Ποιος ήταν πραγματικά ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ;

ΣΑΙΞΠΗΡ Facebook Twitter
Στη βικτοριανή περίοδο ο Σαίξπηρ ήταν πλέον ο ποιητής των ποιητών για τους Βρετανούς, για να φθάσουμε στον εικοστό αιώνα, οπότε οι μελετητές έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στη λογοτεχνική του αξία. Εικονογράφηση: Ατελιέ LIFO
0

ΑΠΕΙΡΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ γύρω από το έργο του Σαίξπηρ, ακόμα περισσότερες οι μελέτες, αλλά ελάχιστες οι επιβεβαιωμένες πληροφορίες σχετικά με τη ζωή του και την άμεση σύνδεσή τους με το έργο του.

Σε αυτήν ακριβώς την παραδοχή στηρίζει ο Μπιλ Μπράισον την άκρως ενδιαφέρουσα βιογραφία του Σαίξπηρ - Όλη η αλήθεια για τη ζωή του, η οποία επανακυκλοφορεί ύστερα από καιρό από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Ελένης Βαχλιώτη. Με τρόπο απλό και άμεσο, απευθυνόμενος σε όλους τους αναγνώστες και έχοντας κάνει ουσιαστική έρευνα με σεβασμό στις πηγές, ο Βρετανός ιστορικός και δημοσιογράφος αναλαμβάνει να ρίξει φως στις παρερμηνείες γύρω από τη ζωή και το έργο του Σαίξπηρ, επικυρώνοντας τα ασφαλή συμπεράσματα και αντικρούοντας τις όποιες θεωρίες συνωμοσίας. Και αυτές δεν αφορούν μόνο το έργο του αλλά κυρίως τις αθέατες όψεις του βίου του.

Γιατί μπορεί σήμερα η καθολική αποδοχή του Σαίξπηρ να είναι μεγαλύτερη από ποτέ, καθώς τα έργα του διατηρούν την απαράμιλλη, αιώνια ισχύ τους, αλλά η αναγνώρισή τους δεν ήταν καθόλου δεδομένη στην αρχή. Ίσως έπρεπε να έρθει ο αιώνας των Ρομαντικών, οι οποίοι υιοθέτησαν αυτόχρημα τον Σαίξπηρ ως οικεία τους αναφορά, για να αναλυθεί ουσιαστικά.

Στη βικτοριανή περίοδο ο Σαίξπηρ ήταν πλέον ο ποιητής των ποιητών για τους Βρετανούς, για να φθάσουμε στον εικοστό αιώνα, οπότε οι μελετητές έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στη λογοτεχνική του αξία, με αποκορύφωμα τον Χάρολντ Μπλουμ που του παραχώρησε την πρώτη θέση στην ομάδα των ποιητών όλων των εποχών, λέγοντας πως η γλώσσα του δεν μοιάζει με καμία άλλη.

«Στον Σαίξπηρ υπάρχει το ξάφνιασμα μιας γλωσσικής τέχνης μεγαλύτερης και σαφέστερης από οποιαδήποτε άλλη, μιας τέχνης τόσο πειστικής που νομίζεις ότι δεν είναι τέχνη, αλλά κάτι που ανέκαθεν υπήρχε», γράφει χαρακτηριστικά ο Χάρολντ Μπλουμ στον Δυτικό Κανόνα του (μτφρ. Κατερίνα Ταβαρτζόγλου, εκδ. Gutenberg). 

Παρότι ο Σαίξπηρ υπερτερεί παρασάγγας του συγκαιρινού του, διάσημου τότε Μάρλοου Ντέιβιντ Ριγκς, αν είχε πεθάνει όπως εκείνος στα τριάντα του χρόνια, δεν θα είχε προλάβει να γράψει κανένα από τα κορυφαία έργα του που τον έκαναν να διαφέρε.

Ωστόσο ο Μπιλ Μπράισον, αποφεύγοντας τα όποια συμπεράσματα αναφορικά με τη λογοτεχνική ερμηνεία της ποίησης του Σαίξπηρ και σε αντίθεση με τους υπόλοιπους βιογράφους του, όπως ο κορυφαίος Στίβεν Γκρίνμπλαντ, ο Φρανκ Κερμόουντ και ο Πίτερ Ακρόιντ, αποφεύγει σχολαστικά τη σύνδεση του βίου με το έργο του συγγραφέα, εμμένοντας αποκλειστικά στις πρωτογενείς πηγές και στα αποκωδικοποιημένα αρχεία αναφορικά με τον βίο και την εποχή του.

Οπότε τι ξέρουμε πραγματικά για τον Σαίξπηρ; Ελάχιστα, επιμένει ο Μπράισον, αλλά αρκετά για να μελετήσουμε τα δεδομένα της ελισαβετιανής εποχής και να διαπιστώσουμε, τηρουμένων των αναλογιών, πόσο επαναστατική και ρηξικέλευθη ήταν η σκέψη του. Εκτός του ότι άλλαξε για πάντα τη γλώσσα που μιλιόταν τότε, νομιμοποιώντας την αγγλική έναντι των λατινικών, που ήταν η επίσημη γλώσσα των διανοουμένων, επέβαλε διαφορετικό ρυθμό στην ποίηση, υιοθέτησε έναν καινοφανή νατουραλισμό, ενώ εισήγαγε επαναστατικές μεθόδους στον τρόπο σκηνοθεσίας και παρουσίασης των έργων του.

Μέχρι να εμφανιστεί ο Σαίξπηρ, ο οποίος ήξερε καλύτερα απ’ όλους ότι όλος ο κόσμος δεν είναι παρά μια απέραντη σκηνή που διέκρινε τις αντιφάσεις των ρόλων και των προσεγγίσεων, το θέατρο ήταν στατικό και οι χαρακτήρες (σχεδόν) δεδομένοι.

shakespeare
KANTE KΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Bill Bryson, Σαίξπηρ - Όλη η αλήθεια για τη ζωή του, Μτφρ.: Ελένη Βαχλιώτη, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Σελ.: 208

Ενδεχομένως, λοιπόν, η επιμονή του να παραμείνει κρυμμένος από τον δημόσιο βίο και αθέατος εξηγείται από την ειλημμένη από νωρίς απόφασή του να επενδύσει κάθε σπιθαμή του ταλέντου και του χρόνου του στην τέχνη του. Ανεξάρτητα από το αν έζησε για κάποιο διάστημα των λεγόμενων «Χαμένων Χρόνων», δηλαδή από το 1585 ως το1592, δηλαδή λίγο προτού τον δούμε μετεγκατεστημένο από το Στράτφορντ στο Λονδίνο, αν ταξίδεψε σε πόλεις της Ιταλίας ή αν κατέφυγε στη βόρεια Αγγλία, στο Λάνκαστερ, ως κυνηγημένος από τους αντιφρονούντες καθολικός, το σίγουρο είναι ότι ήταν πάντα αφοσιωμένος με απόλυτο τρόπο στο γράψιμο και το θέατρο.

Ή, καλύτερα, όπως επισημαίνει και ο Μπράισον, ήταν όσο έπρεπε διανοούμενος, άνθρωπος της περιπέτειας και της σάρκας. Και σίγουρα δεν «θα μπορούσε να διαλέξει καλύτερη εποχή για να ενηλικιωθεί», αφού τότε είχαν αρχίσει να χτίζονται ελεύθερα θέατρα στο Λονδίνο, έστω και εξοστρακισμένα από την πόλη, μαζί με τους οίκους ανοχής, τις φυλακές, τις πυριτιδαποθήκες και τα βυρσοδεψεία με την απίστευτη δυσοσμία. Από αυτόν τον αμφιλεγόμενο κόσμο ξεπηδούσε, άλλωστε, το θέατρο και το ελεύθερο πνεύμα του Σαίξπηρ ήξερε να τον εκφράζει καλύτερα από τον καθένα. 

Γι’ αυτό, ανεξάρτητα από το αν ο ίδιος υπήρξε καθολικός, όπως φημολογείται ότι ήταν ο πατέρας του, βαθιά άθεος, παγανιστής ή με έναν παράδοξο τρόπο θρησκευόμενος, το βέβαιο είναι ότι κανείς δεν κατάφερε να βάλει καμία ταμπέλα κάτω από το ονοματεπώνυμο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ.

Ο όμορφος νέος με το σκουλαρίκι στο αυτί, ενδεικτικό του ελεύθερου φρονήματός του, μελέτησε καλύτερα από τον καθένα την ανθρώπινη φύση, κάνοντας όλους τους μελλοντικούς ερευνητές του, συμπεριλαμβανομένου του Μπιλ Μπράισον, να αναρωτιούνται αν όντως υπήρξε φιλόστοργος οικογενειάρχης ή αν παντρεύτηκε από ανάγκη, αν αγάπησε άλλες γυναίκες ή αν ήταν ομοφυλόφιλος, όπως προφανώς αποδεικνύουν οι αφιερώσεις στον ευγενή κόμη σε μερικά από τα κορυφαία σονέτα του.

Κανείς δεν μπορεί να ξέρει, εκτός από τον ίδιο τον σκοτεινό τροβαδούρο που περιέπλεξε τους ρόλους με την ίδια ευκολία που ανακάτεψε τα φύλα, όντας ένα απόλυτα ελεύθερο πνεύμα που δεν χώρεσε σε καμία βεβαιότητα και σε κανένα ασφαλές συμπέρασμα.

Όσο για την προβληματική και αμφιλεγόμενη ερμηνεία μερικών από τους στίχους του, προφανώς είναι αντίστοιχη της βαθιάς συνειδητοποίησης της αβεβαιότητας των πράξεων της ανθρώπινης φύσης και του μεγαλείου των τραγικών ηρώων που χαρακτηρίζουν τα έργα του.

Η «καρδιά τίγρης τυλιγμένη μέσα σε δέρμα ηθοποιού», στίχος από το τρίτο μέρος του Ερρίκου ΣΤ’, προφανώς αναφέρεται στην πυρακτωμένη προσωπικότητα του ίδιου του Σαίξπηρ, ο οποίος, όποιος και αν ήταν στην πραγματικότητα, ως ποιητής ήταν σίγουρα μεγαλειώδης. 

Συμπερασματικά μιλώντας, η αξιομνημόνευτη βιογραφία του Μπράισον μπορεί να αποφεύγει τέτοιου είδους βαρυσήμαντες επισημάνσεις, αλλά αντικρούει με τον πλέον εμπεριστατωμένο τρόπο τα επιχειρήματα ότι ο Σαίξπηρ δεν ήταν ο πραγματικός συγγραφέας των καταγεγραμμένων ήδη από τους στενούς του φίλους Τζον Χέμινγκς και Χένρι Κοντέλ έργων του στο Πρώτο Φόλιο ή ότι το έργο του ανήκε, σύμφωνα με τους υποστηρικτές της οξφορδιανής θεωρίας, σε έναν κύκλο πολλών και διαφορετικών συγγραφέων.

Ωστόσο, ο Μπράισον συμφωνεί με τους υπόλοιπους βιογράφους ότι, παρότι ο Σαίξπηρ υπερτερεί παρασάγγας του συγκαιρινού του, διάσημου τότε Kρίστοφερ Μάρλοου, αν είχε πεθάνει όπως εκείνος στα τριάντα του χρόνια, δεν θα είχε προλάβει να γράψει κανένα από τα κορυφαία έργα του που τον έκαναν να διαφέρει. Και έχει δίκιο να επισημαίνει πως ήδη από τα πρώτα του βήματα «ο Σαίξπηρ είχε τη στόφα του ανθρώπου που μπορεί να φτάσει μακριά», ασχέτως του αν είχε δυο ή τρεις κόρες, αν ήταν κυνηγός ελαφιών, όπως εσφαλμένα έγραφε το 1709 ο πρώτος του βιογράφος Νίκολας Ρόου, αν έγινε αντικείμενο παρερμηνειών από κορυφαίους λόγιους ή ποιητές, όπως ο Αλεξάντερ Πόουπ, και αν οι μελετητές του, όπως ο Τζον Πέιν Κόλιερ, έφτασαν σε σημείο να πλαστογραφήσουν αναφορές, καταγράφοντας αυθαίρετα ευρήματα.

Όποια και αν είναι η αλήθεια αναφορικά με τον βίο του, ο Σαίξπηρ ήταν και είναι ο κορυφαίος όλων. Όπως επισημαίνει ο Μπράισον, «ένας μόνο άνθρωπος είχε το χάρισμα και βρέθηκε στις κατάλληλες συνθήκες για να δώσει τέτοια αξεπέραστα έργα, κι αυτός ήταν ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ από το Στράτφορντ ‒ όποιος κι αν ήταν». 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ