Στέλιος Β. Σκοπελίτης
Το βλέμμα
Στέλιος Β. Σκοπελίτης, Το βλέμμα - The Artist's Glance, Εκδ. Αίολος, Αθήνα, 2022
Σύρος 2022
Tόποι που μάγεψαν το βλέμμα μας και έμειναν τόποι μνήμης.
Μορφές που αφύπνισαν τη σκέψη μας να περιπλανηθεί με τη δική τους. Συγκίνηση που συλλάμβανε τον αφεύγατο καιρό του πνεύματος.
Πού οι Μορφές, πού οι Τόποι, πού η Συγκίνηση; Θα έλεγα πως πάντα μας αναμένουν στο δικό τους κέλυφος.
Δεν ξέρω τι είναι χρόνος, μα σήμερα θαρρώ πως είναι φορεσιά – δώρο μυθικής ειρωνείας, άλλοτε ταιριαστή, άλλοτε σαν την προβιά του Ηρακλή· τον θαρρώ και εργαλείο που με αυτό χτίζομε τον καιρό μας.
Ξέρω τι είναι καιρός· είναι ο δικός μας αληθινός κόσμος που δεν είναι η πραγματικότητα, αυτή η αλλόκοτη έννοια που περιέχει μόνον τον εαυτό της.
Ξέρω τον Καιρόκοσμο του καθενός και το βλέμμα που έδωσε μορφή και νόημα στον κόσμο με θέληση και απορία.
Η σάρωση φωτογραφιών στάθηκε βάσανο. Στη διάρκεια σάρωσης επιλεγμένης φωτογραφίας τού φίλου Χρόνη Μπότσογλου ένιωσα πως τον πλαισίωσα σε νέο χρόνο, μα στο τέλος της σάρωσης σαρώθηκε και ο θάνατός του.
Φίλε Χρόνη, από εκεί που είσαι επιτρέπεις να ονομάσω τη Ζωή ως Σάρωση ονείρων;
Τι ιδέα ήταν και αυτή! Τι όμορφο ταξίδι φωτογραφίζοντας τις μορφές που σήκωναν και σηκώνουν την Ελλάδα μέσα και έξω από τα σύνορά της.
Μου έμαθαν να σκέπτομαι και να νιώθω – θα ξέρετε δα πως ο στοχασμός πλουταίνει και οξύνει τις αισθήσεις. Μου έμαθαν να συμπεριφέρομαι ηθικά γιατί ήταν και είναι ηθικοί.
Το βιβλίο αυτό σφραγίδα της ζωής μου (όπως και η ταινία Wild Bunch, του Sam Peckinpah, που είδα το 1969· όποιος την έχει δει και δεν έχει νιώσει σχάση στον νου και στην καρδιά, είναι αήθης): ελπίζω να συγκινηθείτε με τις μορφές που σας κοιτούν, αλλιώς έχω αποτύχει.
Στέλιος Β. Σκοπελίτης όρθιος...
Αθήνα 1994
Η ιδέα αυτού του βιβλίου ξεκίνησε όταν είδα τις προσωπογραφίες του γάλλου φωτογράφου Nadar. Ένιωσα –μέσα από την εικόνα τους– να περνά εμπρός μου μια ολόκληρη εποχή. Εγώ δεν ήξερα τίποτα για την εποχή εκείνη κι ούτε ξέρω για καμιά άλλη. Υποψιάζομαι πως τις εποχές μονάχα διαισθητικά μπορούμε να τις συλλάβουμε κι αυτό μέσα από εκείνους που τις σημάδεψαν, αλλιώς πως είναι μια απλή παρέλαση η γνώση των γεγονότων. Αυτό το κάνει κάθε χρόνο το περιοδικό Life, όπως και κάθε δέκα ή τριάντα χρόνια ένα άλλο παρόμοιο. Και τι αφήνει αυτή η παράθεση των γεγονότων;
Το παρελθόν γεννιέται και πεθαίνει με τις μορφές των ανθρώπων.
Όλοι μας έχομε το πρόσωπό μας, ελάχιστοι τη μορφή μας. Αυτό διαπίστωσα, επί πλέον, στις προσωπογραφίες του Nadar, μα δεν το είδα σε άλλους νεότερους ή και σύγχρονους με μένα. οι τελευταίοι θα έλεγα πως είναι,
κατά έναν παράδοξο λόγο, ταυτόχρονα σύγχρονοι και ξεπερασμένοι.
πάντα χρειάζεται αυτός ο ιδιαίτερος τρόπος τού να πλησιάζεις τα πράγματα κάθε φορά καθένα ξεχωριστά. Απέφυγα, όπως ο διάολος το λιβάνι, το να καλλιτεχνήσω, τάχα, σε βάρος του φωτογραφιζόμενου, όπως και το να πέσω στην παγίδα της ψυχογραφίας. Απλώς, στάθηκα απέναντί τους όσο πιο διακριτικά και οικεία μπορούσα. Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω όλους εκείνους που μου εμπιστεύτηκαν το βλέμμα τους, το βλέμμα εκείνο που στήριζε τη μορφή τους. Επίσης θέλω να ζητήσω τη συγνώμη εκείνων που δεν μπόρεσα να συναντήσω, μα που έπρεπε. Θυμάμαι τι μου είπε ο αείμνηστος Γιώργος Κωστάκης, μου είπε πως θα δημιουργήσω πολλούς εχθρούς με αυτό το βιβλίο και του είπα πως το γνωρίζω και πρόσθεσα «είναι γιατί ο τόπος μας είναι μικρός». Ακόμα, θέλω να ομολογήσω πως η επιθυμία μου ήταν το να φωτογραφίσω εκείνους που με το έργο τους με στήριξαν ηθικά και πνευματικά και που, επίσης, σημάδεψαν μια καθοριστική εποχή της Ελλάδος, και μετά τους φίλους μου, έχοντας πάντα κατά νου το να μην παρασυρθώ από συναισθήματα και όποιες υποχρεώσεις. Εύχομαι και στις δύο περιπτώσεις
να κρατήθηκε η σωστή ισορροπία.
Στέλιος Β. Σκοπελίτης
Ο νεκρός και το πορτρέτο του
Στην πίστη ότι θ’ αναστηθούν τα σώματα και θα βρουν την ψυχή που έχασαν βασίζεται όλη η λατρεία του πορτρέτου. Αλλά η συνήθεια επικράτησε και όταν η πίστη δεν ήταν έντονη. Αφού ο πεθαμένος περνούσε από την κρίση των ιερέων και των χημικών, γινόταν ένα κομψότατο αντικείμενο μ’ ένα μεγάλο επικάλυμμα στη θέση του κεφαλιού που περιείχε ένα πορτρέτο.
Άρχισε ως γλυπτική, αλλά με την ελληνική ζωγραφική επίδραση έγινε ζωγραφικό. Όλα τα πορτρέτα που βρέθηκαν στην πολιτεία Φαγιούμ της Αιγύπτου είναι φωτογραφικά της εποχής. οι πλούσιοι εμπιστεύονταν
το πορτρέτο τους σε διάσημους ζωγράφους, ενώ οι φτωχοί μ’ ό,τι διέθεταν, πήγαιναν σε φθηνούς ζωγράφους, ειδικευμένους στο πορτρέτο.
Ο νεκρός και το πορτρέτο του ήταν ένα πολύτιμο πράγμα και το έβαζαν ενέχυρο όταν είχαν ανάγκη από λεφτά.
Δεν ξέρω να πω τι είναι λαϊκή τέχνη, αλλά τα λεγόμενα λαϊκά φαγιούμ, όπως και τα κλασικίζοντα, έχουν ένα ιδανικό: την ομοιότητα που δεν μπορεί να εξηγηθεί. Από τα φαγιούμ έχει αρχίσει η διαμάχη για τη φωτοσκίαση και υποταγή του έργου στον τόνο, αλλά και οι πρώτες προσπάθειες για να βγει ένα νέο σχέδιο. περισσότερο φως στην ουσία του μοντέλου.
Η φωτογραφία φωτίζει ένα σωρό ιδεώδη του 19ου αιώνα. Ένας μαθητής του Ενγκρ έλεγε πως η φωτογραφία είναι ένα σπουδαίο πράγμα, αλλά να μην το λέμε.
Μόνο όταν είμαι ελεύθερος, επιθυμώ να κάνω πορτρέτα. Το πορτρέτο δεν είναι αντικειμενική αντιγραφή της πραγματικότητας – αλλά ερμηνεία αυτού που είναι μέσα στην ιδιοσυγκρασία μας.
Γιάννης Τσαρούχης
Κείμενο του Γιάννη Τσαρούχη για την α ́ έκδοση
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
Στέλιος Σκοπελίτης, Νεοκλασικά της Αθήνας και του Πειραιά
