Δύο βιβλία για τον ελληνισμό και την ελληνική λογοτεχνική παράδοση

Δύο βιβλία για τον ελληνισμό και την ελληνική λογοτεχνική παράδοση Facebook Twitter
0

«Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο; Πόσο Βυζαντινοί οι Νεοέλληνες;» είναι το δοκίμιο της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Gutenberg. Εδώ, η διαπρεπής καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας απαλλάσσει τη βυζαντινή κληρονομιά από εθνικές σκοπιμότητες που θέλουν το Βυζάντιο περισσότερο ευρωπαϊκό ή ασιατικό, αναδεικνύοντας την αυτόνομη πολιτιστική του ύπαρξη. Στο επίμετρο της Άννας Α. Γριμάνη υπάρχει μια συνοπτική καταγραφή με πολύτιμες πληροφορίες για εκείνες τις προσωπικότητες και τα ιστορικά γεγονότα στη ζωή της Γλύκατζη-Αρβελέρ που καθόρισαν την εξέλιξη της καριέρας της στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, αλλά και διεθνώς. Η έκδοση που σχεδίασε και επιμελήθηκε ο Γιάννης Μαμάης είναι τυποτεχνικά άψογη, ανάλογη της υψηλής ποιότητας του κειμένου που εμπεριέχεται σε αυτήν.


Η Αρβελέρ εντάσσει τους Έλληνες στους λαούς της «πολυεθνικής αυτοκρατορίας» του Βυζαντίου, μιας «μεταλλαγμένης» Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που διαφεντεύει «κάθε γη βατή και κάθε θάλασσα πλωτή», όπως έγραφαν οι Βυζαντινοί. Ο «ιδιόρρυθμος» πολιτισμός του Βυζαντίου με κέντρο την Κωνσταντινούπολη αναπτύχθηκε στο νευραλγικό σταυροδρόμι μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, Ανατολής και Δύσης. Στην επικράτειά του υπήρξαν ελληνόφωνοι πληθυσμοί, ανεξαρτήτως εθνικής καταγωγής, λόγω των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά τα ελληνιστικά χρόνια. Στις αρχές του 7ου αιώνα, με απόφαση του αυτοκράτορα Ηρακλείου εδραιώνεται η ελληνόφωνη παιδεία και η πρόοδος της ελληνογλωσσίας στο Βυζάντιο. Μέχρι στιγμής το επίσημο όνομα της αυτοκρατορίας δεν είναι το «Βυζάντιο» αλλά το «Ρωμανία» ή το «Ρώμη», εξού και η χρήση των λέξεων Ρωμιοί και Ρωμιοσύνη μέχρι τις μέρες μας. Το «Έλλην» και το «ελληνικός», κατά τη βυζαντινή εποχή, ταυτίζονται με την ειδωλολατρία. Μάλιστα, στο τέλος του 4ου αιώνα καταστρέφονται αρχαίοι ναοί ή μετατρέπονται σε εκκλησίες με διατάγματα του αυτοκράτορα Θεοδόσιου. Επίσης, απαγορεύονται οι ελληνικές θρησκευτικές πρακτικές, όπως οι θυσίες, τα μυστήρια και η μαγεία.

«Το παρελθόν δεν είναι ποτέ ολότελα παρελθόν» λέει η Αρβελέρ καταγράφοντας τις πολυάριθμες «επιβιώσεις» του βυζαντινού παρελθόντος στην καθημερινότητα των Νεοελλήνων. Παραδείγματα βυζαντινών επιβιώσεων είναι ο προστάτης Άγιος και η θαυματουργή παρουσία του, τα κάλαντα, οι φανουρόπιτες, τα τάματα, οι πατροπαράδοτες δεξιότητες. Χαρακτηριστικό και το αμετάφραστο σε άλλη γλώσσα «ο ήλιος βασιλεύει», που σημαίνει ότι ο ήλιος ντύνεται λίγο πριν από τη δύση του με τα χρώματα της βυζαντινής πορφύρας. Η παράδοξη αυτή έκφραση αποτελεί «κληρονομιά μιας διαχρονικής, αψεγάδιαστης εμπειρίας» και μοιάζει σαν «αποτύπωμα της ελληνικής εθνικής ταυτότητας που καταβολή της είναι το Βυζαντιο». Συνεπώς, τα στοιχεία της νεοελληνικής μας ταυτότητας είναι η χαμένη πατρίδα Κωνσταντινούπολη, η νεοελληνική μορφή της γλώσσας και η Ορθοδοξία, καταλήγει η Αρβελέρ. Ιστορική συνέχεια της αρχαιοελληνικής και ελληνιστικής εμπειρίας είναι η βυζαντινή και καρπός της ελληνοπρεπούς σκέψης είναι η Ευρώπη.


Τα «Ζητήματα ποιητικής φιλολογίας & λαογραφίας» (εκδόσεις Κίχλη) του Γ.Μ. Σηφάκη, ομότιμου καθηγητή αρχαίας ελληνικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Νέας Υόρκης (NYU), είναι η επανέκδοση αξιολογότατων κειμένων που πραγματεύονται ζητήματα μορφής και νοημάτων της ελληνικής παραδοσιακής ποίησης διαφόρων περιόδων. Παρουσιάζεται, επίσης, συνοπτικά η εξέλιξη της λαογραφίας στην Ελλάδα, η γόνιμη σχέση της με την ιστορία και η αντίθεσή της με την κοινωνική ανθρωπολογία. Οι έντεκα μελέτες που δημοσιεύτηκαν στο παρελθόν ή δημοσιεύονται τώρα για πρώτη φορά βρίσκονται συγκεντρωμένες στη συγκεκριμένη έκδοση έτσι ώστε να εισάγουν τον αναγνώστη στην πολύτιμη και εντυπωσιακή ελληνική ποιητική παράδοση, παραθέτοντας ενδιαφέρουσες θεωρίες, οπτικές και αναλύσεις.


Θα σταθώ στο εξαιρετικό δοκίμιο με τίτλο «Προφορικότητα και εγγραμματοσύνη. Συνέργεια και αντιθέσεις» (σελ. 81-113), όπου ο Σηφάκης αναλύει το ζήτημα της συνέργειας προφορικότητας και εγγραματοσύνης στην παράδοση των επών του Ομήρου «Ιλιάδα» και «Οδύσσεια» καθώς και στον «Ερωτόκριτο» του Βιτσέντζου Κορνάρου. Ο Όμηρος ήταν ο τελευταίος αοιδός της εποχής του (τέλος 8ου αιώνα π.Χ.) και συνόψισε με τα έργα του την προφορική επική παράδοση πολλών αιώνων, αλλά η «μίμηση μιας πράξεως» και η ενότητα της πλοκής που επισημαίνει ο Αριστοτέλης οφείλονται στον νου του μεγαλοφυούς ποιητή και χαρακτηρίζει τα έπη. Στην εποχή του ο Όμηρος πρόλαβε το φωνητικό αλφάβητο που είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται, όμως εκείνος ήταν τυφλός και δεν είχε λόγο ή κίνητρο για εγγράμματη, γραπτή επικοινωνία με το κοινό του. Αντίστοιχα και ο «Ερωτόκριτος» είναι ένα έργο που υιοθετεί την παράδοση του δημοτικού τραγουδιού με τα μικρά μοτίβα, αλλά ταυτόχρονα είναι ένα νέο και πρωτότυπο ποίημα. Ρυθμός και ρίμα είναι μέσα οργάνωσης του ποιητικού λόγου, οικεία στον ακροατή ή στον αναγνώστη. Ο Σηφάκης τελειώνει το δοκίμιο με το παράδειγμα αντίθεσης και αντιπαλότητας μεταξύ της εγγραμματοσύνης και της προφορικότητας που υπήρχε ανάμεσα στους αρχαϊστές λόγιους του 18ου και 19ου αιώνα που θεωρούσαν τον προφορικό λόγο «δευτερογενή» και εξαρτώμενο από την εγγραμματοσύνη. Το γλωσσικό ζήτημα είχε ως συνέπεια την περιθωριοποίηση της προφορικής παράδοσης. Λαμπρή εξαίρεση αποτελεί ο Διονύσιος Σολωμός, που προκειμένου να γίνει Έλληνας ποιητής στράφηκε στα δημοτικά τραγούδια και στα έργα της κρητικής λογοτεχνίας.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Σπίτι από ζάχαρη»: Το δίκτυο των ανθρώπινων σχέσεων στο μυθιστόρημα της Τζένιφερ Ίγκαν

Βιβλίο / Πώς θα ήταν αν μπορούσαμε να βιώσουμε ξανά όσα ζήσαμε στο παρελθόν;

Το «Σπίτι από ζάχαρη» είναι ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα με στοιχεία επιστημονικής φαντασίας που διερευνά τους κινδύνους της ψηφιακής εποχής, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την αξία της μνήμης και της σύνδεσης.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Θανάσης Βαλτινός: Η νουβέλα «Η Κάθοδος των Εννιά» του διακεκριμένου συγγραφέα

Οθόνες / «Η Κάθοδος των Εννιά»: Η διάσημη νουβέλα του Θανάση Βαλτινού

Πεθαίνει σαν σήμερα ο διακεκριμένος Έλληνας συγγραφέας. Αυτή είναι η ιστορία ενός από τα εμβληματικότερα βιβλία του και η βραβευμένη μεταφορά της στον κινηματογράφο, το 1984, από τον Χρίστο Σιοπαχά.
ΦΩΝΤΑΣ ΤΡΟΥΣΑΣ
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Οι συγγραφείς προχωράμε με αναμμένη δάδα στη σκοτεινή σπηλιά της λογοτεχνίας»

Βιβλίο / Καρολίνα Μέρμηγκα: «Όταν γράφουμε για αληθινούς ανθρώπους, πρέπει να σεβόμαστε τη μνήμη τους»

Η καταξιωμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων Καρολίνα Μέρμηγκα μάς μιλάει για τη δύναμη της τέχνης, για το λογοτεχνικό της εργαστήρι αλλά και για τη χαρά της να μεταφράζει Χίλαρι Μαντέλ, τα βιβλία της οποίας επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ