Την εμορφιά έτσι πολύ ατένισα...
Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. «Στον κόσμο των γελαστών θεών και των αυτοκτόνων σοφών, τον κόσμο της ηρωικής ακαμψίας και της φιλοσοφικής ηρεμίας, του αφιλόκερδου παιχνιδιού και του άσκοπου κατορθώματος· στον κόσμο όπου υπέρτατο αγαθό είναι να μη φοβάσαι τίποτε και να μην ελπίζεις τίποτε»... Φωτογραφίες: Σταθης Τσαγκαρουσιάνος/ LIFO
Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ είναι ένα βιβλίο οπού κανένας δεν ντρέπεται να υποφέρει και να φωνάζει τον πόνο του. Κανένας θρήνος στην ελληνική τραγωδία δε γνωρίζει τέτοιες σωματικές, τέτοιες «κοιλιακές» εικόνες καί μεταφορές γιά τά βάσανα: μέσα στο στήθος του ανθρώπου η καρδιά λιώνει και χύνεται στα σπλάχνα του, τα κόκαλα τσακίζονται και οι σάρκες κολλούν στα κόκαλα. Η συγκεκριμένη αυτή σωματικότητα του πόνου, της γέννας και του θανάτου, που μυρίζει αίμα, ιδρώτα και δάκρυα, είναι η σωματική προσβολή της ταπεινωμένης σάρκας· ας θυμηθούμε τη «γύμνια της ντροπής» («‘erjah seth») των αιχμαλώτων και μελλοντικών δούλων, που γι’ αυτούς μιλά ο Μιχαίας. Γενικά, η άντίληψη που υπάρχει στη Βίβλο για τον άνθρωπο δεν είναι λιγότερο σωματική απ’ ό,τι στην αρχαιότητα — μόνο που εδώ το σώμα δεν είναι ομορφιά, μα πόνος, ούτε είναι κίνηση, μα σπαραγμός, ούτε η ογκηρή πλαστική των μυώνων, μα τα πληγιασμένα «απόκρυφα σπλάχνα» (ταμίεια κοιλίας)· αυτό το σώμα που δέ φαίνεται απ’ έξω, μα που το νιώθεις από μέσα, και η μορφή του συντίθεται όχι από τις εντυπώσεις των ματιών, μα από τους κραδασμούς του ανθρώπινου «έσω». Αυτή η μορφή του σώματος που πάσχει, του σώματος που βασανίζεται, που μέσα του, ωστόσο, ζεί μια τέτοια «αιμάτινη», «κοιλιακή», «καρδιακή» ζεστασιά έσωτερικότητας, είναι ξένη για τό αγαλματένιο, το εκτεθειμένο στα μάτια του κόσμου σώμα του 'Ελληνα αθλητή. Η πανέμορφη και ήρεμη «ολύμπια» γύμνια, που ποτέ δεν αναφέρεται σαν «γύμνια της ντροπής», σαν απογυμνωμένη και απροστάτευτη, είναι υπέροχη επειδή η γύμνια αυτή είναι του ελεύθερου με πλήρη δικαιώματα ανθρώπου, από τα πριν προφυλαγμένου από την ταπείνωση του πόνου, από τους βασανισμούς. Ωστόσο, στον δουλοκτητικό κόσμο, όπου τα δικαιώματα των ελεύθερων πολιτών καθορίζονταν από κάποια αδικία, και η σωματική αξιοπρέπεια των ελεύθερων διασφαλιζόταν με τη σωματική ταπείνωση των ανελεύθερων, η λάμψη της «ολύμπιας» γυμνότητας έκρυβε μέσα της κάποια αναλήθεια. Αυτή η αναλήθεια σταθερά επανορθώνεται, μα κατά καιρούς βαθαίνει και όξύνεται από το ξεχείλισμα του οπτικού εντυπωσιασμού της στιγμής. Ακριβώς επειδή στο σχέδιο της κοινωνικής σημειωτικής η ελληνική ιδέα για την αξιοπρέπεια του σώματος περιέκλειε διαφορετική σημασία, σημασία «γοήτρου», προϋπέθετε το γνωστό μειονέκτημα της εσωτερικότητας, του βάθους, της τελειωτικής συγκεκριμενότητας. Η αρχαία Ελλάδα καλλιεργούσε συγκριτικά λίγο το πάθος των σημείων και των διακριτικών, μετέτρεψε όμως το ίδιο το αρμονικά ανεπτυγμένο σώμα του ελεύθερου πολίτη, που δεν τα ασχήμισαν ούτε οι δοκιμασίες της δουλείας ούτε ο μόχθος του σκλάβου, σε σημείο και διακριτικό, σε σήμα του κοινωνικού άξιώματος. Η υπερηφάνεια των Κυρίων έγινε, όπως ποτέ άλλοτε, σωματική, αλλά μέσα από τη σωματικότητα αυτή έγινε πολύ κοινή και πολύ θεαματική, λίγο ξεκομμένη, ψυχικά αποξενωμένη από το φορέα της σε όφελος της ολότητας των πολιτών. 'Εγινε το αριστοκρατικό καλόν καγαθόν, και μόνο την πτώση περίμενε της κοινωνικής δομής της πόλης για να μεταβληθεί σε «πάγκαλη μορφή». Απεναντίας, η βιβλική λογοτεχνική παράδοση έχει τις ρίζες της σε εντελώς διαφορετική κοινωνική εμπειρία — και μάλιστα τέτοια που ποτέ δε γνώρισε ούτε τις κατακτήσεις ούτε τα οράματα του ελεύθερου πολίτη του άστεως. Με αυτή την προοπτική πρέπει να εκτιμηθεί η σημασία της κατάστασης των λαών στις χώρες της Μεσογείου, που, δεχόμενοι το χριστιανισμό, πήραν στα χέρια τους τη Βίβλο.
[Σεργκέι Αβέριντσεφ, Ποιητική της πρώιμης βυζαντινής λογοτεχνίας, το κεφάλαιο «Ταπείνωση και Αξιοπρέπεια του ανθρώπου», Μόσχα 1977. Μετάφραση Μίλια Αγγελίδη στο τεύχος 16-17 του περιοδικού Εκηβόλος που κυκλοφόρησε το 1987)
Έτσι πολύ ατένισα —
Την εμορφιά έτσι πολύ ατένισα,
που πλήρης είναι αυτής η όρασίς μου.
Γραμμές του σώματος. Κόκκινα χείλη. Μέλη ηδονικά.
Μαλλιά σαν από αγάλματα ελληνικά παρμένα·
πάντα έμορφα, κι αχτένιστα σαν είναι,
και πέφτουν, λίγο, επάνω στ’ άσπρα μέτωπα.
Πρόσωπα της αγάπης, όπως τα ’θελεν
η ποίησίς μου…… μες στες νύχτες της νεότητός μου,
μέσα στες νύχτες μου, κρυφά, συναντημένα……
[Κ.Π.Καβάφης, 1917]
