Smoke: Ενδιαφέροντα συμπεράσματα για τη χρήση προϊόντων καπνού στην Ελλάδα δίνουν δύο νέες μελέτες

Στη χώρα με τους πιο αμετανόητους καπνιστές δύο νέες έρευνες που εκπόνησαν επιστήμονες του Εργαστηρίου Υγιεινής Επιδημιολογίας και Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ αποκαλύπτουν τις επιλογές των ενηλίκων σε ό,τι αφορά τα καπνικά προϊόντα που χρησιμοποιούν.

Τα ευρήματα δίνουν ενθαρρυντικά στοιχεία για το πώς έχουν λειτουργήσει μέχρι στιγμής οι προσπάθειες της πολιτείας αλλά και των επιστημόνων όσον αφορά τη μείωση του καπνίσματος. Τις δύο μελέτες στo σύνολο του πληθυσμού αλλά και στην ομάδα των νεαρών ενηλίκων (18-24) πραγματοποίησαν οι καθηγητές κ. Βάνα Σύψα και κ. Άγγελος Χατζάκης μαζί με τη συνεργάτιδά τους κ. Βασιλική Εγκέλη από το Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Βιοστατιστικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ.

Κάθε έρευνα έχει ένα σημείο εκκίνησης, ένα καταληκτικό σημείο και ένα ή περισσότερα συμπεράσματα. Όταν μελετάμε τις καπνιστικές συνήθειες στην Ελλάδα, το σημείο εκκίνησης δεν μπορεί παρά να είναι η αρνητική πρωτιά της χώρας μας στο κάπνισμα σε σύγκριση με τα άλλα κράτη, κυρίως εντός Ευρώπης. Η συχνότητα του καπνίσματος παγκοσμίως το 2019 κυμαινόταν το 32,7% για τους άνδρες και στο 6,6% για τις γυναίκες. Αντίστοιχα, το 2019 στην Ελλάδα η διάδοση του καπνίσματος ήταν πολύ μεγαλύτερη· κάπνιζε το 44,1% των ανδρών και το 32,2% των γυναικών. Αυτή η επίδοση μάς κατατάσσει στην 5η θέση στον κόσμο σε ό,τι αφορά τον επιπολασμό του καπνίσματος μεταξύ 159 χωρών, με τον πληθυσμό των καπνιστών να εκτιμάται ότι ξεπερνά τα 2 εκατ. ανθρώπους στην Ελλάδα. Τα υψηλά ποσοστά καπνίσματος στη χώρα μας επιβεβαιώνονται από το ευρωβαρόμετρο, την έρευνα που διεξάγεται στην Ε.Ε., σύμφωνα με την οποία το 2020 η Ελλάδα κατείχε την αρνητική πρωτιά, με το 42% του πληθυσμού να καπνίζει. 

Η συνολική χρήση καπνού και νικοτίνης έχει πτωτική πορεία την περίοδο αυτή, καταγράφοντας μεγάλη πτώση στα συμβατικά τσιγάρα, η οποία μειώνεται σχεδόν κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες, και μικρότερη άνοδο στα εναλλακτικά προϊόντα χωρίς καύση, η οποία αυξάνεται κατά περίπου 3 μονάδες. Καταγράφεται, λοιπόν, ένα θετικό ισοζύγιο που υποδεικνύει ότι τα εναλλακτικά προϊόντα χρησιμοποιούνται κυρίως από καπνιστές.  

Τα τελευταία χρόνια μπήκαν στη ζωή των αμετανόητων καπνιστών τα εναλλακτικά καπνικά προϊόντα στο πλαίσιο μιας στρατηγικής για τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει παρακολούθηση της καπνιστικής συνήθειας και της πορείας χρήσης των εναλλακτικών προϊόντων στο σύνολο του πληθυσμού αλλά και σε συγκεκριμένες υποομάδες, ώστε να υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα της αποδοτικότητας των μέτρων που εφαρμόζονται  

Νέα μελέτη για την παρακολούθηση της καπνιστικής συνήθειας

Η έρευνα των επιστημόνων Βάνας Σύψα, Άγγελου Χατζάκη και Βασιλικής Εγκέλη από το Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Στατιστικής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ είχε στόχο να διερευνήσει τη διάδοση των καπνικών προϊόντων στον ενήλικο πληθυσμό της Ελλάδας κατά το χρονικό διάστημα 2022-2023. Παράλληλα, στόχος της ήταν να εκτιμήσει το ποσοστό των ενηλίκων που έχουν στραφεί στα εναλλακτικά προϊόντα καπνού. Οι συμμετέχοντες ήταν κατά τι περισσότερες γυναίκες, είχαν μέση ηλικία τα 52 έτη και ήταν κυρίως κάτοικοι αστικών περιοχών.  

Τα ευρήματα έδειξαν ότι από τον Ιούνιο του 2022 έως τον Μάιο του 2023 καταγράφηκε συνολικά μικρή μείωση στη χρήση προϊόντων καπνού και νικοτίνης, από 34,4% σε 32,7%. Η μείωση ήταν αισθητά μεγαλύτερη στη χρήση συμβατικών τσιγάρων (πακέτο ή στριφτά), από 29,5% σε 24,8%. Αντίστοιχα, για τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού –στα οποία δεν συντελείται καύση– καταγράφηκε αύξηση από 3,8% στο 4,6% στα ηλεκτρονικά τσιγάρα και ακόμα μεγαλύτερη στα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού, από το 4,3% στο 6,4%. 

Τα συμπεράσματα που θα μπορούσαμε να εξάγουμε από την έρευνα αυτή είναι πολύ ενθαρρυντικά. Η συνολική χρήση καπνού και νικοτίνης έχει πτωτική πορεία την περίοδο αυτή, καταγράφοντας μεγάλη πτώση στα συμβατικά τσιγάρα, η οποία μειώνεται σχεδόν κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες, και μικρότερη άνοδο στα εναλλακτικά προϊόντα χωρίς καύση, η οποία αυξάνεται κατά περίπου 3 μονάδες. Καταγράφεται, λοιπόν, ένα θετικό ισοζύγιο που υποδεικνύει ότι τα εναλλακτικά προϊόντα χρησιμοποιούνται κυρίως από καπνιστές.  

Πάμε τώρα να δούμε τον βαθμό ενημέρωσης των πολιτών γι’ αυτές τις επιλογές. Οι Έλληνες εμφανίζονται ενημερωμένοι για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα σε ποσοστό 95,6% το 2023. Λιγότερο ικανοποιητική είναι η ενημέρωσή τους για τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού, που φέτος αγγίζει το 66,4%.

Συμπεράσματα

Η έρευνα φανερώνει ότι ένας στους τρεις ενηλίκους στην πατρίδα μας χρησιμοποιεί κάποιο προϊόν καπνού ή νικοτίνης συστηματικά. Καταγράφεται όμως μείωση της χρήσης των συμβατικών τσιγάρων, με ένα μικρό, αλλά διαρκώς αυξανόμενο ποσοστό καπνιστών να έχει στραφεί στα εναλλακτικά προϊόντα χωρίς καύση. Ειδικά η χρήση των θερμαινόμενων προϊόντων καπνού παρουσιάζει αυξητική τάση. Τέλος, μόνο 4 στους 10 πολίτες θεωρούν ότι τα εναλλακτικά προϊόντα είναι λιγότερο βλαβερά από το συμβατικό τσιγάρο. 

Η καπνιστική συνήθεια στους νεαρούς ενήλικες

Το δεύτερο σκέλος της μελέτης που εκπόνησε η ομάδα του Εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Στατιστικής του ΕΚΠΑ κατέγραψε την αντίστοιχη διάδοση και τις τάσεις στον πληθυσμό των νεαρών ενηλίκων (18-24 ετών) το διάστημα Μάιος - Ιούνιος 2023. Ο αριθμός των συμμετεχόντων από αυτή την ηλικιακή ομάδα αυξήθηκε, ώστε να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα.

Σύμφωνα με την παγκόσμια στρατηγική για τον έλεγχο του καπνίσματος, ο στόχος είναι να μειωθεί κατά 30% η χρήση καπνού στα άτομα ηλικίας 15 ετών και άνω μέχρι το 2025. Σε αυτήν τη λογική διερευνήθηκε η χρήση των προϊόντων καπνού και νικοτίνης στις ηλικίες 18-24, όπως και ποια προϊόντα ξεκινούν να χρησιμοποιούν, και πότε. 
Σε αυτό το πεδίο το 40% χρησιμοποιεί γενικά κάποιο προϊόν καπνού ή νικοτίνης. Ειδικότερα, το 27,3% επιλέγει τσιγάρο (πακέτο ή στριφτό), το 9,9% ηλεκτρονικό τσιγάρο και το 13,4% θερμαινόμενα προϊόντα καπνού. 

Όταν η ερώτηση στοχεύει στην αποκλειστική χρήση μιας κατηγορίας προϊόντων καπνού, οι απαντήσεις διαμορφώνονται ως εξής: το 63,3% καπνίζει αποκλειστικά τσιγάρο, το 42% αποκλειστικά ηλεκτρονικό τσιγάρο και το 54,3% αποκλειστικά θερμαινόμενα προϊόντα καπνού. Από τα ποσοστά αυτά μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι νέοι κάνουν σε υψηλότερο βαθμό «διπλή χρήση», δηλαδή μπορεί να είναι χρήστες και συμβατικού τσιγάρου και κάποιου εναλλακτικού προϊόντος.

Πάμε να δούμε τώρα τι πρωτοδοκιμάζουν οι νέοι μας. Το μεγαλύτερο μέρος των νέων ενηλίκων δοκιμάζει για πρώτη φορά, ξεκινώντας ουσιαστικά το κάπνισμα, συμβατικά τσιγάρα σε πακέτο ή στριφτά. Συγκεκριμένα, ως πρώτο προϊόν, από το σύνολο των νέων, το 55,9% δοκιμάζει το τσιγάρο (διάμεση ηλικία τα 16 έτη), το 8,8% το ηλεκτρονικό τσιγάρο (διάμεση ηλικία 17 ετών) και το 1,4% τα θερμαινόμενα καπνικά προϊόντα (διάμεση ηλικία 18 ετών). Αν θέλουμε να το δούμε από μια άλλη οπτική γωνία και εξαιρέσουμε τους νέους που δήλωσαν ότι δεν έχουν δοκιμάσει κάποιο καπνικό προϊόν, από αυτούς που είχαν μια τέτοια εμπειρία το 81,1% δήλωσε ότι αυτή ήταν με συμβατικά τσιγάρα σε πακέτο ή στριφτά. Τα ποσοστά για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και θερμαινόμενα προϊόντα καπνού ήταν 12,7% και 2% αντίστοιχα. 

Σε ό,τι αφορά το ερώτημα αν τα εναλλακτικά προϊόντα είναι λιγότερο βλαβερά από το συμβατικό τσιγάρο, μόνο οι μισοί από τους νεαρούς ενήλικες το πιστεύει αυτό. Σε κάθε περίπτωση, η νεολαία θα πρέπει να πειστεί για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος και να διακόψει τη χρήση όλων αυτών των προϊόντων όχι γιατί οι μεγαλύτεροι τούς κουνάμε το δάκτυλο αλλά γιατί οι ίδιοι αντιλαμβάνονται τα οφέλη.  

Σύγκριση των αποτελεσμάτων

Ενδιαφέρουσα όμως είναι και η σύγκριση των νεαρών ενηλίκων σε σχέση με τα αποτελέσματα που παρατηρήσαμε στον γενικό ενήλικο πληθυσμό. Τα ευρήματα δείχνουν ότι οι νεαροί ενήλικες χρησιμοποιούν περισσότερο τα προϊόντα καπνού και νικοτίνης (40% σε σχέση με 32,7%). Ειδικότερα χρησιμοποιούν συμβατικό τσιγάρο σε ποσοστό 27,3% (οι ενήλικοι σε ποσοστό 24,8%), ηλεκτρονικά τσιγάρα σε ποσοστό 9,9% (οι ενήλικοι σε ποσοστό 4,6%) και θερμαινόμενα προϊόντα καπνού σε ποσοστό 13,4% (οι ενήλικοι σε ποσοστό 6,4%). Άρα καταγράφεται υψηλότερη διάδοση της χρήσης προϊόντων καπνού στους νεαρούς ενήλικες στην πατρίδα μας, με 4 στους 10 εξ αυτών να χρησιμοποιούν τουλάχιστον ένα καπνικό προϊόν (γενικά). 

Συμπεράσματα

Συμπερασματικά, οι νεότερες ηλικίες χρησιμοποιούν περισσότερο τα προϊόντα καπνού από τον μέσο ενήλικα, ενώ αυξητική τάση παρουσιάζει και η χρήση εναλλακτικών προϊόντων καπνού. Το τσιγάρο παραμένει το προϊόν που πρωτοδοκιμάζουν οι νεότεροι, ενώ πολύ χαμηλά είναι τα ποσοστά δοκιμής για τα προϊόντα θέρμανσης καπνού. Τέλος, οι προσπάθειες της πολιτείας αλλά και των επιστημόνων θα πρέπει να ενταθούν, ώστε οι νέοι να έχουν πρόσβαση σε υπεύθυνη ενημέρωση σε σύγχρονη, κατανοητή γλώσσα.