Το ραντεβού μας είναι λίγο πριν από τις εφτά το πρωί στο ηλιακό ρολόι του Εθνικού Κήπου, μπροστά από τις ουασινγκτόνιες. Οι μόνοι που κινούνται στο πάρκο είναι ελάχιστοι τολμηροί που κάνουν τζόκινγκ με 37 βαθμούς υπό σκιά και κάποιοι ξεροψημένοι από τον ήλιο τουρίστες που έχουν βγει για να παρατηρήσουν πουλιά – για τον ίδιο λόγο δηλαδή που έχουμε έρθει κι εμείς: για πρωινό birdwatching.
«Ο Εθνικός Κήπος είναι λογικό να αποτελεί ατραξιόν για τους ξένους παρατηρητές πουλιών, είναι ένας σημαντικός βιότοπος στην καρδιά της πόλης, έχει δροσιά, έχει ποικιλία φυτών και πουλιών, έχει μικρά ζώα – η συνάντηση με μια ελληνική χελώνα Testudo graeca Linnaeus μπορεί να είναι αξέχαστη εμπειρία για έναν Αμερικανό φυσιολάτρη, το ίδιο και με μια μικρή κουκουβάγια-Αθηνά η νυκτία (Athene noctua)», μας λέει ο Σπύρος Σκαρέας, γεωπόνος, ο οποίος έχει έρθει να μας συναντήσει με μια άλλη ιδιότητά του, ως συνοδός παρατήρησης πουλιών και πιστοποιημένος διοργανωτής εκδρομών για το Greece Bird Tours.
Ο Σπύρος μας δίνει εντυπωσιακές πληροφορίες για τον Εθνικό Κήπο και το birdwatching στην Αθήνα, που είναι πολύ πιο δημοφιλή απ’ ό,τι μπορεί να φανταστεί κάποιος ανίδεος για το χόμπι, όπως εμείς.
«Είναι πολύ συνηθισμένα τα ταξίδια στην Ελλάδα μόνο για να δουν κάποιοι πουλιά και άγρια φύση, έστω και για δυο-τρεις μέρες. Σε σχέση με τα τουρ στην άγρια φύση, η παρατήρηση πουλιών είναι το πιο συνηθισμένο χόμπι, γιατί τα πουλιά είναι παντού, έχουν εποχικότητα».
«Η Αμαλία φύτεψε συνολικά 15.000 φυτά όταν έφτιαξε τον κήπο, πολλά από τα οποία σήμερα αποτελούν τον βιότοπο του πάρκου και ενθουσιάζουν τους ξένους», μας λέει. «Για τον Έλληνα, ο Εθνικός Κήπος είναι κάτι σαν διάλειμμα ή ένα πέρασμα για να πάει στο μετρό ή το Ζάππειο, δεν είναι στην κουλτούρα του η βόλτα στο πάρκο». Μας δείχνει πράσινους παπαγάλους που ακούγονται να τσιρίζουν με τη χαρακτηριστική φωνή τους – συνήθως ένα πουλί πρώτα το ακούς και μετά το βλέπεις μέσα σε τόσο πυκνή βλάστηση.
«Ασχολούμαι με το birdwatching τα τελευταία 20 χρόνια», μας λέει. «Πάντα με ενδιέφεραν τα ζώα, η άγρια φύση και οι φωτογραφίες της. Κάποια στιγμή έκανα ένα μεγάλο ταξίδι στη Λατινική Αμερική όπου, πέρα από τη φανταστική φύση, το εκπληκτικό ήταν ότι σε κάθε μικρή πόλη που πήγαινα υπήρχε κάποιος ντόπιος οδηγός για να σε ξεναγήσει στα μέρη που ήθελες να επισκεφθείς. Αυτό ήταν το αρχικό κίνητρο για να ξεκινήσω κι εγώ κάτι παρόμοιο στην Ελλάδα, με βάση την Αθήνα, αλλά πλέον πηγαίνουμε για παρατήρηση πουλιών σε όλη την Ελλάδα. Ωστόσο η Αθήνα, το κέντρο της, μου αρέσει πολύ γιατί συνδυάζει και το αστικό τοπίο και την άγρια φύση. Γι’ αυτό ξετρελαίνει και τους επισκέπτες: επειδή μπορούν δίπλα από το ξενοδοχείο τους να δούνε άγρια πουλιά».
Πέρσι ο Σπύρος βραβεύτηκε με το υψηλού κύρους Πλατινένιο Βραβείο Τουρισμού, στα Tourism Awards 2024 και οι περιηγήσεις του έχουν αναγνωριστεί από σημαντικούς ταξιδιωτικούς οδηγούς, όπως ο «National Geographic Guide» («Athens and the Islands») και ο «Lonely Planet Guide» («Greece», 2023).
«Η Αθήνα και η ευρύτερη περιοχή της Αττικής έχουν πολλά σημεία για παρατήρηση πουλιών: στο κέντρο της πόλης υπάρχει ο Εθνικός Κήπος, οι λόφοι Φιλοπάππου και του Λυκαβηττού, το πάρκο Τρίτση στο Ίλιον, αλλά και τριγύρω, στα περίχωρα, σημαντικότατοι προορισμοί είναι το Εθνικό Πάρκο Σχινιά-Μαραθώνα, ο Υμηττός, ο Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας, το Αισθητικό Δάσος Καισαριανής, ο Κάμπος των Σπάτων, το Βουρκάρι (το παράκτιο έλος στην ακτή των Μεγάρων), οι υγρότοποι του Ωρωπού, της Αρτέμιδας, της Βραυρώνας. Ο Εθνικός Κήπος είναι και ιστορικό σημείο, έχει τις περισσότερες παρατηρήσεις από παρατηρητές πουλιών από όλο τον κόσμο, σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα σημεία στην Αττική, κι ακόμα κι αν δεν διαθέτει πάρα πολλά είδη, συγκεντρώνει πολλούς επισκέπτες, καθώς ό,τι υπάρχει εδώ μέσα μπορείς αρκετά εύκολα να το δεις.
Συνήθως οι άνθρωποι που έρχονται είναι ξένοι, το 95%, για να μη σου πω το 99%. Οι Έλληνες θα κάνουν κάποιες φορές μια περιήγηση και μετά θα έρθουν μόνοι τους ή με τους φίλους τους. Η παρέα των παρατηρητών πουλιών στην Ελλάδα είναι μικρή και λίγο-πολύ γνωριζόμαστε μεταξύ μας, ωστόσο αυτήν τη στιγμή υπάρχουν αρκετοί φωτογράφοι πουλιών και φωτογράφοι άγριας ζωής – ειδικά μετά τον κορωνοϊό άρχισε περισσότερος κόσμος να ασχολείται με την παρατήρηση της φύσης, και των πουλιών ειδικότερα.
Μέσω του Facebook είχαμε δημιουργήσει μια ομάδα και τα μέλη παρατηρούσαν πουλιά απ’ το σπίτι, στο μπαλκόνι ή στον κήπο τους, και ανέβαζαν φωτογραφίες από απίστευτα είδη, που δεν θα περιμέναμε να δούμε στην Αθήνα. Το ενδιαφέρον που απέκτησαν για τα πουλιά τούς παρακίνησε στη συνέχεια να επισκεφθούν μέρη όπως ο Σχινιάς και η Βραυρώνα.
Τον έμπειρο παρατηρητή τον βοηθάει πολύ το να ξέρει να ακούει τα πουλιά, να αναγνωρίζει τις φωνές τους. Μόλις ακούσω κάτι, τις περισσότερες φορές ξέρω τι είναι, και αναλόγως μου προκαλείται το ενδιαφέρον να το παρατηρήσω».
Μας λέει χαμηλόφωνα ότι ακούστηκε μόλις ένας καλόγερος, ένα είδος παπαδίτσας, και μας τον δείχνει ψηλά, στα κλαδιά ενός δέντρου. Παραπέρα είναι μια κουρούνα και κάτω στο χώμα χοροπηδάει μια καρακάξα. Ο Εθνικός Κήπος δεν είναι εύκολο μέρος για έναν αρχάριο, γιατί έχει πυκνή βλάστηση που δυσκολεύει τον εντοπισμό των ειδών. Για εύκολη παρατήρηση προσφέρονται περισσότερο μέρη όπως ο Σχινιάς ή ο Ωρωπός, όπου με ένα τηλεσκόπιο μπορείς να δεις τα πάντα.
«Οι ξένοι παρατηρητές που έρχονται έχουν συνήθως κατά νου κάποια είδη που θέλουν να δουν – τα target lists φέρνουν πολύ κόσμο στην Ελλάδα. Λένε “έχω δει στη ζωή μου 500 είδη, μου λείπουν αυτά τα δέκα από την Ευρώπη”, κι έτσι τα ψάχνουμε μαζί, για να τα δουν σε διάφορα σημεία. Κάποια από αυτά δεν υπάρχουν στην Αττική ή είναι είδη εκτός εποχής, οπότε πρέπει να γίνουν πιο μεγάλα ταξίδια. Οι περισσότεροι ξέρουν ήδη τι ψάχνουν, οι πιο έμπειροι, οπότε πηγαίνουμε πιο στοχευμένα.
Στην Αθήνα τούς αρέσει πάρα πολύ να βλέπουνε την κουκουβάγια, τον γκιώνη, που είναι νυχτόβια και πολύ εντυπωσιακά πουλιά, τον τσαλαπετεινό, που είναι πολύ όμορφο κι εξίσου εντυπωσιακό πουλί, το οποίο δεν υπάρχει στην Αμερική και γι’ αυτό ενθουσιάζει τους Αμερικανούς. Φωλιάζει πολλές φορές πολύ κοντά σε σπίτια, και στο Ζάππειο ζουν δυο-τρία ζευγάρια που μπορείς να τα δεις σε πλατώματα, γιατί θέλουν άπλα, δεν τους αρέσει η πυκνή φυλλωσιά. Τους βλέπεις να σκάβουν στο χώμα και στο γκαζόν για να βρουν έντομα και σκουλήκια. Ένα άλλο πουλί που αρέσει πολύ στους ξένους είναι ο παπαγάλος ο Αθηναίος: στον Εθνικό Κήπο υπάρχουν δύο είδη, ο πράσινος παπαγάλος και ο παπαγάλος μοναχός, ο μυοψιττακός, το μοναδικό είδος παπαγάλου που χτίζει κλαδόπλεκτες φωλιές. Κάνει μεγάλες αποικίες στα πεύκα, όπου ζουν δεκάδες πουλιά μαζί.
Εκτός Αθήνας, στη Στερεά Ελλάδα, πάμε στον Παρνασσό και στο Μεσολόγγι – στον Παρνασσό για κάποια αλπικά είδη, που ζουν σε ορεινό βιότοπο, και στο Μεσολόγγι γιατί είναι από τους μεγαλύτερους υγρότοπους στην Ελλάδα, με εκατοντάδες παρυδάτια πουλιά. Από τους πιο κλασικούς προορισμούς είναι επίσης η λίμνη Κερκίνη και η Λέσβος, ειδικά την άνοιξη. Υπάρχουν άνθρωποι που έρχονται στην Ελλάδα μόνο γι’ αυτό, και διάφορα ταξιδιωτικά γραφεία σε όλο τον κόσμο κάνουν οργανωμένες εκδρομές. Εγώ προτιμώ η υπηρεσία που προσφέρω να είναι ιδιωτική, ώστε να μην υπάρχει όχληση, αλλά και γιατί ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος ανάμεσα στους παρατηρητές και υπάρχουν συχνές προστριβές: “εγώ θέλω να δω αυτό το είδος και όχι το άλλο, εγώ δεν πρόλαβα να δω αυτό”. Γενικά είναι καλύτερη η προσωπική υπηρεσία, και όλα τα ταξίδια που κάνω είναι tailor made.
Έτσι, τα αιτήματα που έχω είναι του τύπου “θέλω να δω αυτά τα είδη στην Αθήνα και την Ελλάδα, πού μπορώ να τα βρω;”. Μου λένε τις μέρες που έχουν διαθέσιμες και φτιάχνουμε μαζί ένα πρόγραμμα. Είναι πολύ συνηθισμένα τα ταξίδια στην Ελλάδα μόνο για να δουν κάποιοι πουλιά και άγρια φύση, έστω και για δυο-τρεις μέρες. Σε σχέση με τα τουρ στην άγρια φύση, η παρατήρηση πουλιών είναι το πιο συνηθισμένο χόμπι, γιατί τα πουλιά είναι παντού, έχουν εποχικότητα, άλλα βλέπεις σε κάθε περίοδο του έτους, έχουν σπανιότητα. Για παράδειγμα, φέτος ήρθε στον Εθνικό Κήπο ένας Μεσαίος δρυοκολάπτης που δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ στην Αττική. Ήρθαν λοιπόν όλοι οι Έλληνες παρατηρητές να τον δούνε, άρα υπάρχει πάντα το απροσδόκητο με τα πουλιά, δεν είναι σαν ένα φυτό που είναι πάντα εκεί. Ένα πουλί σού δίνει πάντα κίνητρο να μάθεις τον ήχο του, να μάθεις ποιο είναι το αρσενικό και ποιο το θηλυκό, τις κινήσεις του, τον βιότοπό του, οπότε συνέχεια έχεις ενδιαφέρον, κι επειδή είναι πάρα πολλά τα είδη πουλιών, χιλιάδες σε όλο τον κόσμο, δεν τελειώνει ποτέ αυτό. Όταν έχεις δει τα είδη της γειτονιάς σου, θα πας στα είδη της χώρας σου, μετά θα πας στα είδη της Ευρώπης, και μετά του υπόλοιπου κόσμου. Για αρκετό κόσμο αυτό γίνεται ένα πάθος».
Μας δείχνει έναν κότσυφα και μας εξηγεί ότι είναι ανήλικος, αφού δεν έχει κίτρινο ράμφος. «Φωλιάζουν πολλά ζευγάρια στον Εθνικό Κήπο», λέει. «Κότσυφες, καλόγεροι και κοκκινολαίμηδες. Δεν θα δούμε εύκολα κοκκινολαίμη στην πόλη μέσα στο καλοκαίρι, γιατί είναι κλασικό πουλί του χειμώνα. Ο Εθνικός Κήπος είναι από τα ελάχιστα μέρη όπου φωλιάζει όλο τον χρόνο. Ο τσαλαπετεινός είναι καλοκαιρινό είδος, το ίδιο και οι σταχτάρες που τις βλέπεις να πετάνε στον ουρανό, και τα χελιδόνια – σταβλοχελίδονα και σπιτοχελίδονα. Το απόγευμα μπορείς να ακούσεις γκιώνη, φωλιάζει και στον Εθνικό Κήπο. Υπάρχουν συνολικά περίπου 25 είδη που μπορείς να δεις όλο τον χρόνο. Την άνοιξη και το φθινόπωρο που τα πουλιά μεταναστεύουν, ο Εθνικός Κήπος γίνεται μια όαση φύσης μέσα στην Αθήνα – ό,τι περνάει από την Αθήνα θα μείνει εδώ από λίγες ώρες μέχρι κάποιες μέρες. Οπότε θα το δεις.
Η Αθήνα αρέσει πάρα πολύ στους ξένους κι έχει γίνει πλέον προορισμός. Πριν από μερικά χρόνια την είχαν σαν σταθμό για να πάνε στα νησιά ή στους Δελφούς, ενώ τώρα έρχονται για να μείνουν και, εκτός από την απίστευτη ιστορία της, τους αρέσει που είναι μια ασφαλής και φιλική πόλη. Κινούνται εύκολα με το μετρό από και προς το αεροδρόμιο, από τα λιμάνια, έχει πάρα πολλές επιλογές για διαμονή, κι ενθουσιάζονται που σε 15 λεπτά μπορούν να πάνε από το κέντρο στον Υμηττό, όπου μπορούν να δουν απίστευτες ορχιδέες και σπάνια είδη πουλιών, τα οποία δυσκολεύεσαι να βρεις ακόμα και σε πιο άγριες εκτάσεις.
Η Αθήνα είναι από τις λίγες πόλεις της Ευρώπης που έχει τόσο πολλούς και διαφορετικούς βιοτόπους τόσο κοντά στο κέντρο, σε ακτίνα 20-30 χιλιομέτρων, όπου μπορείς να βρεις πολύ μεγάλη ποικιλία πουλιών. Συνδυάζει βουνό (η Πάρνηθα έχει υψόμετρο 1.400 μέτρα), θάλασσα, ελαιώνες, αμπελώνες, και είναι και ιδανικό σημείο για τη μετανάστευση των πουλιών, οπότε οι παρατηρητές εντυπωσιάζονται από την ορνιθοπανίδα και γενικώς από την άγρια φύση. Όση έχει απομείνει, γιατί τα τελευταία χρόνια έχουν μειωθεί τα μέρη που έχουν μείνει ανέπαφα από τη φωτιά. Οι βιότοποι συρρικνώνονται, υπάρχει κατασκευαστική έξαρση, με αποτέλεσμα τεράστιες εκτάσεις να καλύπτονται από φωτοβολταϊκά ή να οικοδομούνται. Και οι ανεμογεννήτριες είναι απειλή για τα πουλιά, κυρίως τα μεγαλύτερα. Έχουν τα θετικά τους αλλά και πολλά αρνητικά που επηρεάζουν την άγρια φύση.
Η Λέσβος είναι η Μέκκα των παρατηρητών πουλιών από όλο τον κόσμο: κάθε χρόνο έρχονται στην Καλλονή, μόνο από τα μέσα Απριλίου μέχρι τις αρχές Μαΐου, περίπου 5-6 χιλιάδες επισκέπτες, αποκλειστικά για παρατήρηση πουλιών.
Τα πουλιά μπορεί να μην τραγουδούν όταν έχει έντονη ζέστη –γίνονται νωθρά και μπορείς να τα δεις νωρίς το πρωί ή το απόγευμα– αλλά ο Σεπτέμβριος και ο Οκτώβριος είναι καλοί μήνες για την Αττική, γιατί φτάνουν πολλά κρουαζιερόπλοια και οργανώνονται συνέδρια, οπότε πολλοί επισκέπτες έχουν μια-δυο μέρες lay over στην Αθήνα, και θέλουν στον ελεύθερο χρόνο τους να δουν πουλιά. Είναι και ιδανική περίοδος γιατί τότε ξεκινά η φθινοπωρινή μετανάστευση, οπότε βλέπουμε πολλά είδη. Ο Εθνικός Κήπος γεμίζει μυγοχάφτες. Μπορεί οι καλύτερες περίοδοι να είναι η άνοιξη και το φθινόπωρο, αλλά πλέον η περίοδος ζήτησης έχει επεκταθεί, η Αθήνα έχει επισκέπτες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου και γίνονται κρουαζιέρες ακόμα και Νοέμβριο και Φεβρουάριο.
Η πλειονότητα των επισκεπτών είναι Αμερικανοί, οι οποίοι ενθουσιάζονται με τη μεσογειακή άγρια φύση. Η παρατήρηση πουλιών είναι το δεύτερο πιο διαδεδομένο χόμπι στην Αμερική για άτομα ηλικίας 60 και άνω. Οι επισκέπτες είναι κυρίως μεγάλης ηλικίας, γιατί είναι ένα χόμπι που δεν απαιτεί φοβερή φυσική κατάσταση, κι όσο μεγαλώνεις μαθαίνεις περισσότερα, οπότε γίνεσαι καλύτερος· είναι κι αυτό ένα κίνητρο. Οι φανατικοί που έρχονται στα τουρ είναι κυρίως από 65 μέχρι 90, πωρωμένοι και με τα κιάλια τους. Τώρα τελευταία έχει και κάμποσο νεαρό κόσμο…».
