Ποιος ήταν πραγματικά ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ;

ΣΑΙΞΠΗΡ Facebook Twitter
Στη βικτοριανή περίοδο ο Σαίξπηρ ήταν πλέον ο ποιητής των ποιητών για τους Βρετανούς, για να φθάσουμε στον εικοστό αιώνα, οπότε οι μελετητές έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στη λογοτεχνική του αξία. Εικονογράφηση: Ατελιέ LIFO
0

ΑΠΕΙΡΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ γύρω από το έργο του Σαίξπηρ, ακόμα περισσότερες οι μελέτες, αλλά ελάχιστες οι επιβεβαιωμένες πληροφορίες σχετικά με τη ζωή του και την άμεση σύνδεσή τους με το έργο του.

Σε αυτήν ακριβώς την παραδοχή στηρίζει ο Μπιλ Μπράισον την άκρως ενδιαφέρουσα βιογραφία του Σαίξπηρ - Όλη η αλήθεια για τη ζωή του, η οποία επανακυκλοφορεί ύστερα από καιρό από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Ελένης Βαχλιώτη. Με τρόπο απλό και άμεσο, απευθυνόμενος σε όλους τους αναγνώστες και έχοντας κάνει ουσιαστική έρευνα με σεβασμό στις πηγές, ο Βρετανός ιστορικός και δημοσιογράφος αναλαμβάνει να ρίξει φως στις παρερμηνείες γύρω από τη ζωή και το έργο του Σαίξπηρ, επικυρώνοντας τα ασφαλή συμπεράσματα και αντικρούοντας τις όποιες θεωρίες συνωμοσίας. Και αυτές δεν αφορούν μόνο το έργο του αλλά κυρίως τις αθέατες όψεις του βίου του.

Γιατί μπορεί σήμερα η καθολική αποδοχή του Σαίξπηρ να είναι μεγαλύτερη από ποτέ, καθώς τα έργα του διατηρούν την απαράμιλλη, αιώνια ισχύ τους, αλλά η αναγνώρισή τους δεν ήταν καθόλου δεδομένη στην αρχή. Ίσως έπρεπε να έρθει ο αιώνας των Ρομαντικών, οι οποίοι υιοθέτησαν αυτόχρημα τον Σαίξπηρ ως οικεία τους αναφορά, για να αναλυθεί ουσιαστικά.

Στη βικτοριανή περίοδο ο Σαίξπηρ ήταν πλέον ο ποιητής των ποιητών για τους Βρετανούς, για να φθάσουμε στον εικοστό αιώνα, οπότε οι μελετητές έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στη λογοτεχνική του αξία, με αποκορύφωμα τον Χάρολντ Μπλουμ που του παραχώρησε την πρώτη θέση στην ομάδα των ποιητών όλων των εποχών, λέγοντας πως η γλώσσα του δεν μοιάζει με καμία άλλη.

«Στον Σαίξπηρ υπάρχει το ξάφνιασμα μιας γλωσσικής τέχνης μεγαλύτερης και σαφέστερης από οποιαδήποτε άλλη, μιας τέχνης τόσο πειστικής που νομίζεις ότι δεν είναι τέχνη, αλλά κάτι που ανέκαθεν υπήρχε», γράφει χαρακτηριστικά ο Χάρολντ Μπλουμ στον Δυτικό Κανόνα του (μτφρ. Κατερίνα Ταβαρτζόγλου, εκδ. Gutenberg). 

Παρότι ο Σαίξπηρ υπερτερεί παρασάγγας του συγκαιρινού του, διάσημου τότε Μάρλοου Ντέιβιντ Ριγκς, αν είχε πεθάνει όπως εκείνος στα τριάντα του χρόνια, δεν θα είχε προλάβει να γράψει κανένα από τα κορυφαία έργα του που τον έκαναν να διαφέρε.

Ωστόσο ο Μπιλ Μπράισον, αποφεύγοντας τα όποια συμπεράσματα αναφορικά με τη λογοτεχνική ερμηνεία της ποίησης του Σαίξπηρ και σε αντίθεση με τους υπόλοιπους βιογράφους του, όπως ο κορυφαίος Στίβεν Γκρίνμπλαντ, ο Φρανκ Κερμόουντ και ο Πίτερ Ακρόιντ, αποφεύγει σχολαστικά τη σύνδεση του βίου με το έργο του συγγραφέα, εμμένοντας αποκλειστικά στις πρωτογενείς πηγές και στα αποκωδικοποιημένα αρχεία αναφορικά με τον βίο και την εποχή του.

Οπότε τι ξέρουμε πραγματικά για τον Σαίξπηρ; Ελάχιστα, επιμένει ο Μπράισον, αλλά αρκετά για να μελετήσουμε τα δεδομένα της ελισαβετιανής εποχής και να διαπιστώσουμε, τηρουμένων των αναλογιών, πόσο επαναστατική και ρηξικέλευθη ήταν η σκέψη του. Εκτός του ότι άλλαξε για πάντα τη γλώσσα που μιλιόταν τότε, νομιμοποιώντας την αγγλική έναντι των λατινικών, που ήταν η επίσημη γλώσσα των διανοουμένων, επέβαλε διαφορετικό ρυθμό στην ποίηση, υιοθέτησε έναν καινοφανή νατουραλισμό, ενώ εισήγαγε επαναστατικές μεθόδους στον τρόπο σκηνοθεσίας και παρουσίασης των έργων του.

Μέχρι να εμφανιστεί ο Σαίξπηρ, ο οποίος ήξερε καλύτερα απ’ όλους ότι όλος ο κόσμος δεν είναι παρά μια απέραντη σκηνή που διέκρινε τις αντιφάσεις των ρόλων και των προσεγγίσεων, το θέατρο ήταν στατικό και οι χαρακτήρες (σχεδόν) δεδομένοι.

shakespeare
KANTE KΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Bill Bryson, Σαίξπηρ - Όλη η αλήθεια για τη ζωή του, Μτφρ.: Ελένη Βαχλιώτη, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Σελ.: 208

Ενδεχομένως, λοιπόν, η επιμονή του να παραμείνει κρυμμένος από τον δημόσιο βίο και αθέατος εξηγείται από την ειλημμένη από νωρίς απόφασή του να επενδύσει κάθε σπιθαμή του ταλέντου και του χρόνου του στην τέχνη του. Ανεξάρτητα από το αν έζησε για κάποιο διάστημα των λεγόμενων «Χαμένων Χρόνων», δηλαδή από το 1585 ως το1592, δηλαδή λίγο προτού τον δούμε μετεγκατεστημένο από το Στράτφορντ στο Λονδίνο, αν ταξίδεψε σε πόλεις της Ιταλίας ή αν κατέφυγε στη βόρεια Αγγλία, στο Λάνκαστερ, ως κυνηγημένος από τους αντιφρονούντες καθολικός, το σίγουρο είναι ότι ήταν πάντα αφοσιωμένος με απόλυτο τρόπο στο γράψιμο και το θέατρο.

Ή, καλύτερα, όπως επισημαίνει και ο Μπράισον, ήταν όσο έπρεπε διανοούμενος, άνθρωπος της περιπέτειας και της σάρκας. Και σίγουρα δεν «θα μπορούσε να διαλέξει καλύτερη εποχή για να ενηλικιωθεί», αφού τότε είχαν αρχίσει να χτίζονται ελεύθερα θέατρα στο Λονδίνο, έστω και εξοστρακισμένα από την πόλη, μαζί με τους οίκους ανοχής, τις φυλακές, τις πυριτιδαποθήκες και τα βυρσοδεψεία με την απίστευτη δυσοσμία. Από αυτόν τον αμφιλεγόμενο κόσμο ξεπηδούσε, άλλωστε, το θέατρο και το ελεύθερο πνεύμα του Σαίξπηρ ήξερε να τον εκφράζει καλύτερα από τον καθένα. 

Γι’ αυτό, ανεξάρτητα από το αν ο ίδιος υπήρξε καθολικός, όπως φημολογείται ότι ήταν ο πατέρας του, βαθιά άθεος, παγανιστής ή με έναν παράδοξο τρόπο θρησκευόμενος, το βέβαιο είναι ότι κανείς δεν κατάφερε να βάλει καμία ταμπέλα κάτω από το ονοματεπώνυμο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ.

Ο όμορφος νέος με το σκουλαρίκι στο αυτί, ενδεικτικό του ελεύθερου φρονήματός του, μελέτησε καλύτερα από τον καθένα την ανθρώπινη φύση, κάνοντας όλους τους μελλοντικούς ερευνητές του, συμπεριλαμβανομένου του Μπιλ Μπράισον, να αναρωτιούνται αν όντως υπήρξε φιλόστοργος οικογενειάρχης ή αν παντρεύτηκε από ανάγκη, αν αγάπησε άλλες γυναίκες ή αν ήταν ομοφυλόφιλος, όπως προφανώς αποδεικνύουν οι αφιερώσεις στον ευγενή κόμη σε μερικά από τα κορυφαία σονέτα του.

Κανείς δεν μπορεί να ξέρει, εκτός από τον ίδιο τον σκοτεινό τροβαδούρο που περιέπλεξε τους ρόλους με την ίδια ευκολία που ανακάτεψε τα φύλα, όντας ένα απόλυτα ελεύθερο πνεύμα που δεν χώρεσε σε καμία βεβαιότητα και σε κανένα ασφαλές συμπέρασμα.

Όσο για την προβληματική και αμφιλεγόμενη ερμηνεία μερικών από τους στίχους του, προφανώς είναι αντίστοιχη της βαθιάς συνειδητοποίησης της αβεβαιότητας των πράξεων της ανθρώπινης φύσης και του μεγαλείου των τραγικών ηρώων που χαρακτηρίζουν τα έργα του.

Η «καρδιά τίγρης τυλιγμένη μέσα σε δέρμα ηθοποιού», στίχος από το τρίτο μέρος του Ερρίκου ΣΤ’, προφανώς αναφέρεται στην πυρακτωμένη προσωπικότητα του ίδιου του Σαίξπηρ, ο οποίος, όποιος και αν ήταν στην πραγματικότητα, ως ποιητής ήταν σίγουρα μεγαλειώδης. 

Συμπερασματικά μιλώντας, η αξιομνημόνευτη βιογραφία του Μπράισον μπορεί να αποφεύγει τέτοιου είδους βαρυσήμαντες επισημάνσεις, αλλά αντικρούει με τον πλέον εμπεριστατωμένο τρόπο τα επιχειρήματα ότι ο Σαίξπηρ δεν ήταν ο πραγματικός συγγραφέας των καταγεγραμμένων ήδη από τους στενούς του φίλους Τζον Χέμινγκς και Χένρι Κοντέλ έργων του στο Πρώτο Φόλιο ή ότι το έργο του ανήκε, σύμφωνα με τους υποστηρικτές της οξφορδιανής θεωρίας, σε έναν κύκλο πολλών και διαφορετικών συγγραφέων.

Ωστόσο, ο Μπράισον συμφωνεί με τους υπόλοιπους βιογράφους ότι, παρότι ο Σαίξπηρ υπερτερεί παρασάγγας του συγκαιρινού του, διάσημου τότε Kρίστοφερ Μάρλοου, αν είχε πεθάνει όπως εκείνος στα τριάντα του χρόνια, δεν θα είχε προλάβει να γράψει κανένα από τα κορυφαία έργα του που τον έκαναν να διαφέρει. Και έχει δίκιο να επισημαίνει πως ήδη από τα πρώτα του βήματα «ο Σαίξπηρ είχε τη στόφα του ανθρώπου που μπορεί να φτάσει μακριά», ασχέτως του αν είχε δυο ή τρεις κόρες, αν ήταν κυνηγός ελαφιών, όπως εσφαλμένα έγραφε το 1709 ο πρώτος του βιογράφος Νίκολας Ρόου, αν έγινε αντικείμενο παρερμηνειών από κορυφαίους λόγιους ή ποιητές, όπως ο Αλεξάντερ Πόουπ, και αν οι μελετητές του, όπως ο Τζον Πέιν Κόλιερ, έφτασαν σε σημείο να πλαστογραφήσουν αναφορές, καταγράφοντας αυθαίρετα ευρήματα.

Όποια και αν είναι η αλήθεια αναφορικά με τον βίο του, ο Σαίξπηρ ήταν και είναι ο κορυφαίος όλων. Όπως επισημαίνει ο Μπράισον, «ένας μόνο άνθρωπος είχε το χάρισμα και βρέθηκε στις κατάλληλες συνθήκες για να δώσει τέτοια αξεπέραστα έργα, κι αυτός ήταν ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ από το Στράτφορντ ‒ όποιος κι αν ήταν». 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ