα από την ευαισθησία ενός συγγραφέα και την ευαισθησία ενός σκηνοθέτη το οικείο, το καθημερινό έγινε ουσιώδες, το άξενο έγινε φιλόξενο. Οι γνωστές γωνιές της Αθήνας που τις προσπερνάμε κάθε μέρα αδιάφοροι έγιναν σημαντικοί χώροι, παρήγορα καταφύγια μνήμης και κιβωτοί. Πολλά μεράκια συναντήθηκαν και συνεργάστηκαν σ' αυτή την εκπομπή. Καλή αρχή.
Μια φορά τον μήνα η εκπομπή μπορεί να φιλοξενεί τέτοιες ξεναγήσεις. Έχουμε ανάγκη από τα ευαίσθητα βλέμματα ανθρώπων που βλέπουν πίσω από το συνηθισμένο. Έχουμε ανάγκη να ψηλαφίσουμε ξανά (για τελευταία ίσως φορά;) τα πράγματα που όσο πάει χάνονται, βυθίζονται. Στην εποχή που όλα απομυθοποιούνται, μήπως θα ήταν μια εκδίκηση να μυθοποιήσουμε τα φθαρτά και τα ανώνυμα;» έγραφαν τα «Νέα» στις 18 Μαΐου 1982 για το αφιέρωμα στον Γιώργο Ιωάννου.
Ο Λάκης Παπαστάθης έδωσε με τους συνεργάτες του και τις εκπομπές του ένα εξαιρετικό δείγμα του τι πρέπει να είναι η τηλεόραση. Το «Παρασκήνιο» έφερε στην επιφάνεια γεγονότα, ανθρώπους, συμβάντα. «Ύστερα από τόσα χρόνια δεν έχει βγει στη μικρή οθόνη μια αντίστοιχη εκπομπή. Μια εκπομπή ανάλογου ύφους και ήθους. Και αυτό κάτι δείχνει», έλεγε ο Λάκης Παπαστάθης το 2013 στον Γιώργο Σκίντζα, για το «Παρασκήνιο», που μέχρι σήμερα θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα σχολεία της ελληνικής τηλεόρασης.
Πηγή: lakispapastathis.gr
