Σε ένα ακόμα Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου, συγκεκριμένα στη 14η διοργάνωσή του, μας προσκαλεί η Ταινιοθήκη της Ελλάδος και, όπως εξηγεί στο επιμελητικό της κείμενο η Μαρία Κομνηνού, πρόεδρός της, θα «προσφέρει μια ευκαιρία στοχασμού σε καίρια ζητήματα: την επιβίωση του κινηματογράφου (“ο κινηματογράφος πέθανε - ζήτω ο κινηματογράφος!”), την επικαιρότητα του αρχείου ως θεωρητικής αλλά και πρακτικής ενασχόλησης, τη σχέση του κινηματογράφου με την Ιστορία, καθώς και τα κρίσιμα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα της συγκυρίας, όπως πόλεμοι, μεταναστευτικά ρεύματα και ενδυνάμωση αυταρχικών πολιτικών».
Το φεστιβάλ συγκεντρώνει μερικούς από τους πιο ενδιαφέροντες δημιουργούς διεθνώς, προβάλλοντας πρόσφατες ή τις τελευταίες τους δουλειές, ταινίες που αφορούν τα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας. Από την οικολογία και την τεχνητή νοημοσύνη έως τα ανοιχτά μέτωπα των πολέμων και τις τεράστιες κοινωνικές ανισότητες που οδηγούν στη φτώχεια, οι σύγχρονοι δημιουργοί βρίσκονται σε μόνιμη αναζήτηση της αλήθειας μέσω μιας ευρηματικής χρήσης της κινηματογραφικής γλώσσας. Σε εμάς φτάνει η αστραφτερή τους ματιά και ενίοτε η προσωπική τους αισθητική, φωτίζοντας τις θεματικές και τις καλλιτεχνικές τους αγωνίες.
Για δεκαπέντε ημέρες, από 3 έως 18 Δεκεμβρίου, το κινηματογραφόφιλο κοινό της Αθήνας θα έχει την ευκαιρία να βυθιστεί σε μια τέχνη που συνεχώς αναγεννιέται παρά τις ακυρώσεις των προφητειών κάθε προηγούμενης γενιάς ότι ο κινηματογράφος δεν έχει μέλλον, αποδεικνύοντας όχι μόνο ότι έχει μέλλον αλλά και ότι θριαμβεύει στο παρόν. Η φετινή διοργάνωση αποτελείται από τα εξής τμήματα: το Διεθνές Διαγωνιστικό, όπου παρουσιάζονται δέκα ταινίες από μεγάλα διεθνή φεστιβάλ, το διαγωνιστικό τμήμα «Reframing Images», όπου προβάλλονται είκοσι τέσσερις ταινίες με χρήση πολλαπλών φορμάτ (8mm και 16mm) και πειραματισμό με εφέ, χειροποίητο animation, τεχνητή νοημοσύνη και αρχειακό υλικό από την Ελλάδα, τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και τις ΗΠΑ, ένα αφιέρωμα στον «αλχημιστή των εικόνων» Θανάση Ρεντζή, εμβληματική μορφή του ελληνικού πειραματικού κινηματογράφου, αλλά και στον Θάνο Αναστόπουλο, στον οποίο θα απονεμηθεί το Ειδικό Βραβείο για το έργο του.
Παράλληλα, στο πλαίσιο του «Arsenal on location» του γερμανικού Ινστιτούτου Κινηματογράφου και Βίντεο Τέχνης, και με την υποστήριξη του Ινστιτούτου Γκαίτε της Αθήνας, παρουσιάζεται το πρόγραμμα «Μετακινήσεις: Αρχείο και Μνήμη» με δέκα ταινίες για τη μετανάστευση και τη μνήμη. Επίσης, σε επιμέλεια της σκηνοθέτιδας Μαρίας Κουρκούτα, θα προβληθεί το «Σαντάλ Ακερμάν – Ζαν-Γκαμπριέλ Περιό: Κινηματογραφώντας πολιτικά», αλλά και το πάντα ενδιαφέρον πρόγραμμα «Αποκατεστημένες και Υπέροχες», μέσω του οποίου ξαναβλέπουμε είτε χαμένες ταινίες του μακρινού παρελθόντος ή πιο πρόσφατες σε αναβαθμισμένη εκδοχή.
Ακολουθούν οι δικές μας προτάσεις:
Με τον Χασάν στη Γάζα
Η ταινία που έφυγε από το Φεστιβάλ του Λοκάρνο με το Βραβείο Europa Cinemas Label. Την υπογράφει ο Παλαιστίνιος Καμάλ Αλτζαφαρί, υπότροφος του Ινστιτούτου Ράντκλιφ του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και του Πανεπιστημίου Κολούμπια, ο οποίος έχει τιμηθεί με σημαντικές αναδρομικές εκθέσεις σε ιδρύματα όπως η Πορτογαλική Ταινιοθήκη. Η αναζήτηση ενός πρώην συγκρατούμενού του από το 1989, με τον οποίο έχασε επαφή μέσα στα χρόνια και στον πόλεμο, τον οδηγεί σε ένα απρόσμενο ταξίδι από τον Βορρά ως τον Νότο της Γάζας, μαζί με έναν ντόπιο οδηγό, τον Χασάν, ο οποίος σήμερα αγνοείται. Διασχίζοντας δρόμους και τοπία, η κάμερα καταγράφει στιγμές καθημερινότητας, θραύσματα μιας πραγματικότητας αλλοιωμένης ανεπανόρθωτα. Η ταινία μετατρέπει το υλικό αυτό σε ποιητική αναζήτηση γύρω από τη μνήμη, την απώλεια και τον χρόνο, προσφέροντας μια πολύτιμη μαρτυρία για μια περασμένη εποχή και έναν τόπο που δεν υπάρχει πια.
Fuck the Polis
Η βραβευμένη με το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Μασσαλίας ταινία «Fuck the Polis» έχει την υπογραφή της καινοτόμου Πορτογαλίδας σκηνοθέτιδας Ρίτα Αζεβέδο Γκόμες (σύζυγος και συν-σεναριογράφος του Μιγκέλ Γκόμες). Πρόκειται για ένα ποιητικό κινηματογραφικό δοκίμιο μέσα από τα μάτια μιας γυναίκας που επιστρέφει στο Αιγαίο είκοσι χρόνια μετά το πρώτο της ταξίδι εκεί. Εμπνευσμένη από ένα διήγημα του Ζοάο Μιγκέλ Φερνάντες Ζόρζε και τις δικές της εμπειρίες συνθέτει ένα κολάζ αφηγήσεων, στο οποίο ποιήματα του Καβάφη, του Παβέζε, του Καμί και του λόρδου Βύρωνα συναντούν μορφές όπως η Μαρία Φαραντούρη. Με στοχαστικό ρυθμό, η Γκόμες εξερευνά τα ελληνικά τοπία και στοχάζεται πάνω στη σχέση του ατόμου με την Ιστορία, την πολιτική και την κοινωνία. Μια ελεγειακή αναζήτηση του ελληνικού ιδεώδους και μια σύγχρονη ωδή στην Ελλάδα και την Ιστορία.
Διαδρομές επιθυμίας
Ο πολυβραβευμένος Ντάνε Κόμλιεν, που γεννήθηκε στην Μπάνια Λούκα και ζει στο Βερολίνο, υπηρετεί έναν ατμοσφαιρικό και εικαστικό κινηματογράφο. Συχνά εξερευνά ζητήματα ταυτότητας, κοινότητας και υπαρξιακής αναζήτησης μέσα από μια βαθιά αισθητηριακή κινηματογραφική γλώσσα. Στις «Διαδρομές επιθυμίας» διερευνά τη ρευστότητα του πόθου και της ταυτότητας μέσα από τον Μπράνκο, έναν νεαρό που περιπλανιέται στο περιθώριο του Βελιγραδίου. Απομονωμένος και ανήσυχος, παρακολουθεί εμμονικά την αινιγματική ζωή του νεότερου αδελφού του, με τον οποίο φαίνεται πως έχουν οριστικά χωριστεί ‒ επειδή εκείνος είναι πια νεκρός. Αυτή η αλλόκοτη αναζήτηση μάς οδηγεί σε μια περιπλάνηση στη φύση, στα δάση και σε μια εκρηκτική συνάντηση φυσικών και εσωτερικών τοπίων, όπου ο Κόμλιεν διερευνά, όπως ο ίδιος σημειώνει, μια νέα σχέση μεταξύ φύσης και κουίρ.
Μιλιτάνθρωπος
Στη σκιά της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, τρεις Ουκρανοί σκηνοθέτες, η Αλίνα Γκόρλοβα, η Γελιζαβέτα Σμιθ και ο Σίμον Μοζγκόβι, υπογράφουν ένα ποιητικό ντοκιμαντέρ παρατήρησης που εξερευνά την ανθρώπινη ύπαρξη μέσα στον πόλεμο. Έχοντας απορρίψει τις συμβατικές μεθόδους του ντοκιμαντέρ και εμπνευσμένοι από την κινηματογραφική μέθοδο του Φρέντερικ Γουάιζμαν, δεν παραθέτουν συνεντεύξεις ή σχολιασμό. Το νόημα αναδύεται μέσα από τη δύναμη των εικόνων, τον ρυθμό του μοντάζ και τον καθηλωτικό ήχο. Η ταινία συνθέτει θραύσματα ζωών: όσων εγκαταλείπουν, όσων αντιστέκονται, όσων προσπαθούν να διατηρήσουν την ανθρωπιά τους μέσα στο χάος. Με υποβλητική αισθητική και στοχαστικό βλέμμα, αποτυπώνονται η σιωπή, η απώλεια και η μεταμόρφωση του ανθρώπου που απορροφάται από τον πόλεμο, καθώς ο πόλεμος γίνεται αμετάκλητα κομμάτι του ανθρώπου. Διακρίθηκε με το Βραβείο της Ένωσης των Ουκρανών Κριτικών Κινηματογράφου( Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Docudays UA) και ήταν στην προκριματική λίστα Καλύτερου Ευρωπαϊκού Ντοκιμαντέρ (Ευρωπαϊκά Βραβεία Κινηματογράφου).
Απόδραση
Τη δεκαετία του ’70, στην Ιαπωνία των κοινωνικών αναταραχών, ο Σατόσι Κιρισίμα, μέλος της ακροαριστερής εξτρεμιστικής Ομάδας του Σκορπιού, έγινε φυγάς και έζησε για πενήντα χρόνια με ψεύτικη ταυτότητα ως Χιροσί Ουτσίντα, εργάτης οικοδομών στη Φουτζισάβα. Όλο αυτό το διάστημα τον στοίχειωναν οι μνήμες των συντρόφων του που φυλακίστηκαν, αυτοκτόνησαν ή διέφυγαν, μέχρι που το 2024, στα εβδομήντα του και ετοιμοθάνατος από καρκίνο, ομολόγησε την αληθινή του ταυτότητα. Ο θρυλικός Ιάπωνας σκηνοθέτης και πολιτικός ακτιβιστής Μασάο Αντάτσι, πρώην μέλος του Ιαπωνικού Κόκκινου Στρατού, γνωστός για τον ριζοσπαστικό του κινηματογράφο και τη σύνδεσή του με το ιαπωνικό Νέο Κύμα και την άκρα αριστερά, αναπλάθει με στοχασμό και συγκίνηση την αγωνία, την ενοχή και την πίστη ενός ανθρώπου αφιερωμένου στην ιδέα της επανάστασης. Το σύνολο του έργου του είναι θεμελιώδες για την δημιουργία ακτιβιστικών ταινιών.
Ιστορίες από τον πληγωμένο τόπο
Ο πολυβραβευμένος Γαλλοϊρακινός σκηνοθέτης Αμπάς Φαντέλ, εγκατεστημένος στον Λίβανο, συνθέτει μια βαθιά προσωπική και ταυτόχρονα συλλογική καταγραφή του πολέμου που ρήμαξε τον νότιο Λίβανο. Σύμφωνα με τον ίδιο, η ταινία «γεννήθηκε από την ανάγκη να αποτυπωθεί η πραγματικότητα του πολέμου: ζωές συντετριμμένες, χωριά ισοπεδωμένα, σπίτια κατεστραμμένα, αλλά και η ανθεκτικότητα μιας εύθραυστης ανθρωπιάς που επιμένει. Μια ταινία όχι για τον πόλεμο αλλά μέσα από αυτόν και για όσα αφήνει πίσω του: τα ερείπια, φυσικά, αλλά και τις πράξεις αλληλεγγύης και τις πληγές που φωλιάζουν βαθιά μέσα μας, συχνά ανομολόγητες». Συγκλονιστικές είναι οι σκηνές με την κορούλα του να περπατάει ανάμεσα στα σπασμένα γυαλιά και να ψιθυρίζει: «Χάλασε». Η ταινία απέσπασε το βραβείο Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο.
Άνεμε, μίλησέ μου
Το ντεμπούτο μεγάλου μήκους του Στέφαν Τζόρτζεβιτς ακροβατεί τρυφερά μεταξύ ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, ενώ αποτελεί έναν ποιητικό στοχασμό πάνω στην απώλεια και στα αόρατα νήματα που κρατούν τη μνήμη μιας οικογένειας. Ο σκηνοθέτης επιστρέφει στο πατρικό του για να γιορτάσει τα γενέθλια της γιαγιάς του μετά τον πρόσφατο θάνατο της μητέρας του. Θέλοντας να ολοκληρώσει την ταινία που είχαν αρχίσει μαζί και να σώσει έναν αδέσποτο σκύλο, βιώνει ένα εσωτερικό ταξίδι πένθους και συμφιλίωσης. Στην όχθη της λίμνης, όπου η μητέρα του έβρισκε παρηγοριά, το γέλιο συναντά τη σιωπή και η φύση ‒ο άνεμος, το νερό, τα δέντρα‒ αντηχεί τη φωνή της. Τιμήθηκε με το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στα φεστιβάλ του Σαράγεβο, του Βανκούβερ και της Βαλδίβια.
Δρόμοι του Καΐρου
«Επέστρεψα στο Κάιρο. Για δουλειά. Άλλαξες τον αριθμό τηλεφώνου σου, Ομάρ. Πρέπει να σε βρω. Σ’ αγαπώ... Αμπντελά». Ο βραβευμένος στο Σάντανς και κάτοχος του Grand Prix στο Φεστιβάλ Πρώτων Ευρωπαϊκών Κινηματογραφικών Ταινιών της Ανζέρ, Μαροκινός συγγραφέας και σκηνοθέτης Αμπντελά Ταϊά μετατρέπει βίντεο που τράβηξε το 2007 σε ένα τρυφερό, μελαγχολικό πορτρέτο αγάπης και απουσίας. Καθώς περιπλανιέται στους δρόμους της πολύβουης πόλης αναζητώντας τον χαμένο του εραστή, οι φευγαλέες συναντήσεις με τον Γιουσέφ Σαχίν, τα νυχτερινά γυρίσματα στις πυραμίδες και οι στιγμές διασκέδασης μετατρέπονται σε θραύσματα μνήμης, στα οποία ο κινηματογράφος και η επιθυμία συνυφαίνονται.
Εξ Ανατολών
Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η Σαντάλ Ακερμάν καταγράφει την πραγματικότητα και τη μετάλλαξη των πρώην σοβιετικών περιοχών, κινηματογραφώντας από το καλοκαίρι ως τον χειμώνα, άλλοτε με κινούμενη και άλλοτε με στατική κάμερα. Από την Ανατολική Γερμανία ως τη Μόσχα, περνώντας από την Πολωνία, τη Λιθουανία και την Ουκρανία, παρακολουθεί σώματα και πρόσωπα ανώνυμων ανθρώπων, εκφράσεις αινιγματικές, φιγούρες που περπατούν ή περιμένουν ποιος ξέρει τι. Κτίρια, τοπία, χιόνι, νύχτα· εικόνες και ήχοι που συνθέτουν ένα υπνωτιστικό, ιμπρεσιονιστικό ποίημα για τον χρόνο, τη σιωπή και την ανατολή μιας άλλης εποχής. Στην προβολή της ταινίας θα παρευρεθεί η μοντέζ της ταινίας Κλερ Άθερτον, συνοδοιπόρος της Ακερμάν, η οποία θα φωτίσει πτυχές του έργου της.
Επιστροφή στη Ρενς (θραύσματα)
Βασισμένη σε αποσπάσματα από το ομώνυμο βιβλίο του Ντιντιέ Εριμπόν, με αφήγηση της ηθοποιού Αντέλ Ανέλ, η ταινία του Ζαν-Γκαμπριέλ Περιό, εξαιρετικό δείγμα σύγχρονου πολιτικού κινηματογράφου, παραθέτει μέσω αρχειακού υλικού μια προσωπική και πολιτική ιστορία της γαλλικής εργατικής τάξης από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 έως σήμερα. Η παρουσία του σκηνοθέτη για πρώτη φορά στην Ελλάδα θα μας δώσει τη δυνατότητα να έρθουμε σε επαφή με το πολυσχιδές έργο του.
Singapore Sling
Η πιο εξεζητημένη ταινία του Νίκου Νικολαΐδη, η οποία, αφού σόκαρε και εξόργισε, έφυγε από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης το 1990 με βραβείο Σκηνοθεσίας, A’ Γυναικείου Ρόλου, Φωτογραφίας, και απέσπασε τα Κρατικά Βραβεία Σκηνογραφίας και Μοντάζ, επιστρέφει σε αποκαταστημένη εκδοχή 4Κ. Συνομιλώντας με τις ταινίες «Λόρα» του Ότο Πρέμινγκερ και «Η Λεωφόρος της Δύσης» του Μπίλι Γουάιλντερ, ο Νικολαΐδης αναπλάθει την τερατώδη και σχιζοφρενική φύση των πρωταγωνιστριών σε μια αντι-πατριαρχική παρωδία φρίκης. Σκοτεινό και εφιαλτικό νεο-νουάρ με εκπληκτική ασπρόμαυρη φωτογραφία, το φιλμ παραμένει ένα από τα πιο τολμηρά και αξέχαστα δείγματα του ελληνικού cult κινηματογράφου. Θα προηγηθεί παρουσίαση του βιβλίου «Singapore Sling - Ο άνθρωπος που αγάπησε ένα πτώμα» (εκδόσεις Restless Wind), το οποίο μέσα από το σενάριο, κομμένες σκηνές, ημερολόγια, φωτογραφίες, συνεντεύξεις και κριτικές αποκαλύπτει όλο το σύμπαν του αείμνηστου κινηματογραφιστή.
Performance
Σε αυτήν τη μοναδική ταινία που σκηνοθέτησαν εν έτει 1970 στο Λονδίνο ο Νίκολας Ρεγκ και ο Ντόναλντ Κάμελ, η οποία αποκαταστάθηκε σε 4K το 2024 από τη Warner Bros, ο Μικ Τζάγκερ υποδύεται έναν συνταξιούχο ροκ σταρ, η ταυτότητα του οποίου συγχωνεύεται με εκείνη ενός διαβόητου καταζητούμενου γκάνγκστερ, ενώ η σεξουαλικότητα και των δύο υφίσταται μεταμόρφωση. Οι εικόνες και οι ήχοι, όπως και η συνείδηση των χαρακτήρων, μεταβάλλονται και ωθούνται σε ένα ασύλληπτο οπτικοακουστικό σύμπαν, στο οποίο η ιδιοφυΐα των σκηνοθετών λειτουργεί σαν LSD που διαποτίζει μια ταινία η οποία θα μπορούσε να είναι μια συμβατική ιστορία εναλλαγής ταυτοτήτων. Αντί γι' αυτό, κατέστη τόσο αμφιλεγόμενη ώστε παρέμεινε εκτός διανομής για δύο χρόνια.
Ο άνεμος
Η μεγάλη σταρ του βωβού κινηματογράφου Λίλιαν Γκις ενσαρκώνει την ευαίσθητη Λέτι που μεταναστεύει από την ήπια Ανατολή στην αμείλικτη αμερικανική Δύση. Εκεί, ένας ανελέητος άνεμος δέρνει αδιάκοπα την έρημο και το πνεύμα της, αποκαλύπτοντας τις κρυφές της φοβίες και τα πάθη της. Ο Σουηδός σκηνοθέτης Βίκτορ Σιόστρομ μετατρέπει το τοπίο σε προέκταση της ψυχολογίας της ηρωίδας, δημιουργώντας μια αισθητηριακή εμπειρία που συνυφαίνει τον εξωτερικό κίνδυνο με τον εσωτερικό σπαραγμό. Η ταινία, γυρισμένη υπό αφόρητες συνθήκες στην έρημο Μοχάβε, παραμένει ένα αξεπέραστο αριστούργημα, γεμάτο δράμα, ένταση και κινηματογραφική ποίηση. Αποκαταστάθηκε από το ΜοΜΑ με την υποστήριξη του Lillian Gish Fund for Film Preservation. Η προβολή θα συνοδεύεται από ζωντανή μουσική του συνθέτη Λόλεκ.
Πικρό ψωμί
Γυρισμένη το 1951, θα λάμψει για μια ακόμα φορά χάρη σε μια θαυμάσια ψηφιακή αποκατάσταση σε φιλμ 6,5Κ και 35mm από το Εργαστήριο Ψηφιακής Αποκατάστασης της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Η ταινία που φέρει την υπογραφή του Γρηγόρη Γρηγορίου θεωρείται το πρώτο δείγμα νεορεαλισμού του ελληνικού κινηματογράφου, αν και ο σκηνοθέτης της είχε άλλη άποψη, καθώς είχε πει: «Όταν το γύριζα, μόνο τον ιταλικό νεορεαλισμό δεν είχα πρότυπο». Το «Πικρό ψωμί», πρώιμο αριστούργημα του Γρηγορίου, ο οποίος είχε πάνω από τριάντα ταινίες στο ενεργητικό του και μακρά καριέρα στην τηλεόραση και στο θέατρο, αποτυπώνει τον αγώνα της αθηναϊκής εργατικής τάξης μέσα από την αριστοτεχνική διεύθυνση φωτογραφίας του Ελληνο-ούγγρου Ζόζεφ Χεπ. Η ταινία ακολουθεί τον Φώτη, έναν ταλαντούχο μαθητή που υποστηρίζεται από τις τεράστιες θυσίες της οικογένειάς του. Ο πατέρας του υπομένει σκληρή εργασία στην οικοδομή, ενώ η μητέρα του (την οποία υποδύεται η εξαιρετική Ελένη Ζαφειρίου) φροντίζει και τον άλλο της γιο, που έχει ακρωτηριαστεί στην Κατοχή. Πρώτη κινηματογραφική δουλειά του συνθέτη Αργύρη Κουνάδη και πρώτη κινηματογραφική εμφάνιση για το Θέατρο Σκιών του Ευγένιου Σπαθάρη.
