Αποκλειστικό: Το ανέκδοτο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα "Η Σειρήνα της ερήμου" που θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα»

Αποκλειστικό: Το ανέκδοτο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα "Η Σειρήνα της ερήμου" που θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα» Facebook Twitter
0
Αποκλειστικό: Το ανέκδοτο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα "Η Σειρήνα της ερήμου" που θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα» Facebook Twitter
Φωτο: Παντελής Ζερβός/LIFO

«Η ζωή μας είναι λίγη, Μένη. Πολύ λίγη. Και κάθε μέρα λιγοστεύει. Βιάσου λοιπόν να πεις αυτό που έχεις μέσα σου, αυτό που σε κλωθογυρίζει τόσα χρόνια. Βιάσου να το πεις μ' έναν τρόπο ολότελα δικό σου, ξεχνώντας ό,τι διάβασες, άκουσες ή σου είπαν. Η Τέχνη μας θέλει γυμνούς, γιατί μόνο μες τη γύμνια μας είμαστε ξεχωριστοί ο ένας από τον άλλο. Τα ρούχα, οι μόδες μας εξομοιώνουν τραγικά. Και όσοι κατόρθωσαν να πούνε κάτι σ' αυτόν τον παράλογο κόσμο, ήταν αυτοί που δεν είχαν χάσει την παιδική τους αφέλεια, μια κάποια αυθορμησία που πάντα πρέπει να υπάρχει. Ξέρεις γιατί τα δάση έχουν μεγαλείο; Γιατί μπορεί να καούν κάθε στιγμή»...

Γραμμένες με έγνοια κι αγάπη, οι παραπάνω συμβουλές είναι του Βασίλη Βασιλικού και στάλθηκαν στον Μένη Κουμανταρέα πριν από πολλές δεκαετίες –τον Ιανουάριο του 1960- όταν ο ίδιος, 29 χρονών τότε, παιδευόταν μεταξύ ποίησης, θεάτρου και πεζού λόγου, χωρίς να έχει δημοσιεύσει ακόμα ούτε γραμμή. Οι συγκεκριμένες φράσεις είδαν το φως τέτοιες μέρες πέρσι, με την έκδοση της «Νεανικής Αλληλογραφίας» των δυο συγγραφέων (Τόπος) και από ένα άσχημο παιχνίδι της μοίρας, η παρουσία του Κουμανταρέα στο ξεπροβόδισμα του ομώνυμου τόμου, στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, έμελλε να είναι η τελευταία του δημόσια εμφάνιση. Τρείς μέρες μετά, στις 6 Δεκεμβρίου του 2014, θα βρισκόταν νεκρός στο διαμέρισμά του στην Κυψέλη, με φανερά τα ίχνη άγριου ξυλοδαρμού στο σώμα του.

Πλημμυρισμένη από συμπτώσεις και αντικατοπτρισμούς, όπως και από δεκάδες αναφορές σε σπουδαία λογοτεχνικά και μουσικά έργα, η "Σειρήνα της ερήμου" στηρίζεται σε δυό πυλώνες, κυρίαρχους και στα δυό αφηγηματικά μονοπάτια της: από τη μιά στην βασανιστική εμπειρία της αναζήτησης σεξουαλικού προσανατολισμού κι από την άλλη στο στοχασμό πάνω στην τέχνη της μυθοπλασίας.

Εκεί, στο λεηλατημένο γραφείο του, πλάι στην φυστικί Olivetti που ουδέποτε αντικαταστάθηκε από κομπιούτερ, αλλά και στο πάτωμα, με σημάδια από σόλες παπουτσιών πάνω τους, εντοπίστηκαν από την ανιψιά του Αλεξάνδρα Τράντα, οι σελίδες ενός ακόμη έργου που είχε προλάβει να ολοκληρώσει και το οποίο, όπως της είχε δηλώσει, σκόπευε να δημοσιεύσει «οπωσδήποτε». Αυτό το έργο απλώνεται σήμερα στη «Σειρήνα της ερήμου» (Πατάκης) και διαβάζοντάς το, έχεις την αίσθηση ότι ο Κουμανταρέας, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, ακολούθησε εκείνη την παλιά προτροπή του φίλου του τόσο πιστά όσο ποτέ. Με τον δικό του, «ολότελα δικό του» τρόπο, ισορροπώντας όπως πάντα στη λεπτή γραμμή όπου τα όρια της πραγματικότητας και της φαντασίας συγχέονται, έγραψε για όσα μια ζωή τον «κλωθογύριζαν», οπλισμένος με την «παιδική αφέλειά» του κι απολύτως συμφιλιωμένος με τα πάθη και τις αδυναμίες του.

Η «Σειρήνα της ερήμου» αποτελεί σύνθεση δυό ξεχωριστών ιστοριών που στην αρχή τρέχουν παράλληλα, στην πορεία διασταυρώνονται και στο φινάλε ενώνονται σε μία και μοναδική. Στην πρώτη, την αφήγηση κρατά ένας δημοσιογράφος του πολιτιστικού ρεπορτάζ, καταπιεσμένος σεξουαλικά, χωρίς συναρπαστικά βιώματα, με φιμωμένες λογοτεχνικές φιλοδοξίες, αλλεργικός στην «κόλαση» της πρωτοπορίας, θαυμαστής περισσότερο του Τσέχωφ παρά του Ντοστογιέφσκι και λάτρης της κλασικής μουσικής, ο οποίος εργάζεται παράλληλα ως επαγγελματίας αναγνώστης σε αθηναϊκό εκδοτικό οίκο, ξεσκαρτάροντας τα χειρόγραφα που υποβάλλονται για έκδοση. Μ' αυτήν την δεύτερη ιδιότητά του, κάποια στιγμή παραλαμβάνει έναν ογκώδη φάκελο σφραγισμένο με βουλοκέρι, στο εσωτερικό του οποίου υπάρχει ένας «εκρηκτικός μηχανισμός»: το ημιτελές κείμενο ενός μυστηριώδους συγγραφέα που υπογράφει με το ψευδώνυμο Σηνέμ (αναγραμματισμός του Μένης προφανώς).

Σ' αυτήν την δεύτερη ιστορία που εντάσσει ο Κουμανταρέας στο βιβλίο, πρωταγωνιστεί ένας ομολογημένα ερωτομανής άντρας ο οποίος, αλίμονο, δεν έχει ερωτευτεί ποτέ. Γνώστης των αραβικών καθώς έχει περάσει στο Κάιρο μέρος της παιδικής του ηλικίας, ο τελευταίος πρωτοεμφανίζεται μπροστά μας περιστοιχισμένος από σαγηνευτικούς όσο κι απειλητικούς βεδουίνους ως διερμηνέας σε αρχαιολογική αποστολή στην έρημο. Η περιπέτειά του δεν θα ΄χει αίσιο τέλος κι άμα τη επιστροφή του στην Αθήνα θα τον δούμε να ζητά ψυχιατρική βοήθεια για τα κλονισμένα νεύρα του. Στην γιατρό που τον κουράρει - ένα τέρας μορφώσεως που αναγνωρίζει τη συγγραφή ως ψυχοθεραπεία- νιώθει πως μπορεί να πεί τα πάντα: για τη ντροπή που κουβαλάει επειδή ο πατέρας του συνεργάστηκε με τους ναζί, για το αρμενάκι με το οποίο ξημεροβραδιαζόταν όσο ήταν μικρός ακόμα, για τα μελαμψά αγόρια που τον επισκέπονται στον ύπνο του, για τις ερωτικές φαντασιώσεις του. Κι είναι χάρη στη δική της βοήθεια που θ' αφεθεί ελεύθερος όχι μόνο ν' καταγράψει τις φουρτούνες του αλλά, κυρίως, ν' ακολουθήσει την πραγματική του κλίση αψηφώντας τους κινδύνους που παραμονεύουν στη γωνία.

Στα δικά μας μάτια, το περιεχόμενο του χειρογράφου φανερώνεται σταδιακά, με τους ρυθμούς που ο αρχικός του αποδέκτης, ο δημοσιογράφος/reader, το διαβάζει σ' έναν φίλο για να τεστάρουν την λογοτεχνική του αξία από κοινού. Σύμφωνα με τα σχόλια που βάζει στο στόματα των παραπάνω ο Κουμανταρέας, ο Σηνέμ δεν είναι πρωτάρης, ξέρει να κρατά το ενδιαφέρον, και το μάλλον «εγκεφαλικό» γραπτό του, ενώ ξεκινά σαν εξωτική περιπέτεια με αστυνομικές πινελιές και υπαρξιακές ανησυχίες, φτάνει να θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα». Γεγονός είναι πως όσο η ανάγνωση προχωράει, τόσο περισσότερο ο δημοσιογράφος ταυτίζεται με τον μυστηριώδη συγγραφέα. Σιγά σιγά, διστακτικά, στρέφει κι αυτός την προσοχή του προς το αντρικό φύλο και η επιθυμία του ν' αναμετρηθεί με τη λογοτεχνία αναζωπυρώνεται. Το χειρόγραφο σταματά στο σημείο όπου ο Σηνέμ διαπιστώνει ότι έπεσε θύμα ληστείας από τον νεαρό άντρα που είχε ερωτευτεί κι εμπιστευτεί –"το τέλος της νουβέλας θα το μάθετε όταν αποφασίσετε να μου κάνετε συμβόλαιο"- και το να γράψει ο ίδιος την συνέχεια της ιστορίας, είναι ένας πειρασμός στον οποίο δεν μπορεί ν' αντισταθεί με τίποτα. Ιδού ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τις σελίδες που προκύπτουν με πρωτοβουλία του:

Στον δρόμο τύχαινε να πάρω από πίσω κάποιον μαθητή με τη σάκα του επ' ώμου, κοιτούσα τις γάμπες του –μπρούτζινες αν ήταν μελαχρινός, χρυσαφένιες αν τύχαινε ξανθός- και τα μαλλιά του, όποιο χρώμα κι αν είχαν, σαν διάδημα που οι πολύτιμες πέτρες του στραφτάλιζαν κάτω από τον ήλιο. Να ήταν αυτό νοσταλγία για τα μαθητικά χρόνια; Όχι, απλά και μόνο –δεν ντρέπομαι να το πω- ήταν παιδοφιλία. Και τι πείραζε! Εφόσον δεν άπλωνε κανείς χέρι σε αυτά τα τρυφερά πλάσματα να τα ενοχλήσει (περισσότερο ενοχλούνταν οι γονείς παρά τα ίδια) δε βλέπω το λόγο να μη θαυμάζουμε την ομορφιά, όπου κι αν αυτή βρίσκεται. Θαυμάζουμε βιβλία όπως η Λολίτα ή τα ποιήματα του Ελύτη τα αφιερωμένα σε κοπέλες, τα γράμματα του Λιούις Κάρολ στα κοριτσάκια. Τι άλλο από παιδοφιλία είναι τα βιβλία αυτά; Αφήνω πια την Παιδική Μούσα του Στράτωνα που ξεχειλίζει από ηδυπάθεια. Όμως με πόση τέχνη! Όπως ένας ενάρετος άνδρας δεν θ' απλώσει ποτέ χέρι σε ένα κορίτσι ή αγόρι, έτσι και ένας συγγραφέας που σέβεται τον εαυτό του θα περιγράψει με τόση τέχνη το πάθος του, ώστε αυτό να πάψει να περιέχει παθογένεια.

Πλημμυρισμένη από συμπτώσεις και αντικατοπτρισμούς, όπως και από δεκάδες αναφορές σε σπουδαία λογοτεχνικά και μουσικά έργα, η "Σειρήνα της ερήμου" στηρίζεται σε δυό πυλώνες, κυρίαρχους και στα δυό αφηγηματικά μονοπάτια της: από τη μιά στην βασανιστική εμπειρία της αναζήτησης σεξουαλικού προσανατολισμού κι από την άλλη στο στοχασμό πάνω στην τέχνη της μυθοπλασίας. Κάτι ανάλογο είχε επιχειρήσει ο Μένης Κουμανταρέας και στον «Θησαυρό του χρόνου», αλλά σε πολύ πιο μελαγχολικούς τόνους, χωρίς την περιπαιχτική διάθεση που συναντάμε εδώ. Σ' αυτήν την νουβέλα που παρά τη θέλησή του αποδείχτηκε το κύκνειο άσμα του, ο δημοφιλής συγγραφέας, κρυμμένος γι' άλλη μια φορά πίσω από διαδοχικά προσωπεία και την ίδια στιγμή διάφανος, καθώς κινεί τους σωσίες του ανάμεσα στην σημερινή, μουντή Αθήνα, το μεθυστικό Κάιρο και την απεραντοσύνη της αφρικανικής ερήμου, στην ουσία ψηλαφεί τον πυρήνα της ύπαρξής του. Σκαλίζει μέσα του βαθειά, χωρίς ν' αυτολογοκρίνεται, χωρίς να φοβάται ότι θα καεί, πεπεισμένος ως το μεδούλι πως «τα ψέματα στη λογοτεχνία είναι απείρως καλύτερα από τα ψέματα της ζωής» και πως «η ανάποδη όψη της αλήθειας είναι η πιο αληθινή».

* Η πρώτη παρουσίαση της «Σειρήνας της ερήμου» (εκδ. Πατάκη) θα πραγματοποιηθεί στον Ιανό την Πέμπτη 12 Νοεμβρίου στις 8.30 μ.μ. Ομιλητές, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Χρήστος Χωμενίδης, η ψυχίατρος και στενή φίλη του συγγραφέα Χλόη Κολλύρη και η ανιψιά του και διαχειρίστρια του πνευματικού του έργου, Αλεξάνδρα Τράντα.

0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT