Είναι Κυριακή απόγευμα, μέσα Νοεμβρίου, και στον τέταρτο όροφο μιας πολυκατοικίας στο Κουκάκι έχουν συγκεντρωθεί καμιά πενηνταριά άτομα όλων των ηλικιών, από μικρά παιδιά δημοτικού μέχρι μεσήλικες, κι έχουν καθίσει ανάκατα σε μεγάλα θρανία. Σε λίγα λεπτά θα ξεκινήσει το μοναδικό επίσημο και αναγνωρισμένο τεστ νοημοσύνης που διεξάγεται σε όλο τον κόσμο και οι παρευρισκόμενοι είναι εκεί με στόχο να «χτυπήσουν» ένα καλό σκορ ώστε να έχουν το δικαίωμα να εγγραφούν στην ελληνική Mensa, τον Μη Κερδοσκοπικό Οργανισμό για την ανάδειξη της ανθρώπινης ευφυΐας.
Το τεστ διεξάγεται σχεδόν ανά ενάμιση μήνα στην Αθήνα, δύο φορές τον χρόνο στη Θεσσαλονίκη, ετήσια σε Πάτρα, Ηράκλειο και Χανιά και περιστασιακά σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Η σχετική διαφήμιση για την επόμενη συνάντηση μου έσκαγε αρκετά συχνά στο Facebook, ίσως γιατί, θέλοντας από παλιά να μπω σε αυτή τη διαδικασία, είχα ψαχουλέψει πληροφορίες για τον οργανισμό.
Ο Πρόεδρος του ελληνικού παραρτήματος, Χρήστος Αποστολίδης, είναι παρών και συντονίζει την όλη διαδικασία, η οποία θα διαρκέσει αυστηρά μόλις είκοσι λεπτά από την έναρξή της. Τα τετράδια με το τεστ και τα απαντητικά φυλλάδια μοιράζονται σε όλους, ανάλογα με την ηλικία τους –άνω ή κάτω των 14 ετών–, δίνεται η οδηγία να μην ανοιχθούν μέχρι να ξεκινήσει ο χρόνος να μετράει, τρία παραδείγματα επιλύονται και σχολιάζονται και η κλεψύδρα γυρνάει.
Το τεστ του John Daniels περιλαμβάνει 45 ερωτήσεις κλιμακούμενης δυσκολίας, όλες με σχηματικές παραστάσεις (patterns). Στοχεύει να βρει το 2% του γενικού πληθυσμού που θα καταφέρει να δώσει πάνω από 40 σωστές απαντήσεις σε 20 λεπτά, ώστε να έχει δικαίωμα εγγραφής στη Mensa, μια και αυτό σημαίνει ότι το IQ τους είναι από 131 και άνω.
Τα ευφυή παιδιά χρήζουν ειδικής μεταχείρισης
Η παγκόσμια κοινότητα της Mensa (λέξης που στα λατινικά σημαίνει τραπέζι και επιλέχθηκε για να συμβολίσει τον χαρακτήρα «στρογγυλής τραπέζης» που διέπει την οργάνωση) ιδρύθηκε το 1946, στον απόηχο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με σκοπό να κυριαρχήσει η λογική και να μην επαναληφθούν τα φρικώδη χρόνια που προηγήθηκαν. Από το 1953 την ανέλαβε ο Victor Serebriakoff, ο οποίος στα '60s τη μετέφερε και στην Αμερική, κι έκτοτε η δημοφιλία της εκτινάχθηκε.
Το ελληνικό παράρτημα ξεκίνησε τη δράση του το 1986, αλλά για σειρά ετών οι κινήσεις του ήταν πολύ περιορισμένες, καθώς αριθμούσε μόλις λιγοστές δεκάδες μέλη. Τη δεκαετία του '90 υπήρξαν μόνο μερικές αρνητικές δημοσιεύσεις στις οποίες κυριαρχούσε μια λέξη – που ακόμα και σήμερα αποτελεί το βασικό κατηγορητήριο ενάντια στην όλη δράση του σωματείου: «η ελίτ».
Το καταστατικό της Mensa αναφέρει πως η σύσταση και οι δράσεις της κινούνται γύρω από το εξής τρίπτυχο: την υποστήριξη και την ανάπτυξη της ανθρώπινης ευφυΐας προς όφελος της ανθρωπότητας, την υποστήριξη των ερευνών και την υλοποίηση του κατάλληλου πνευματικού περιβάλλοντος για τα μέλη ώστε να αναπτύξουν στο έπακρο τις δεξιότητές τους και να προσφέρουν προς την κοινωνία.
Ο κ. Αποστολίδης είναι πολιτικός μηχανικός που έχει αναλάβει την προεδρία της ελληνικής Mensa εδώ και περίπου δέκα χρόνια. Είχε κάνει για πρώτη φορά το τεστ στα '70s στη Γαλλία, οπότε γνώριζε τον δείκτη νοημοσύνης του, ενώ στο ελληνικό παράρτημα μπήκε ως μέλος το 2003, από τυχαία σχετική πληροφορία που είχε δει ο γιος του.
«Την περίοδο από το 1986 μέχρι το 2008 που ανέλαβα, στη Mensa ήταν 30-40 άτομα, χωρισμένα σε δύο άτυπες ομάδες. Μάλιστα διαφωνούσαν έντονα μεταξύ τους, γιατί στους πολύ ευφυείς ανθρώπους οι απόψεις και οι γνώμες είναι πολλές και υπάρχουν ιδιορρυθμίες, ενώ συχνά λείπει η διαλλακτικότητα. Είναι ενδεικτική η φράση "δώδεκα Mensaνοί, δεκατρείς απόψεις" και συμβαίνει παντού αυτό» θα μου πει όταν τον συναντώ στα ήσυχα και άδεια γραφεία τους, τρεις μέρες αργότερα.
Από το 2008 μέχρι σήμερα, τα 40 μέλη έγιναν 1.500, καθώς στόχος του κ. Αποστολίδη ήταν η εξωστρέφεια: να καλέσει το κοινό για να δει τι είναι αυτός ο οργανισμός, να ασχοληθεί με τις δράσεις του και να αναδείξει το κοινωνικό του έργο, κρατώντας παράλληλα ένα low profile, ώστε να αποφεύγεται ο στιγματισμός της ελίτ.
«Εάν δεν αναγνωρίσουμε την ευφυΐα από μικρή ηλικία, δεν μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά αυτά που έχουν ιδιαίτερες ανάγκες, τις οποίες το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν αναγνωρίζει» μου λέει κομψά ο κ. Αποστολίδης, για να συμπληρώσω, ανακαλώντας τον δικό μου λανθασμένο επαγγελματικό προσανατολισμό, «τις χαντακώνει, όχι απλά δεν τις αναγνωρίζει». «Ό,τι εξέχει από τον μέσο όρο, το κόβουμε» καταλήγει παραστατικά, επισημαίνοντας πως τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έχει δοθεί έμφαση «προς τα κάτω, στις ειδικές ανάγκες, αλλά το επάνω κομμάτι που είναι το σημαντικότερο και θα μας πάει μπροστά, το ισοπεδώνουμε και το στέλνουμε από εδώ κι από εκεί. Για τα παιδιά με αναπηρία υπάρχουν ειδικά σχολεία, δάσκαλοι εξειδικευμένοι, για τα ευφυή παιδιά δεν υπάρχει καμιά ειδική μεταχείριση. Και φυσικά έχουμε πολύ μεγάλη διαρροή μυαλών. Το 1/5 των μελών μας βρίσκεται στο εξωτερικό αυτή τη στιγμή».
Το τεστ: 45 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής σε 20 λεπτά
Ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα με νοητική υστέρηση διαθέτουν πολλές αναλογίες με τα άτομα με υπέρμετρη ευφυΐα γίνεται αντιληπτός, αν αναλογιστούμε ότι τα τεστ νοημοσύνης φτιάχτηκαν πάνω από έναν αιώνα πριν, ως ψυχομετρικά εργαλεία για να ελέγξουν τα παιδιά της πρώτης κατηγορίας. Στην πορεία οι δημιουργοί τους διαπίστωσαν ότι υπάρχει και το άλλο άκρο, οπότε χρησιμοποιήθηκαν για να αναγνωρίζουν και τον υψηλό δείκτη νοημοσύνης.
Το ισχύον τεστ του John Daniels δημιουργήθηκε το 1949 και έχει αναθεωρηθεί κάποιες φορές. Περιλαμβάνει 45 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής και κλιμακούμενης δυσκολίας, όλες με σχηματικές παραστάσεις (patterns), και απαιτούνται 20 λεπτά για τη λύση του. Στην Ελλάδα η χρήση του ξεκίνησε το 2006, ενώ παλιότερα ίσχυε ένα άλλο τεστ, του Raven, με 36 ερωτήσεις και 40 λεπτά. Το καθένα από αυτά έχει σταθμιστεί για να εξαγάγει ανάλογα αποτελέσματα.
Στις μηνιαίες συναντήσεις, οι ενδιαφερόμενοι εξετάζονται στο form A του τεστ, που στοχεύει να βρει το 2% του γενικού πληθυσμού που θα καταφέρει να δώσει πάνω από 40 σωστές απαντήσεις στα 20 λεπτά, ώστε να έχει δικαίωμα εγγραφής στη Mensa, μια και αυτό σημαίνει ότι το IQ τους είναι από 131 και άνω. Μάλιστα, αν γίνουν λιγότερα από 2 λάθη, το αποτέλεσμα σημαίνει δείκτη νοημοσύνης πάνω από 135, οπότε περνάμε στο 1% του ανθρώπινου πληθυσμού.
Στη συνέχεια, τα νέα μέλη κάνουν το form B που εξάγει αποτελέσματα μέχρι 145 (ποσοστό 1 τοις χιλίοις), αφού δεν έχει νόημα να γίνει ένα πιο δύσκολο τεστ στον γενικό πληθυσμό. Βέβαια όλα αυτά τα νούμερα είναι σωστό να συνοδεύονται από την ανάλογη κλίμακα μέτρησης, καθώς στο Διαδίκτυο κυκλοφορούν και πολύ μεγαλύτεροι αριθμοί, ενώ το peak στο παλιότερο τεστ έφτανε μέχρι 180. «Υπάρχουν και κάποιες high IQ societies, με 300 μέλη από όλο τον κόσμο, που παίζουν μεταξύ τους, φτιάχνοντας οι ίδιοι τεστ που σταθμίζονται από τους υπόλοιπους – έχει φτάσει ο Αϊνστάιν να είναι χαζός μπροστά τους» αναφέρει ο κ. Αποστολίδης. Αυτά τα τεστ προφανώς δεν έχουν αναγνώριση, καθώς το μοναδικό παγκοσμίως αναγνωρισμένο τεστ νοημοσύνης είναι αυτό της Mensa. «Στην Αγγλία και στην Αμερική υπάρχουν και κάποια ακόμα τεστ που περιλαμβάνουν και λεκτικές ερωτήσεις, είναι πιο σύνθετα. Αυτό εδώ είναι το στάνταρ τεστ που μετρά τη γενική νοημοσύνη και μπορεί να το κάνει ακόμα και κάποιος αναλφάβητος».
Βέβαια υπάρχουν εργαλεία μέτρησης που χρησιμοποιούνται ευρέως και μπορούν να υπολογίσουν παραμέτρους όπως η θεωρητική ή η πρακτική σκέψη, η λεκτική ή χωρική ικανότητα, η συναισθηματική νοημοσύνη και ούτω καθεξής, κανένα από αυτά όμως δεν μπορεί να αποφανθεί για τον απόλυτο αριθμό που ονομάζουμε δείκτη νοημοσύνης.
Το τεστ της Mensa λοιπόν ποιες παραμέτρους μετράει; «Είναι συνδυασμός ορθής κρίσης, λογικής, αντιληπτικής ικανότητας και ταχύτητας. Στο form A, αν δοθεί, για παράδειγμα, μία ώρα αντί για είκοσι λεπτά, όσοι έχουν IQ από 115 και πάνω, μια ήπια χαρισματικότητα δηλαδή, περίπου ένα 13% του πληθυσμού, θα το κάνουν σωστά – εκτός ίσως από δύο ερωτήματα».
Γι' αυτό και σε περίπτωση που κάποιος δεν καταφέρει να βγάλει το επιθυμητό για εκείνον αποτέλεσμα και θέλει να προσπαθήσει ξανά –διαχειριζόμενος, ίσως, καλύτερα τον χρόνο του, την επόμενη φορά–, έχει το δικαίωμα να το κάνει ακόμα δύο φορές, αρκεί να περάσουν τουλάχιστον έξι μήνες από την προηγούμενη.
Από προσωπική πλέον εμπειρία, μπορώ να πω πως «πήρα μπροστά» και επιτάχυνα μετά τις πρώτες 10 ερωτήσεις, σαν τα μάτια μου να άρχισαν να αντιλαμβάνονται πιο αυτοματοποιημένα τα ζητούμενα, ενώ ένιωθα παράλληλα πως ανεβάζω θερμοκρασία – αλλά αυτός είναι απλώς ο τρόπος που ο δικός μου εγκέφαλος λειτούργησε στη διαδικασία.
Οι δράσεις της ελληνικής Mensa
Τα λειτουργικά έξοδα της ελληνικής Mensa, που περιλαμβάνουν και το fee στη διεθνή κοινότητα, καλύπτονται αποκλειστικά από τις ετήσιες συμβολικές συνδρομές των μελών και από τις συμμετοχές στα τεστ.
Ο κ. Αποστολίδης δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στη σημασία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, στα οποία συμμετέχουν αυτή τη στιγμή 250 παιδιά από Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πάτρα – όπου υπάρχουν γραφεία δηλαδή. «Τα προγράμματα αυτά εστιάζουν στο κοινωνικοσυναισθηματικό κομμάτι της ανάπτυξης των παιδιών, μαζί με το γνωστικό, αφού οι δυσκολίες που έχουν κι εδώ τα πολύ ευφυή παιδιά είναι αντίστοιχες, σε πολλές περιπτώσεις, με αυτές των παιδιών με αναπηρία».
Παράλληλα λειτουργούν τα SIG (Special Interest Groups), ομάδες ειδικού ενδιαφέροντος, δηλαδή, που χαρακτηρίζονται ως «τα κύτταρα της Mensa». Αυτές οι ομάδες δεν προκύπτουν από τη διοίκηση, χρειάζονται απλώς 3 μέλη τουλάχιστον για να ιδρύσουν ένα SIG για οτιδήποτε: κλασική μουσική, σκάκι, μπριτζ, πινγκ-πονγκ, κινηματογράφος, χορός... Στο εξωτερικό φυσικά υπάρχουν πολύ περισσότερες, για ακόμα πιο εξειδικευμένα –και συχνά άσχετα με το πνευματικό κομμάτι– αντικείμενα, όπως τα φετίχ. Κάποιες ελληνικές ομάδες είναι ενεργές και διοργανώνουν συναντήσεις, κάποιες όχι, ανάλογα με το ενδιαφέρον που θα δείξει ο συντονιστής.
Όμως οι δράσεις δεν σταματούν εδώ. Η ελληνική Mensa εκπροσωπεί την Ελλάδα με εθνική ομάδα στην Παγκόσμια Ομοσπονδία Παζλ (όπου το «παζλ» αναφέρεται σε γρίφους λογικής, ο πιο διαδεδομένος από τους οποίους είναι το Sudoku) και κάθε χρόνο λαμβάνει μέρος σε διεθνείς διαγωνισμούς. Πρόσφατα, επίσης, ιδρύθηκε και η Στέγη Πνευματικών Αθλημάτων MENSA, με τη μορφή αθλητικού σωματείου, που περιλαμβάνει το σκάκι, το μπριτζ και άλλους γρίφους, ενώ για το σκάκι έχει συνταχθεί και ομάδα που κατεβαίνει στα ελληνικά πρωταθλήματα. Τέλος, κυκλοφορεί και το εξαμηνιαίο ελληνικό περιοδικό της οργάνωσης, με άρθρα που γράφουν τα μέλη.
Και, τελικά, τι θα κερδίσω αν μου πουν ότι είμαι «έξυπνος»;
Θεωρώ τον εαυτό μου έξυπνο. Δεν ξέρω πόσο και αν είμαι ευφυής. Πάντως αυτό το νούμερο του δείκτη νοημοσύνης και το γεγονός ότι υπάρχει ένας απόλυτος αριθμός που μπορεί να συνοψίσει (σε θεωρητικό, πάντα, επίπεδο) τις ικανότητες ενός ανθρώπου, λειτουργούσε πάντα ως πρόσκληση για μένα – και παράλληλα ως δισταγμός.
Γιατί όμως κάποιος να αποζητά αυτού του είδους την επιβεβαίωση; Πώς θα νιώσω αν καταφέρω να μπω στο 2%; Θα ικανοποιηθεί η αυταρέσκειά μου; Σίγουρα, πλέον, δεν θα τα βάψω μαύρα, αν δεν τα καταφέρω (τη στιγμή που γράφεται το κείμενο δεν έχουν βγει ακόμα τα αποτελέσματα).
«Είναι απλά ένας αριθμός, το λέω πάντα» θα μου απαντήσει ο κ. Αποστολίδης, όταν μοιραστώ αυτές τις σκέψεις μου μαζί του. «Το τι δημιουργείς στη ζωή σου είναι το σημαντικό. Εγώ προσωπικά έχω έρθει εδώ για να προσφέρω. Φυσικά και μπορείς να το πουλήσεις ακόμα και στο βιογραφικό σου. Στα ξένα πανεπιστήμια, τουλάχιστον, αναγνωρίζεται. Είναι ελάχιστα τα μέλη που πραγματικά ασχολούνται, αφού πάρουν την πιστοποίηση. Στην Ελλάδα, περίπου το 30% των μελών παίρνουν το χαρτί, πληρώνουν μία φορά για τη συνδρομή και εξαφανίζονται. Στη Γερμανία, ας πούμε, αυτό το ποσοστό είναι 1% – και δεν προσφέρει κάτι παραπάνω η γερμανική Mensa. Αυτή όμως είναι η νοοτροπία του Έλληνα απέναντι στον εθελοντισμό. Σκεφτείτε ότι και πάλι είμαστε μειοψηφία, αφού θεωρητικά, στο σύνολο του ελληνικού πληθυσμού, θα μπορούσαμε να έχουμε 200.000 μέλη. Είμαστε σε μια μέση κατάσταση μελών, σε σχέση με τις 45 χώρες όπου υπάρχουν εθνικά παραρτήματα».
Εξαιτίας της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, ο κ. Αποστολίδης δεν μπορεί να μου μιλήσει για τα διάσημα μέλη τους, «αλλά αυτό που μπορώ να πω είναι ότι δεν είναι πολλά. Οι επώνυμοι μάλλον φοβούνται να δώσουν το τεστ. Υπάρχουν ενδείξεις για κάποιους, ενώ άλλοι έχουν δηλώσει ότι το έχουν κάνει στο εξωτερικό».
«Η Mensa εκ του καταστατικού της είναι ο πλέον δημοκρατικός θεσμός παγκοσμίως» καταλήγει, λίγο πριν κλείσουμε. «Δεν αναγνωρίζει καμία φυλετική, πολιτική, θρησκευτική διάκριση ή σεξουαλικό προσανατολισμό, το μόνο κριτήριο είναι το 2%. Στη θέση τη δική μου κάθεται στην Αίγυπτο ένας μουσουλμάνος και στην Ινδία ένας ινδουιστής. Θα μπορούσα να ήμουν αρχηγός κόμματος και να ήμουν μέλος. Και ο ίδιος ο Πάπας μπορεί να γίνει πρόεδρος της Mensa, αφού καμία προσωπική πεποίθηση δεν εκφράζει το σύνολο της διοργάνωσης».
Ευχή ή κατάρα η ευφυΐα τελικά; «Και τα δύο. Είναι ευχή διότι έχεις μεγαλύτερη και ευρύτερη αντίληψη των πραγμάτων και από την άλλη ακριβώς επειδή την έχεις, βλέπεις τι γίνεται, καταλαβαίνεις, κι επειδή πολλά πράγματα δεν έχεις τη δυνατότητα να τα διορθώσεις, στεναχωριέσαι. Δεν είναι το Α και το Ω η ευφυΐα. Ένα κομματάκι είναι – αλλά σημαντικό».
Info
Η επόμενη διεξαγωγή τεστ IQ για την εισαγωγή στην ελληνική Mensa θα γίνει την Κυριακή 16 Δεκεμβρίου, στις 17:00, στα γραφεία της εταιρείας (Πετμεζά 14).
Το τεστ απευθύνεται σε άτομα από 10 ετών.
Το κόστος συμμετοχής είναι 30 ευρώ, ενώ για φοιτητές, μαθητές και ανέργους (ΟΑΕΔ) είναι 20 ευρώ.
Περισσότερες πληροφορίες εδώ.
σχόλια