Δύο βιβλία για τον ελληνισμό και την ελληνική λογοτεχνική παράδοση

Δύο βιβλία για τον ελληνισμό και την ελληνική λογοτεχνική παράδοση Facebook Twitter
0

«Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο; Πόσο Βυζαντινοί οι Νεοέλληνες;» είναι το δοκίμιο της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Gutenberg. Εδώ, η διαπρεπής καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας απαλλάσσει τη βυζαντινή κληρονομιά από εθνικές σκοπιμότητες που θέλουν το Βυζάντιο περισσότερο ευρωπαϊκό ή ασιατικό, αναδεικνύοντας την αυτόνομη πολιτιστική του ύπαρξη. Στο επίμετρο της Άννας Α. Γριμάνη υπάρχει μια συνοπτική καταγραφή με πολύτιμες πληροφορίες για εκείνες τις προσωπικότητες και τα ιστορικά γεγονότα στη ζωή της Γλύκατζη-Αρβελέρ που καθόρισαν την εξέλιξη της καριέρας της στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, αλλά και διεθνώς. Η έκδοση που σχεδίασε και επιμελήθηκε ο Γιάννης Μαμάης είναι τυποτεχνικά άψογη, ανάλογη της υψηλής ποιότητας του κειμένου που εμπεριέχεται σε αυτήν.


Η Αρβελέρ εντάσσει τους Έλληνες στους λαούς της «πολυεθνικής αυτοκρατορίας» του Βυζαντίου, μιας «μεταλλαγμένης» Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που διαφεντεύει «κάθε γη βατή και κάθε θάλασσα πλωτή», όπως έγραφαν οι Βυζαντινοί. Ο «ιδιόρρυθμος» πολιτισμός του Βυζαντίου με κέντρο την Κωνσταντινούπολη αναπτύχθηκε στο νευραλγικό σταυροδρόμι μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, Ανατολής και Δύσης. Στην επικράτειά του υπήρξαν ελληνόφωνοι πληθυσμοί, ανεξαρτήτως εθνικής καταγωγής, λόγω των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά τα ελληνιστικά χρόνια. Στις αρχές του 7ου αιώνα, με απόφαση του αυτοκράτορα Ηρακλείου εδραιώνεται η ελληνόφωνη παιδεία και η πρόοδος της ελληνογλωσσίας στο Βυζάντιο. Μέχρι στιγμής το επίσημο όνομα της αυτοκρατορίας δεν είναι το «Βυζάντιο» αλλά το «Ρωμανία» ή το «Ρώμη», εξού και η χρήση των λέξεων Ρωμιοί και Ρωμιοσύνη μέχρι τις μέρες μας. Το «Έλλην» και το «ελληνικός», κατά τη βυζαντινή εποχή, ταυτίζονται με την ειδωλολατρία. Μάλιστα, στο τέλος του 4ου αιώνα καταστρέφονται αρχαίοι ναοί ή μετατρέπονται σε εκκλησίες με διατάγματα του αυτοκράτορα Θεοδόσιου. Επίσης, απαγορεύονται οι ελληνικές θρησκευτικές πρακτικές, όπως οι θυσίες, τα μυστήρια και η μαγεία.

«Το παρελθόν δεν είναι ποτέ ολότελα παρελθόν» λέει η Αρβελέρ καταγράφοντας τις πολυάριθμες «επιβιώσεις» του βυζαντινού παρελθόντος στην καθημερινότητα των Νεοελλήνων. Παραδείγματα βυζαντινών επιβιώσεων είναι ο προστάτης Άγιος και η θαυματουργή παρουσία του, τα κάλαντα, οι φανουρόπιτες, τα τάματα, οι πατροπαράδοτες δεξιότητες. Χαρακτηριστικό και το αμετάφραστο σε άλλη γλώσσα «ο ήλιος βασιλεύει», που σημαίνει ότι ο ήλιος ντύνεται λίγο πριν από τη δύση του με τα χρώματα της βυζαντινής πορφύρας. Η παράδοξη αυτή έκφραση αποτελεί «κληρονομιά μιας διαχρονικής, αψεγάδιαστης εμπειρίας» και μοιάζει σαν «αποτύπωμα της ελληνικής εθνικής ταυτότητας που καταβολή της είναι το Βυζαντιο». Συνεπώς, τα στοιχεία της νεοελληνικής μας ταυτότητας είναι η χαμένη πατρίδα Κωνσταντινούπολη, η νεοελληνική μορφή της γλώσσας και η Ορθοδοξία, καταλήγει η Αρβελέρ. Ιστορική συνέχεια της αρχαιοελληνικής και ελληνιστικής εμπειρίας είναι η βυζαντινή και καρπός της ελληνοπρεπούς σκέψης είναι η Ευρώπη.


Τα «Ζητήματα ποιητικής φιλολογίας & λαογραφίας» (εκδόσεις Κίχλη) του Γ.Μ. Σηφάκη, ομότιμου καθηγητή αρχαίας ελληνικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Νέας Υόρκης (NYU), είναι η επανέκδοση αξιολογότατων κειμένων που πραγματεύονται ζητήματα μορφής και νοημάτων της ελληνικής παραδοσιακής ποίησης διαφόρων περιόδων. Παρουσιάζεται, επίσης, συνοπτικά η εξέλιξη της λαογραφίας στην Ελλάδα, η γόνιμη σχέση της με την ιστορία και η αντίθεσή της με την κοινωνική ανθρωπολογία. Οι έντεκα μελέτες που δημοσιεύτηκαν στο παρελθόν ή δημοσιεύονται τώρα για πρώτη φορά βρίσκονται συγκεντρωμένες στη συγκεκριμένη έκδοση έτσι ώστε να εισάγουν τον αναγνώστη στην πολύτιμη και εντυπωσιακή ελληνική ποιητική παράδοση, παραθέτοντας ενδιαφέρουσες θεωρίες, οπτικές και αναλύσεις.


Θα σταθώ στο εξαιρετικό δοκίμιο με τίτλο «Προφορικότητα και εγγραμματοσύνη. Συνέργεια και αντιθέσεις» (σελ. 81-113), όπου ο Σηφάκης αναλύει το ζήτημα της συνέργειας προφορικότητας και εγγραματοσύνης στην παράδοση των επών του Ομήρου «Ιλιάδα» και «Οδύσσεια» καθώς και στον «Ερωτόκριτο» του Βιτσέντζου Κορνάρου. Ο Όμηρος ήταν ο τελευταίος αοιδός της εποχής του (τέλος 8ου αιώνα π.Χ.) και συνόψισε με τα έργα του την προφορική επική παράδοση πολλών αιώνων, αλλά η «μίμηση μιας πράξεως» και η ενότητα της πλοκής που επισημαίνει ο Αριστοτέλης οφείλονται στον νου του μεγαλοφυούς ποιητή και χαρακτηρίζει τα έπη. Στην εποχή του ο Όμηρος πρόλαβε το φωνητικό αλφάβητο που είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται, όμως εκείνος ήταν τυφλός και δεν είχε λόγο ή κίνητρο για εγγράμματη, γραπτή επικοινωνία με το κοινό του. Αντίστοιχα και ο «Ερωτόκριτος» είναι ένα έργο που υιοθετεί την παράδοση του δημοτικού τραγουδιού με τα μικρά μοτίβα, αλλά ταυτόχρονα είναι ένα νέο και πρωτότυπο ποίημα. Ρυθμός και ρίμα είναι μέσα οργάνωσης του ποιητικού λόγου, οικεία στον ακροατή ή στον αναγνώστη. Ο Σηφάκης τελειώνει το δοκίμιο με το παράδειγμα αντίθεσης και αντιπαλότητας μεταξύ της εγγραμματοσύνης και της προφορικότητας που υπήρχε ανάμεσα στους αρχαϊστές λόγιους του 18ου και 19ου αιώνα που θεωρούσαν τον προφορικό λόγο «δευτερογενή» και εξαρτώμενο από την εγγραμματοσύνη. Το γλωσσικό ζήτημα είχε ως συνέπεια την περιθωριοποίηση της προφορικής παράδοσης. Λαμπρή εξαίρεση αποτελεί ο Διονύσιος Σολωμός, που προκειμένου να γίνει Έλληνας ποιητής στράφηκε στα δημοτικά τραγούδια και στα έργα της κρητικής λογοτεχνίας.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ