Το ερωτικό παράδοξο: Γιατί είμαστε ερωτευμένοι πάντα με εκείνον που φεύγει; Facebook Twitter
Ανώνυμη τοιχογραφία από τη Πομπηία (περ. 100 π.Χ.), η επονομαζομένη Σαπφώ

Το ερωτικό παράδοξο: Γιατί είμαστε ερωτευμένοι πάντα με εκείνον που φεύγει;

4

Είτε νοηθεί ως δίλημμα των αισθήσεων, ως δίλημμα της δράσης ή δίλημμα αξιακό, ο έρωτας καταγράφεται ως ένα γεγονός αντιφατικό: μές στην ερωτική επιθυμία η αγάπη συμφύρεται με το μίσος.

Γιατί;
Υπάρχουν πολλοί τρόποι ν’ απαντήσουμε σε τούτο το ερώτημα. Έναν πολύ ξεκάθαρο μας τον δίνουν τα ελληνικά. Η λέξη έρως δηλώνει «στέρηση», «έλλειψη», «επιθυμία για κάτι που απουσιάζει». Ο ερωτευμένος θέλει αυτό που δεν έχει. Είναι εξ ορισμού αδύνατον για το ερωτικό υποκείμενο να έχει αυτό που θέλει, μιας και, αφ’ ης στιγμής το αποκτήσει, το αντικείμενο του έρωτα παύει ν’ απουσιάζει. Δεν πρόκειται για απλό παιχνίδι με τις λέξεις. Στον έρωτα υπάρχει ένα δίλημμα που στοχαστές απ’ τη Σαπφώ μέχρι τις μέρες μας το θεώρησαν κρίσιμο. Ο Πλάτωνας το θίγει ξανά και ξανά. Τέσσερις διάλογοί του διερευνούν τι σημαίνει το γεγονός ότι η επιθυμία στρέφεται πάντοτε μονάχα προς κάτι που λείπει, κάτι που δεν είναι διαθέσιμο, κάτι που απουσιάζει, κάτι που δεν είναι ούτε στην κατοχή σου ούτε μέρος του είναι σου: ο έρως συνεπάγεται την ένδειαν. Όπως λέει η Διοτίμα στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, ο Έρως είναι ο νόθο παιδί του Πλούτου (του Πόρου) και της Φτώχειας (της Πενίας) και πάντοτε εγκατοικεί σε μια ζωή ματαιωμένης στέρησης (203 b-e). Η Σιμόν Βέιλ επιλέγει σαν αναλογία την πείνα:

Όλες μας οι επιθυμίες είναι αντιφατικές, σαν την επιθυμία για τροφή. Θέλω αυτός που αγαπώ να μ’ αγαπά. Όμως αν είναι ολότελα δοσμένος σ’ εμένα, παύει να υφίσταται και σταματώ να τον αγαπώ. Και όσο δεν είναι ολότελα δοσμένος σ’ εμένα, δε μ’ αγαπά αρκετά. Πείνα και κορεσμός μαζί. (1977, σ. 364)

Η λέξη έρως δηλώνει «στέρηση», «έλλειψη», «επιθυμία για κάτι που απουσιάζει». Ο ερωτευμένος θέλει αυτό που δεν έχει. Είναι εξ ορισμού αδύνατον για το ερωτικό υποκείμενο να έχει αυτό που θέλει, μιας και, αφ' ης στιγμής το αποκτήσει, το αντικείμενο του έρωτα παύει ν' απουσιάζει.

 

Η Έμιλυ Ντίκινσον το λέει πιο κοφτά στο «Πεινούσα»:

 

Κι έτσι βρήκα πως η πείνα

ήταν μια όψη

των ανθρώπων έξω απ’ τα παράθυρα,

που χανόταν σαν μπαίνανε μέσα.

 

Ο Πετράρχης ερμηνεύει το πρόβλημα με βάση την αρχαία φυσιολογία της φωτιάς και του πάγου:

 

Ξέρω ν’ ακολουθώ σαν φεύγω να γλιτώσω απ’ τη φωτιά μου

παγώνω όταν τη βλέπω· σαν λείπει, ο πόθος μου φλογίζει.

                                                      («Trionfo d’Amore»)

 

Ο Σαρτρ δείχνει λιγότερη υπομονή με την αντιφατική ιδέα της επιθυμίας, μ’ αυτή τη «φάρσα», όπως την αποκαλεί. Στις ερωτικές σχέσεις βλέπει ένα σύστημα άπειρων αντανακλάσεων, ένα απατηλό παιχνίδι του καθρέφτη που φέρει εντός του την ίδια του την ακύρωση και διάψευση (1956, σ. 444-445). Για τη Σιμόν ντε Μπωβουάρ το παιχνίδι είναι βασανιστικό: «Ο ιππότης που φεύγει για νέες περιπέτειες προσβάλλει τη δέσποινά του, εκείνη όμως μόνο καταφρόνια νιώθει γι’ αυτόν αν τούτος παραμείνει γονατιστός μπροστά της. Αυτό είναι το βασανιστήριο του ανέφικτου έρωτα...» (1953, σ. 619). Ο Ζακ Λακάν θέτει το ζήτημα κάπως πιο αινιγματικά όταν λέει: «Η επιθυμία ... συνεπάγεται την απουσία κάτω απ’ τα τρία σχήματα του μηδενός που συγκροτεί τη βάση της απαίτησης γι’ αγάπη, του μίσους που φτάνει μέχρι την άρνηση της ύπαρξης του άλλου και του άρρητου στοιχείου που αγνοείται μες στην απαίτησή του» (1966, σ. 28).

 

Μοιάζει σαν οι διάφορες αυτές φωνές να δείχνουν προς μια κοινή αίσθηση. Κάθε ανθρώπινη επιθυμία τοποθετείται πάνω σ’ έναν άξονα παραδοξότητας, με πόλους την απουσία και την παρουσία και με κινητήριες δυνάμεις την αγάπη και το μίσος. Ας επιστρέψουμε στο ποίημα της Σαπφώς με το οποίο αρχίσαμε. Το συγκεκριμένο απόσπασμα (LP, απ. 130), όπως σώζεται στο κείμενο και στα σχόλια του Ηφαιστείωνα, το ακολουθούν χωρίς χάσμα δύο στίχοι στο ίδιο μέτρο, που ενδεχομένως ανήκουν στο ίδιο ποίημα:

 

"Ατθι, σοι δ' εμεθεν μεν απήχθετο

φροντίσδην, επί δ' Ανδρομέδαν πόται.

 

Ατθίδα μου, η έγνοια σου για μένα

μίσος ανάδεψε μέσα σου,

κι έκανες φτερά για την Ανδρομέδα.

                                  (LP, απ. 131)

 

Υπάρχει κανένας που να επιθύμησε ποτέ αυτό που δεν απουσιάζει; Κανένας. Σ’ αυτό οι Έλληνες ήταν ξεκάθαροι. Κι επινόησαν τον έρωτα για να το εκφράσουν.

 

_______

Το δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο «Απών» από το βιβλίο της Αν Κάρσον «Έρως ο γλυκόπικρος ― δοκίμιο για το ερωτικό παράδοξο στην κλασική παράδοση» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Δώμα, σε μετάφραση Ανδρονίκης Μελετλίδου

Βιβλίο
4

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν σχεδόν τυφλοί στο γαλάζιο και το πράσινο

Ημερολόγιο / Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν σχεδόν τυφλοί στο γαλάζιο και το πράσινο

Υπάρχει ενδεχόμενο οι αρχαίοι να έβλεπαν από τη φύση τους —καθαρά σε επίπεδο αμφιβληστροειδούς― λιγότερα χρώματα απ' όσα βλέπουν τα δικά μας μάτια, σε σημείο μάλιστα να γίνεται λόγος για τυφλότητα των Ελλήνων;
ΣΤΑΘΗΣ ΤΣΑΓΚΑΡΟΥΣΙΑΝΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

σχόλια

2 σχόλια
(Συναισθηματική) Πενία τέχνας κατεργάζεται. Ωραίο "παραβάν" για την "αυτοδικαίωση" των μή διαθέσιμων "συναισθηματικά" (και όχι μόνο) "ανθρώπων", καθώς και για τις ατελείωτες περιπετειούλες τους, σε κάποιες από τις οποίες επιδίδονται και με το "αζημίωτο", μάλιστα.Δυστυχώς το αρχαίο πνεύμα, χρησιμοποιείται από κάποιους σήμερα με σκόπιμες παρερμηνεύσεις, κατακρεουργείται, αλλοιώνεται, γίνεται το υπομόχλιο στυγνής προπαγάνδας και ακτιβισμού, το παιχνιδάκι στα χέρια ανθρώπων που δεν "ανήκουν" σε κανέναν και σε τίποτα, ούτε καν στον ίδιο τους τον εαυτό...
Έχοντας ζήσει έναν πλατωνικό έρωτα, απαντώ ότι έχω ευχηθεί χίλιες φορές να είχε ολοκληρωθεί. Στην καρδιά μου όμως έχει χαραχθεί ως ένα συναίσθημα που δε μπορεί να αλλοιώσει ο χρόνος, η επιθυμία και η καθημερινότητα.