Ο Φιλήμονας Πατσάκης σε μία διαφορετική ανάλυση των ηρώων της κλασικής λογοτεχνίας

Ο Φιλήμονας Πατσάκης σε μία διαφορετική ανάλυση των ηρώων της κλασικής λογοτεχνίας Facebook Twitter
O συγγραφέας Φιλήμονας Πατσάκης ακούει με προσοχή τα θλιβερά τραγούδια, αλλά και τις παροτρύνσεις των τροβαδούρων του Μεσαίωνα, καθώς αυτά αντηχούν ηχηρά στους στίχους του Φάουστ, κατεβαίνει στα υπόγεια του Ντοστογιέφσκι και τον βλέπει να συνομιλεί με τους μύστες της Ορθοδοξίας ή στροβιλίζεται πνευματικά, ακολουθώντας τα χνάρια του Δον Κιχώτη και του Μπωντλέρ.
0

Υπάρχουν κάποιοι που μπαίνουν στα κλουβιά με τα άγρια θηρία και βγαίνουν ζωντανοί, που κάνουν παρέα με τον Άμλετ, τον Σταυρόγκιν και τον Δον Κιχώτη, ακούνε τις βαριές ανάσες τους, νιώθουν πάνω τους τα νύχια της έντασης, τους κοιτάνε κατάματα και καταλαβαίνουν. Τι ακριβώς; Ότι όλοι αυτοί οι ήρωες που επινόησαν οι συγγραφείς, απόλυτα πραγματικοί, αν και φτιαγμένοι από φανταστικά υλικά, δεν χρειάζονται τις επιστημονικές διεργασίες ή τις διαπιστεύσεις της επάρκειας για να ενσαρκωθούν. Έρχονται επαναστατικά να επιβεβαιώσουν ότι η φιλοσοφική ενατένιση δεν αρκεί για να τους εξηγήσει, ούτε καν οι λέξεις που θα σπεύσουν κάπως άγαρμπα και εντελώς ακανόνιστα να καλύψουν την άβυσσο των ατελείωτων νοημάτων που εκείνοι μας κληροδότησαν. Πηγαίνοντας ακόμα πιο πέρα αυτήν τη σκέψη, ο συγγραφέας Φιλήμονας Πατσάκης ακούει με προσοχή τα θλιβερά τραγούδια, αλλά και τις παροτρύνσεις –μπαίνοντας τελικά μέσα στο κλουβί– των τροβαδούρων του Μεσαίωνα, καθώς αυτά αντηχούν ηχηρά στους στίχους του Φάουστ, κατεβαίνει στα υπόγεια του Ντοστογιέφσκι και τον βλέπει να συνομιλεί με τους μύστες της Ορθοδοξίας ή στροβιλίζεται πνευματικά, ακολουθώντας τα χνάρια του Δον Κιχώτη και του Μπωντλέρ. Δεν τρομάζει από τον σαιξπηρικό Ριχάρδο και δεν ζαλίζεται από το «Μεθυσμένο Καράβι» του Ρεμπώ. Γιατί, όμως, όλα αυτά και γιατί με αυτούς; Γιατί τους εκλαμβάνει ως τους ήρωες που βοήθησαν να ακουστεί στεντόρεια όχι μόνο η ελεύθερη φωνή της βούλησης αλλά και η ανάγκη της δημιουργίας. Ο συγγραφέας μιλάει μεν για αυτεξούσιο, αλλά αφήνεται να παρασυρθεί από τα μυστήρια της σιωπής – διεκδικεί την αυτάρκεια στην έκφραση, αλλά δεν μένει μόνο εκεί. Αν κάτι είναι τόσο ουσιαστικό σε αυτήν τη μελέτη σε σχέση με τις υπόλοιπες, είναι ότι αυτή αγωνιά - γιατί αυτή είναι η ακριβής λέξη αναφορικά με τη δυνατότητα που έχουν η λογοτεχνία και η ποίηση περισσότερο από οτιδήποτε άλλο να μας βοηθήσουν να ξαναορίσουμε τον κόσμο σε μια εποχή απώλειας του νοήματος. Χρησιμοποιώντας, δηλαδή, κατεξοχήν απαισιόδοξους ήρωες, ο Φιλήμονας Πατσάκης καταθέτει το πιο ανθρώπινο και αισιόδοξο ανάγνωσμα σε καιρούς χαλεπούς, το Ας ξαναχτίσουμε τους ανεμόμυλους - Λογοτεχνία και αυτεξούσιο / Δον Κιχώτης, Άμλετ, Φάουστ, Ρεμπώ, Ντοστογιέσφκι, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εξάρχεια και εκπληρώνει αυτό που ευαγγελίζεται με την αγαπησιάρικη ανοιχτή προτροπή προς τους αναγνώστες να ακολουθήσουν τους «ανεπίσημους νομοθέτες του κόσμου» που είναι οι ποιητές –η φράση είναι από τον Σέλεϊ– και να ξαναδούν τους λογοτέχνες και τα μεγάλα έργα από την αρχή. Από εκεί, δηλαδή, όπου «η γραφή στέκεται αποσβολωμένη μπροστά στα αδιέξοδα της ύπαρξης και πραγματώνει μια σχέση με τους αναγνώστες, μια σχέση με την άβυσσο». Μόνο έτσι θα δουν τι σημαίνει ένα μεγάλο έργο που διαμορφώνει έναν χώρο «βίαιης αμφισβήτησης, αυτής δηλαδή που προκαλείται τόσο στη γραφή όσο και στην κατανόηση. Ο λόγος δεν υλοποιεί την αλήθεια, η σαγήνη του βρίσκεται στη συγκέντρωση και στην αναμόχλευση των ερωτημάτων» και όχι των βέβαιων απαντήσεων.

Ο συγγραφέας φροντίζει στο βιβλίο του να καταστήσει τους λογοτεχνικούς ήρωες ιδανικούς συνομιλητές για όλους εμάς, να τους μεταθέσει στο παρόν, να τους βάλει στα χέρια φωτιά και να τους αφήσει ελεύθερους στις σελίδες.


Γι' αυτό και από την εισαγωγή ακόμα ο Πατσάκης διαχωρίζει τη θέση του από άλλες επιστημολογικές προσεγγίσεις, από τους ιδεολογικούς κανόνες της ανάγνωσης, σαν αυτούς που ενδεχομένως θέτουν με αυστηρά κριτήρια μελετητές όπως ο Χάρολντ Μπλουμ, ή από τις μεθοδολογικές ή θετικιστικές κατηγοριοποιήσεις που το μόνο που κάνουν είναι να δημιουργούν μια νέα δυστοπία. Αντιθέτως, προτιμά τα ανοιχτά ενδεχόμενα που προτάσσει η ποιητική μεταφορά ή τη δύναμη του μηδενός που ενσταλάζει στο μαύρο της ύπαρξης η δημιουργική αμφιβολία. Σάρκα, αίμα και συνειδησιακές ροές λειτουργούν ακατάπαυστα με μοναδικό σκοπό το άνοιγμα νέων δρόμων κόντρα στην πειθαρχία της αποτελεσματικότητας και του χρήσιμου. Αρκεί να αναθεωρηθούν οι όροι και οι συνθήκες όχι προς την κατεύθυνση της εξέλιξης, αλλά της ανατροπής, όπως αυτή που επέφερε ο «κομήτης Ρεμπώ», ο ερωτευμένος Βέρθερος ή ο τραγικός Άμλετ, ο οποίος θρυμματίζει το πραγματικό σε χιλιάδες κομμάτια. Από τις ρωγμές του ανακύπτουν οι μετέωρες αποφάσεις, τα δημιουργικά διλήμματα, η επαναξιολόγηση των αξιών, αφού «καμία αρετή δεν είναι ικανή να μπολιάσει τη γέρικη γενιά μας». Καθώς η φωνή του Μάρκελλου ακούγεται παντού και όχι μόνο στη σάπια Δανιμαρκία, φαίνεται πια πως για τον Άμλετ «ο κόσμος όλος είναι ένα κάτεργο. Η γη δεν είναι πια γι' αυτόν παρά ένα άγονο ακρωτήρι, ο ουρανός μια βρομερή και μολυσμένη μάζα από ατμούς και ανθρώπους, μια πεμπτουσία σκόνης. Ο Άμλετ νιώθει κυριολεκτικά εγκάθειρκτος μέσα σε αυτό τον κόσμο και την απάνθρωπη ανθρωπότητα που κάνουν τον βίο αβίωτο και ανύπαρκτη την ύπαρξη».


Ωστόσο, ένας τέτοιος σαιξπηρικός ήρωας δεν ματαιοπονεί, αλλά εξακολουθεί να ελπίζει, καθώς το πένθος του ορθώνεται και ρίχνει τα τείχη της παντοδύναμης σιγουριάς: της εξουσίας, της οριοθετημένης σκέψης, ακόμα και του χωροχρόνου. Τα πάντα πραγματώνονται πλέον σε παρόντα χρόνο και γίνονται ορατά σαν αποκάλυψη, κάτι που μόνο ο Σαίξπηρ κατάφερε με τόσο τολμηρή ικανότητα να δει. Στα χνάρια του βαδίζει ο Βέρθερος του Γκαίτε, τον οποίο διαβάζει με μανία ο Ντοστογιέφσκι, τονίζοντας τη σπουδαιότητα των φτωχών και των κατατρεγμένων και αποκαλύπτοντας ένα δράμα που ερμηνεύει τον κόσμο σήμερα, όχι ως κάτι νοσταλγικό ούτε ως κάτι που αναμένεται να συμβεί στο μέλλον. Σε αυτήν τη γραμμή των συγχρονικών εκτιμήσεων που αναδεικνύουν το τώρα μαζί με το αύριο εντάσσεται και η προσέγγιση του Ρεμπώ για την ύπαρξη, την οποία ο ίδιος βλέπει ως μια παράλογη επανάληψη. Με τον Ρεμπώ, και λίγο αργότερα με τον Νίτσε, η ανθρωπότητα εναντιώνεται στην έννοια της προόδου και στην ντετερμινιστική θεώρηση της Ιστορίας. Όλα γίνονται στο τώρα, γι' αυτό οι ανάσες μετράνε περισσότερο από τις ιαχές της νίκης, με την αγωνία να σφραγίζει την ανθρώπινη ύπαρξη περισσότερο από την ενοχή. Αφού, λοιπόν, ο συγγραφέας μάς εξηγήσει ακριβώς τι αλλαγές επέφεραν στην ανθρώπινη ηθική στάση οι επαναστάσεις και τα μεγάλα γεγονότα που επηρέασαν τους διάφορους ποιητές και συγγραφείς, περνάει στη σημασία του έργου τους σήμερα, όπως, μεταξύ άλλων, στην ποίηση του ανεμοστρόβιλου που λέγεται Ρεμπώ, αφού ίσως ποτέ κανείς άλλος δεν κατάφερε να είναι ταυτόχρονα τόσο μοντέρνος και τόσο κλασικός Εκεί στήριξαν οι σημερινοί τις ελπίδες τους, σε αυτή την εποχή των ιδανικών αυτουργών και των δολοφόνων, όπως την αποκάλεσε ο Χένρι Μίλερ μιλώντας για τον Ρεμπώ και όπως τη δόξασαν η Πάτι Σμιθ, οι μετέπειτα ποιητές και οι ανέστιοι καλλιτέχνες. Ο συγγραφέας φροντίζει στο βιβλίο του –με ένα κατατοπιστικό επίμετρο από τον Στέφανο Ροζάνη– να καταστήσει τους λογοτεχνικούς ήρωες ιδανικούς συνομιλητές για όλους εμάς, να τους μεταθέσει στο παρόν, να τους βάλει στα χέρια φωτιά και να τους αφήσει ελεύθερους στις σελίδες – τι άλλο καλύτερο να ζητήσει κανείς από έναν συγγραφέα και αναγνώστη;

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής και της επιτυχίας της»

Βιβλίο / Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής της»

Από τη Βαβυλώνα ως την Αθήνα, ο διάσημος ιστορικός και συγγραφέας βλέπει τις πόλεις ως ζωντανούς οργανισμούς, όπου η ιστορία γράφεται από τους ανθρώπους και όχι από τα κτίρια – με δημόσιες διεκδικήσεις και αντιστάσεις στο gentrification.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
10 βιβλία που διαπνέονται από 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Βιβλίο / 10 βιβλία για 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Δεν είναι λίγα τα βιβλία που ξεδίπλωσαν και ενίοτε αποθέωσαν κρυφές ή φανερές μεριές της Ελλάδας και κατέληξαν να γίνουν συνώνυμα συγκεκριμένων τόπων. Από τις ονειρικές, σχεδόν ψυχεδελικές Σπέτσες στον Μάγο του Φόουλς μέχρι τη Μάνη του Φέρμορ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ / Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

Ο Αυτοκράτορας της Χαράς είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ιστορίες απλών ανθρώπων που τις σχέσεις τους ορίζουν η καλοσύνη και η αλληλεγγύη. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ένας από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της γενιάς του μιλάει για τη λογοτεχνία, τους ήρωές του, την queer ταυτότητα και την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αμερική του Τραμπ σε μια συνέντευξη-ποταμό.
M. HULOT
Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM