ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ Ε.Ε. «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» (Farm2Fork) επιδιώκει να μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε, παράγουμε και διανέμουμε τρόφιμα. Η στρατηγική είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και έχει στόχο να κάνει τα συστήματα τροφίμων πιο δίκαια, υγιή και φιλικά προς το περιβάλλον.
Βασικός στόχος της δράσης είναι η ενίσχυση της βιώσιμης παραγωγής και της ποιότητας των τροφίμων της Ευρώπης. Από το πρόγραμμα θα ωφεληθούν τόσο οι παραγωγοί όσο και οι Ευρωπαίοι καταναλωτές, και βέβαια η οικονομία και η δημόσια υγεία. Παράλληλα, θα αντιμετωπιστεί, στον βαθμό του δυνατού, ο κίνδυνος της κλιματικής αλλαγής και θα μειωθεί η περιβαλλοντική ρύπανση. Προκειμένου να συμβεί αυτό, θα πρέπει να αλλάξουν οι πολιτικές και να γίνουν σημαντικές επενδύσεις σε έρευνα και τεχνολογίες, αλλά και να αλλάξει η νοοτροπία και η διατροφική «φιλοσοφία» όλων μας. Ναι, αν φιλοδοξούμε να κάνουμε τον κόσμο πιο υγιή και βιώσιμο, θα πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο διατροφής μας.
Οι επιπτώσεις των σύγχρονων συστημάτων διατροφής
Σήμερα στον πλανήτη μας ζουν 7,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι και ο αριθμός αυξάνεται διαρκώς. Ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να φτάσει ή και να ξεπεράσει τα 10 δισ. μεταξύ των ετών 2040 και 2050. Είναι λογικό ότι αντίστοιχη, αν όχι μεγαλύτερη, θα είναι η ζήτηση για τρόφιμα. Συνολικά εκτιμάται ότι για να καλυφθεί η αυξημένη ζήτηση θα πρέπει να διπλασιαστεί η συνολική έκταση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων παγκοσμίως. Αυτό συνεπάγεται την αποψίλωση και την καταπάτηση δασικών εκτάσεων, με αποτέλεσμα να απειλείται ευθέως η βιοποικιλότητα. Ένας από τους στόχους που θέτει η Ε.Ε. είναι να μειώσει την εξάρτηση από συγκεκριμένες πρώτες ύλες ζωοτροφών (όπως η σόγια, που καλλιεργείται σε αποδασωμένες εκτάσεις), ενώ παράλληλα προωθεί εναλλακτικές πρώτες ύλες ζωοτροφών (έντομα, φύκη, κατάλοιπα ψαριών).
Τα συστήματα διατροφής «ευθύνονται» για το ένα τρίτο των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου παγκοσμίως
Εκτός, όμως, από την αύξηση σε απόλυτο αριθμό των ανθρώπων που χρειάζονται τροφή για να επιβιώσουν, ανεβαίνει εκθετικά ο αριθμός όσων καταναλώνουν κρέας και γαλακτοκομικά. Η αύξηση συνδέεται με τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου μεγάλων πληθυσμών (π.χ. στην Κίνα ή στην Ινδία) και τον «εκσυγχρονισμό» των διατροφικών επιλογών. Μόνο το μεθάνιο που εκλύεται από τα βοοειδή και άλλα ζώα βοσκής αυξάνεται σημαντικά ετησίως, λόγω της αύξησης της ζήτησης για βοδινό κρέας αλλά και για γάλα, τυρί κ.λπ. Επιπρόσθετα, οι τρόποι που χρησιμοποιεί η βιομηχανία τροφίμων για την παρασκευή, τη μεταποίηση, τη συσκευασία, τη μεταφορά και την πώληση των τροφίμων συντελεί στη ρύπανση της ατμόσφαιρας, του εδάφους και του υδροφόρου ορίζοντα, αλλά και στην άνοδο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Η γεωργία μολύνει περισσότερο απ' όλα τα αυτοκίνητα και αεροπλάνα
Η γεωργία και η κτηνοτροφία συντελούν όσο λίγοι κλάδοι στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Είναι ενδεικτικό ότι τα αέρια του θερμοκηπίου που εκπέμπονται μόνο για την καλλιέργεια γης υπερβαίνουν τα αντίστοιχα αέρια που εκπέμπουν όλα τα μέσα μεταφοράς (αυτοκίνητα, τρένα, πλοία και αεροπλάνα) αθροιστικά. Στην Ε.Ε., το 10,3% των εκπομπών αποδίδεται στη γεωργία, ενώ το 68% των γεωργικών εκτάσεων χρησιμοποιείται για τη ζωική παραγωγή.
Τα κράτη μέλη της Ε.Ε. έχουν μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που συνδέονται με τη γεωργία κατά περίπου 20% από το 1990, αλλά σίγουρα υπάρχει μεγάλο περιθώριο περαιτέρω μείωσης. Και βέβαια δεν είναι αρκετό. Είναι αναγκαίο να στραφούμε σε διαφορετικές πρακτικές κατανάλωσης τροφίμων. Ναι, θα πρέπει να αλλάξουμε τις συνήθειές μας και να στραφούμε τάχιστα σε πιο βιώσιμες πρακτικές και εν γένει σε μια πιο κυκλική οικονομία. Δεν αρκεί, βέβαια, οι δράσεις να είναι μεμονωμένες, αλλά συλλογικές, υπερτοπικές και υπερεθνικές.
Η πανδημία ανέδειξε το πρόβλημα
Όπως απέδειξε με τον πιο σκληρό και εύγλωττο τρόπο η πανδημική κρίση, τα συστήματα τροφίμων δεν είναι τόσο ανθεκτικά και ευέλικτα όσο θεωρούσαμε. Η σαρωτική επέλαση του Covid-19 μας επέτρεψε να αντιληφθούμε πόσο στενά διασυνδεδεμένα είναι τα οικοσυστήματα, οι αλυσίδες εφοδιασμού και τα καταναλωτικά πρότυπα, αλλά και πόσο πεπερασμένα είναι τα όρια της ανθρωπότητας.
Όλοι οι εμπλεκόμενοι αντιλήφθηκαν ταχύτατα ότι τα σύγχρονα συστήματα τροφίμων μπορούν να αντέξουν στην τρέχουσα κρίση αλλά και σε μελλοντικές –που πλέον φαντάζουν αναπόφευκτες– μόνο αν γίνουν βιώσιμα και ανθεκτικά. Αποτελεί πλέον κοινό τόπο ότι ένα σύγχρονο σύστημα τροφίμων θα πρέπει να διασφαλίζει πρόσβαση σε επαρκή και προσιτά τρόφιμα για όλους τους πολίτες. Το βασικότερο συμπέρασμα της κρίσης, όμως είναι ότι οφείλουμε όχι μόνο να διαφυλάξουμε την υγεία μας αλλά και να δράσουμε ακόμη πιο ενεργά και συστηματικά προκειμένου να παραμείνει υγιής ο πλανήτης.
Για να μη βλέπουμε μόνο το δάσος, ας εστιάσουμε και στο δέντρο, που δεν είναι άλλο από τον ανθρώπινο οργανισμό. Τα υπάρχοντα συστήματα διατροφής έχουν, διαπιστωμένα, αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία όλων μας. Αφενός λόγω της έλλειψης τροφής ή, έστω, τροφής με τα απαιτούμενα θρεπτικά συστατικά για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και αφετέρου λόγω των προβλημάτων που δημιουργεί η υπερβολική πρόσληψη τροφής ή η ανθυγιεινή διατροφή που ακολουθούν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Εκτιμάται ότι στην Ευρώπη ένας στους δύο ενηλίκους είναι υπέρβαρος, γεγονός που συνεπάγεται σημαντικές απειλές τόσο για την ατομική υγεία όσο και για τα συστήματα περίθαλψης.
Εξάλλου, ο σχεδιασμός των συστημάτων διατροφής δεν ευνοεί την ορθή διανομή των βιοποριστικών μέσων και προπάντων αδικεί όσους ασχολούνται με την πρωτογενή παραγωγή. Γι' αυτό αναδύεται η επείγουσα ανάγκη άμεσης αναδιάρθρωσης και προσεκτικού επανασχεδιασμού των συστημάτων. Φάρος στην πορεία αυτή του επανασχεδιασμού οφείλει να είναι η βιωσιμότητα και βασικοί άξονες για την επίτευξή του θα είναι οι νέες τεχνολογίες και τα σύγχρονα επιστημονικά εργαλεία.
Πώς θα έρθουν οι αλλαγές
Προφανώς δεν αρκεί ένα μεμονωμένο μέτρο για να μετασχηματιστούν, όπως απαιτείται, τα συστήματα τροφίμων, αλλά ένας προσεκτικά σχεδιασμένος συνδυασμός διαφορετικών μέτρων, από τη μεταρρύθμιση των γεωργικών και αλιευτικών πολιτικών στην Ευρώπη και την αλλαγή στα συστήματα διαπίστευσης και πιστοποίησης μέχρι τη φορολογία και την ενσωμάτωση των οδηγιών στη νομοθεσία των κρατών-μελών.
Σε αυτό το πλαίσιο διαμορφώθηκε η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», προκειμένου να δώσει λύσεις στα πιεστικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η Ευρώπη αλλά και ολόκληρος ο πλανήτης. Η στρατηγική είναι βασικός πυλώνας της Πράσινης Συμφωνίας, που έχει κεντρικό στόχο να γίνει η Ευρώπη η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος (https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_el), ενώ βρίσκεται στον πυρήνα των προσπαθειών για επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/farming/international-cooperation/international-organisations/un-sustainable-development-goals_el).
Η στρατηγική απαντάει και στις καταναλωτικές απαιτήσεις, καθώς είναι αισθητή η στροφή αρκετών καταναλωτών προς τρόφιμα που παράγονται με πιο βιώσιμο τρόπο. Ειδικά κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών όλοι οι εμπλεκόμενοι –καταναλωτές, έμποροι, παραγωγοί, πολιτικοί κ.ά.– συνειδητοποίησαν ότι οι αλυσίδες εφοδιασμού πρέπει να γίνουν βραχύτερες. Με λίγα λόγια, οι πρώτες ύλες για το φαγητό που φτάνει στο πιάτο μας πρέπει να παράγονται όσο το δυνατό πιο κοντά στον τόπο όπου ζούμε.
Το πρόγραμμα «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» φέρνει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τη βιωσιμότητα των τροφίμων προς όφελος της υγείας και της ποιότητας ζωής των καταναλωτών. Προκειμένου να συμβεί αυτό απαιτείται μια καινοτόμος προσέγγιση που θα διασφαλίσει την απαιτούμενη συμβολή όχι μόνο της γεωργίας αλλά και της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας.
Οι άξονες της μετάβασης σε ένα βιώσιμο σύστημα διατροφής:
• Ουδέτερη ή θετική περιβαλλοντική και κλιματική επίπτωση
• Συμβολή στην άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής
• Αντιστροφή της απώλειας της βιοποικιλότητας
• Διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας, της διατροφής και της δημόσιας υγείας
• Διασφάλιση ότι όλοι θα έχουν πρόσβαση σε επαρκή, ασφαλή, θρεπτικά και βιώσιμα τρόφιμα
• Μέριμνα ώστε τα υγιεινά τρόφιμα να είναι προσιτά σε όλους
• Δικαιότερες οικονομικές αποδόσεις για όλους τους εμπλεκόμενους και κυρίως για τους παραγωγούς στον πρωτογενή τομέα
• Προώθηση της ανταγωνιστικότητας και του δίκαιου εμπορίου στον τομέα εφοδιασμού της Ε.Ε.
• Δημιουργία νέων επιχειρηματικών ευκαιριών
Η ατελείωτη σπατάλη του νερού
Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ, τουλάχιστον δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν μικρά ή μεγαλύτερα προβλήματα που σχετίζονται με τη λειψυδρία (https://www.unwater.org/publications/world-water-development-report-2020/). Τα επόμενα είκοσι χρόνια η έλλειψη νερού αναμένεται να οδηγήσει περίπου 700 εκατομμύρια ανθρώπους σε εκτοπισμό από τον τόπο διαμονής τους. Μία από τις βασικότερες αιτίες πρόκλησης λειψυδρίας είναι τα σύγχρονα συστήματα τροφίμων.
Για την παραγωγή, διανομή και κατανάλωση όλων των τροφίμων που καταναλώνουμε καθημερινά απαιτούνται μεγάλες ποσότητες νερού. Ειδικοί εκτιμούν ότι μόνο για την παραγωγή των απαραίτητων τροφίμων απαιτούνται 200 εκατομμύρια λίτρα νερό ανά δευτερόλεπτο παγκοσμίως (https://www.the71percent.org/what-is-needed-to-produce-our-food/). Ουσιαστικά, σπαταλάμε τα δύο τρίτα του νερού που καταναλώνεται συνολικά για την παραγωγή τροφίμων.
Πόσα λίτρα νερού χρειάζονται για να παραχθεί...
• Μία μερίδα πατατάκια 45 λίτρα
• Ένα αναψυκτικό 174 λίτρα
• Ένα μπουκάλι κρασί 658 λίτρα
• Μία φραντζόλα ψωμί 900 λίτρα
• Ένα κιλό τυρί 3.656 λίτρα
• Ένα κιλό χοιρινό κρέας 5.434 λίτρα
Οι στόχοι της στρατηγικής «Από το χωράφι στο πιάτο» έως το 2030
• Μείωση της χρήσης χημικών φυτοφαρμάκων κατά 50%.
• Μείωση της απώλειας θρεπτικών ουσιών τουλάχιστον κατά 50%, με την ταυτόχρονη διασφάλιση ότι δεν θα επιδεινωθεί η γονιμότητας του εδάφους, προκειμένου να μειωθεί η χρήση λιπασμάτων κατά τουλάχιστον 20%
• Μείωση των αντιμικροβιακών για εκτρεφόμενα ζώα και υδατοκαλλιέργεια κατά 50%
• Βιολογική καλλιέργεια στο 25% της γεωργικής γης και παράλληλη ενθάρρυνση της αγοράς βιολογικών τροφίμων
• Ενθάρρυνση της καλής μεταχείρισης των ζώων (συνθήκες διαβίωσης, μεταφορά, σφαγή κ.ά.)
Εξάλλου, είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί ότι τα τρόφιμα πρέπει να γίνουν προσιτά για όλους, καθώς σήμερα περίπου 33 εκατομμύρια συνάνθρωποί μας σε όλη την Ε.Ε. δεν διαθέτουν καν την οικονομική δυνατότητα για να διασφαλίσουν ένα ποιοτικό γεύμα κάθε δεύτερη ημέρα. Στο ίδιο πλαίσιο, είναι επιβεβλημένο να αλλάξουν τα πρότυπα κατανάλωσης και να περιοριστεί κατά το δυνατό η σπατάλη τροφίμων, η οποία εκτιμάται ότι αφορά περίπου το 20% των παραγόμενων τροφίμων.
Όλα αυτά ακούγονται φιλόδοξα, γιατί πράγματι είναι. Το όραμα της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» για ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων πρέπει σύντομα να γίνει φιλοδοξία και στόχος όλων μας.
Δείτε την εικονική έκθεση: https://players.cupix.com/embed.html?key=mXbagB1Z
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
σχόλια