Το βίντεο για τα «Ξεχωρίσματα / Ένα βράδυ βγήκε ο Χάρος» που κυκλοφόρησε στο YouTube και άρχισε να διαδίδεται με μηνύματα τις ημέρες κοντά στο περασμένο Πάσχα δεν ήταν εντυπωσιακό ως εικόνα· δείχνει απλώς μια ορχήστρα παραδοσιακών μουσικών (πολύ καλών μουσικών) σε ένα στούντιο να συνοδεύουν την Παγώνα Αθανασίου και έναν νεαρό τραγουδιστή, τον Στέφανο Αθανασίου, οι οποίοι ερμηνεύουν ανατριχιαστικά (και ζωντανά) ένα από τα πιο συγκινητικά νεο-παραδοσιακά τραγούδια της Ηπείρου, το οποίο αναφέρεται στον αποχωρισμό.
Ο τρόπος που τραγουδάνε και οι στίχοι είναι συγκλονιστικοί. Την εποχή που γράφτηκαν τα «Ξεχωρίσματα» η ξενιτιά ήταν σχεδόν σαν θάνατος, γιατί όσοι έφευγαν για μακρινά μέρη δύσκολα θα ξανασυναντιούνταν με τους δικούς τους: «Αχ, τώρα στα ξεχωρίσματα έλα, γιε μου, να φιληθούμε, αχ, έλα, γιε μου, να φιληθούμε, ωρ’ γιατί έχουμε ζωή και θάνατο, ποιος ξέρει, γιε μου, αν θ’ ανταμωθούμε. Με τ’ εσένα θέλω να ’μαι, και στην Ήπειρο καλά περνάμε./ Αχ, αυτού μακριά που βρίσκεσαι, μακριά, γιε μου, στη Γερμανία, Αμερική και Αυστραλία. Ωχ, στείλε μου το κορμάκι σου, σε μια, γιε μου, φωτογραφία. Ταίρι μου ξενιτεμένο, έλα που σε περιμένω. Ένα βράδυ βγήκε ο Χάρος, πάει να βρει βιολιά, πάει να βγει να τραγουδήσει στη φτωχολογιά./ Φάτε, πιέτε και γλεντάτε όλοι, ωρέ παιδιά, όποιος πάει στον άλλο κόσμο δεν ξαναγυρνά». Αν έχεις έστω και ένα ίχνος ευαισθησίας είναι αδύνατο να μη συγκινηθείς. Το ίδιο ανατριχιαστική ήταν και η ερμηνεία τους στο «Καίγομαι και σιγολιώνω», πάλι στο ίδιο στούντιο, ζωντανά, έναν μήνα αργότερα.
«Όταν γράφω τραγούδια, γράφω για όλους. Θεωρώ πολύ μεγάλο όπλο τη μουσική γιατί με αυτήν μπορείς να εκπροσωπήσεις πολλούς ανθρώπους. Γράφω για τον έρωτα, ο οποίος δεν έχει φύλο, δεν έχει σύνορα, δεν έχει καταγωγή. Γράφω για ανθρώπους που ερωτεύονται, για ανθρώπους που αγαπάνε».
Η Παγώνα Αθανασίου είναι θρύλος του παραδοσιακού τραγουδιού· ο Στέφανος, που είναι ανιψιός της, είναι μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση στο λαϊκό τραγούδι. Τα σχόλια που ακούει είναι ότι μάλλον παραείναι νέος για να βγάζει τέτοιο συναίσθημα, αλλά το συναίσθημα δεν έχει σχέση με την ηλικία. «Η μουσική που κάνω δεν είναι δημοτικό», μου ξεκαθαρίζει όταν συναντιόμαστε, «προσέγγισα τα λαϊκά με τον δικό μου τρόπο, με στοιχεία παραδοσιακά, αλλά έχω τελειώσει το Mουσικό Σχολείο και ήρθα σε επαφή από πολύ νωρίς με τα όργανα και τη μουσική. Η αλήθεια είναι ότι στο Μουσικό Σχολείο πήγα επειδή πήγαν κάποιοι φίλοι μου. Η μάνα μου δεν ήθελε να πάω, αλλά το επέβαλα με τον δικό μου τρόπο. Είπα “ή θα πάω εκεί ή δεν πάω καθόλου σχολείο!”».
Η αλήθεια είναι ότι το ρεπερτόριο του Στέφανου δεν περιορίζεται σε αυτό που φαίνεται στα δύο συγκεκριμένα βίντεο· τα τραγούδια που γράφει είναι νέα λαϊκά, πιο κοντά στο ύφος και στον ήχο των ανθρώπων που θαυμάζει μουσικά. Το νέο κομμάτι του που μόλις κυκλοφόρησε με τίτλο «Ακροβάτης» είναι ένα έντεχνο που προαναγγέλλει το άλμπουμ το οποίο ετοιμάζει.
Παγώνα Αθανασίου & Στέφανος Αθανασίου - Ξεχωρίσματα / Ένα βράδυ βγήκε ο Χάρος
«Γεννήθηκα και μεγάλωσα στα Γιάννενα, σε μια οικογένεια που δεν είχε σχέση με τη μουσική. Ο πατέρας μου δούλευε ως σερβιτόρος και η μάνα μου ήταν καθαρίστρια», λέει. «Η θεία μου, η Παγώνα Αθανασίου, τραγουδάει παραδοσιακά, το ίδιο κι ο θείος μου, από τον οποίο έχει πάρει και το επίθετο ‒ το πατρικό της είναι Χαλκιά.
Μπορώ να πω ότι το Μουσικό Σχολείο μού άλλαξε τη ζωή και είναι κάτι που θα έκανα ξανά, θα ξαναπήγαινα, γιατί ήταν τελείως διαφορετικό από το σχολείο στο οποίο πήγα στην αρχή. Ήταν διαφορετική η συμπεριφορά όλων σε σχέση με το Γενικό, όπου έζησα μια συμπεριφορά άγρια και επιθετική, με ακραίες καταστάσεις, σε σημείο που να μη θέλω να ξαναπάω. Στο Μουσικό βρήκα εντελώς διαφορετικό περιβάλλον, πιο ήρεμο, με καθηγητές που σε καταλάβαιναν και παιδιά που αγαπούσαν αυτό που κάνουν.
Έχω μεγαλώσει στα Γιάννενα, σε ένα επαρχιακό περιβάλλον που δεν έχει σχέση με της Αθήνας, ήταν εντελώς διαφορετική η κοινωνία. Όταν πήγαινα στο δημοτικό έγραφα στιχάκια σε ένα τετράδιο, χαζομάρες, που δεν είχαν κάποιο νόημα, αλλά ήταν ένας τρόπος έκφρασης, και ο δάσκαλος φώναξε τους γονείς μου για να τους πει ότι “το παιδί δεν είναι καλά, γράφει δικά του πράγματα. Δεν παίζει μπάλα με τα άλλα παιδιά, δεν τσακώνεται με τους υπόλοιπους, δεν είναι πολύ κοινωνικό”. Aπλώς καθόμουν κι έγραφα τα στιχάκια μου κι αυτό με έκανε διαφορετικό ‒ και το διαφορετικό ήταν κακό. Η μαμά μου αναρωτιόταν μήπως έπρεπε να με πάνε σε κάποιον ειδικό, γιατί ο δάσκαλος μας είχε πει ότι δεν είμαι καλά, αντί να πει ότι το παιδί έχει μια έφεση, ας την κυνηγήσει, να ασχοληθεί με αυτό που του αρέσει. Ήταν πρόβλημα ακόμα και το να καθίσεις να διαβάσεις ένα βιβλίο εκτός σχολείου. Έχει μεγάλη σημασία ο τρόπος που έχεις μεγαλώσει, ο βαλκανικός. Οι απόψεις για μερικά πράγματα ορισμένες φορές δεν αλλάζουν, ακόμα κι αν έχεις τελειώσει πανεπιστήμιο.
Παγώνα Αθανασίου & Στέφανος Αθανασίου - Καίγομαι και Σιγολιώνω
Για να φύγεις από την επαρχία, επίσης, χρειάζεσαι κάποια αφορμή, και η δική μου ήταν μια σχολή ηχοληψίας που τέλειωσα στην Αθήνα. Ήθελα κάνω κάτι που να έχει σχέση με τη μουσική, με το οποίο, όμως, δεν ασχολήθηκα ποτέ. Το έκανα μόνο για μένα, για να γνωρίζω τον ήχο μου.
Πάντα έγραφα κομμάτια, ακόμα και πριν πάω στο Μουσικό Σχολείο. Το βασικό όργανο που σπούδασα είναι η κιθάρα, αλλά έκανα και μαθήματα σε κανονάκι. Για να σου πω την αλήθεια, την παραδοσιακή μουσική τότε δεν ήθελα να την ακούω, γιατί ήταν παντού γύρω μου. Όταν έχεις κάτι συνέχεια μπροστά σου, ακόμα και το πιο νόστιμο φαγητό να είναι, δεν σου κάνει αίσθηση. Δεν είχα σκοπό να τραγουδήσω δημοτικά ‒ούτε τώρα το κάνω‒, εκτιμώ όμως πολύ τη θεία μου και ως καλλιτέχνιδα και ως άνθρωπο, είναι φοβερή και έχει ωραία ενέργεια. Μπορεί το δημοτικό τα τελευταία χρόνια να είναι τάση, αλλά δεν ήθελα να είμαι στην τάση, θέλω να κάνω αυτό που μου αρέσει πραγματικά, αυτό βρίσκω ενδιαφέρον. Ωστόσο, με αυτόν τον τρόπο έχει έρθει ο νεότερος κόσμος κοντά στην παράδοση και την έχει αγαπήσει.
Μου αρέσει που υπάρχουν πολλά συγκροτήματα πλέον που παίζουν παραδοσιακή μουσική, το κάνουν πολύ καλά, και έχουν μεγάλη αποδοχή, γιατί το παραδοσιακό έχει μεγάλη δύναμη. Η Σάττι έχει κάνει πολύ καλά το πάντρεμα με τον νέο ήχο και κοιτάζει μπροστά, γι’ αυτό κάνει τόσο μεγάλη επιτυχία.
Ζούμε και σε μια χώρα που έχει πολλές ιδιομορφίες, ειδικά σε θέματα μουσικής, και για μένα, που άκουγα πεντατονία όλη μου τη ζωή, κάποια τραγούδια από τα νησιά μού ακούγονται σαν κινέζικα, ενώ η Θράκη μού είναι λίγο πιο κοντά. Κάθε περιοχή έχει να σου δείξει κάτι, έχει να σου δώσει κάτι διαφορετικό.
Θα έλεγα ότι είμαι τραγουδοποιός. Παίζω κιθάρα και τραγουδάω, φτιάχνω μουσική με folk στοιχεία ή έντεχνο με παραδοσιακά στοιχεία, πες το όπως θέλεις, αλλά μου αρέσει πάρα πολύ να φτιάχνω στίχους και μουσική και αυτή την περίοδο ετοιμάζω δικά μου τραγούδια. Όταν γράφω τραγούδια, γράφω για όλους. Θεωρώ πολύ μεγάλο όπλο τη μουσική γιατί με αυτήν μπορείς να εκπροσωπήσεις πολλούς ανθρώπους. Γράφω για τον έρωτα, ο οποίος δεν έχει φύλο, δεν έχει σύνορα, δεν έχει καταγωγή. Γράφω για ανθρώπους που ερωτεύονται, για ανθρώπους που αγαπάνε».
Του ζητάω να μου σχολιάσει τη διασκευή του στο «Καίγομαι και σιγολιώνω» που προκάλεσε πλήθος ενθουσιωδών σχολίων όταν ανέβασε το βίντεο με τη θεία του στο YouTube. «Υπάρχουν πολλά νέα τραγούδια που θεωρούμε ότι είναι παλιά παραδοσιακά, ενώ είναι γραμμένα πιο πρόσφατα, όπως το συγκεκριμένο του Αλέξη Ζούμπα», λέει, «το οποίο με τα χρόνια θεωρείται παλιό και όταν το ακούνε λένε “α, Ήπειρος” κατευθείαν. Κι εγώ το ίδιο πίστευα, μέχρι που μου είπε η Παγώνα ότι δεν είναι τόσο παλιό. Όσο για τα “Ξεχωρίσματα”, τα πρώτα τραγούδια που ακούς όταν πας σε ένα παραδοσιακό ηπειρώτικο πανηγύρι, είναι τα μοιρολόγια, τα οποία τα τραγουδούσαν σε ανθρώπους που φεύγαν στα ξένα. Με αυτό το σκεπτικό έγραψα τα δύο τελευταία τραγούδια μου στο στούντιο, πιο πολύ γιατί με έχουν αγγίξει συναισθηματικά. Το “Τα ξεχωρίσματα” είναι από τα αγαπημένα μου, το τραγουδούσαν όταν έφευγαν οι άνθρωποι στην ξενιτιά, όταν έφευγε το παιδί για να πάει να βρει δουλειά στην Αμερική, στον Καναδά, στην Αυστραλία. Το τραγουδούσε η μάνα με το σκεπτικό ότι μπορεί να μην το ξανάβλεπε, γιατί ήταν δύσκολοι καιροί. Ακόμα ταυτίζονται οι άνθρωποι με αυτό, συγκινεί. Δεν έχει σημασία αν έχουμε 1930, 1960 ή 2025.
Παγώνα Αθανασίου & Στέφανος Αθανασίου - Ηπειρώτικος Σεβντάς
Πριν από πέντε χρόνια είχα γράψει ένα τραγούδι πάνω στην πεντατονία για να το πούμε με την Παγώνα, το “Ηπειρώτικος σεβντάς”, το οποίο ήταν το πρώτο που έκανε αίσθηση. Τους στίχους τούς είχα γράψει σε ένα λεωφορείο με 40 βαθμούς και η βάση της μουσικής είναι τα ηπειρώτικα. Όλα τα τραγούδια με την Παγώνα τα έχουμε ηχογραφήσει live, δεν έχει πειραχτεί σχεδόν τίποτα. Πήγαμε στο στούντιο και τα γράψαμε και ενώ εγώ κουράστηκα, η Παγώνα άντεχε κι άλλο!
Η παραδοσιακή μουσική με έχει επηρεάσει έστω και υποσυνείδητα, γιατί την είχα στα αυτιά μου από παιδί. Οι καλλιτέχνες που με καθόρισαν είναι ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, ο Μάλαμας, ο Παπακωνσταντίνου ο Θανάσης, ο Παπάζογλου ‒ αυτή την εποχή ακούω πολύ την αγαπημένη μου Χαρούλα Αλεξίου. Όταν παίζω στα μαγαζιά μού ζητάνε πάντα τα ίδια κομμάτια, κομμάτια που έχουν γραφτεί τουλάχιστον τριάντα χρόνια πριν. Ο κόσμος θέλει παλιά κλασικά, τα δικά μου τραγούδια τα ακούνε μάλλον αναγκαστικά, κι αυτό με θλίβει. Είναι δύσκολο, ωστόσο, να βάλεις να ακούσεις ολόκληρο έναν νέο δίσκο και να τον ευχαριστηθείς, όπως έκαναν παλιά, και να σου μείνουν τα κομμάτια, γιατί είναι τόσο πολλή πλέον η πληροφορία που τα αυτιά και τα μάτια μας έχουν κουραστεί και στο τέλος δεν θυμάσαι τίποτα.
Πλέον ζω μόνο με τη μουσική, κάνω μόνο αυτό: παίζω σε μικρά μαγαζιά και σε πιο μεγάλους χώρους, σε τσιπουράδικα, σε ταβέρνες, οπουδήποτε προκύψει. Τώρα ετοιμάζω την καλοκαιρινή μου περιοδεία, γιατί εδώ και δύο χρόνια περιοδεύω σε όλη την Ελλάδα.
Αν βιοπορίζεσαι μόνο από τα live, η πιο μεγάλη δυσκολία είναι ξεκάθαρα το οικονομικό, το πώς θα αντεπεξέλθεις στα έξοδα του μήνα γιατί έχουν ακριβύνει τα πάντα, και το πώς θα διαχειριστείς έναν μαγαζάτορα που σου προτείνει αμοιβές που έδινε πριν από τρία χρόνια, όταν το κόστος ζωής ήταν εντελώς διαφορετικό στην Αθήνα. Μπορεί ως μουσικός να λατρεύεις αυτό που κάνεις, αλλά πρέπει κάπως και να ζήσεις. Έχω αρχίσει να φτιάχνω ένα άλμπουμ με δικά μου τραγούδια ‒στίχοι και μουσική‒, αλλά δεν γίνονται όλα όπως και όταν τα θέλεις, γιατί τα έξοδα τρέχουν. Γενικά, όμως, είμαι ικανοποιημένος με το πώς κινούνται τα πράγματα, βλέπω ανταπόκριση και ακούω καλά σχόλια...»
Στέφανος Αθανασίου - Σαν Ακροβάτης
