Αποκλειστικό: Το ανέκδοτο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα "Η Σειρήνα της ερήμου" που θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα»

Αποκλειστικό: Το ανέκδοτο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα "Η Σειρήνα της ερήμου" που θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα» Facebook Twitter
0
Αποκλειστικό: Το ανέκδοτο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα "Η Σειρήνα της ερήμου" που θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα» Facebook Twitter
Φωτο: Παντελής Ζερβός/LIFO

«Η ζωή μας είναι λίγη, Μένη. Πολύ λίγη. Και κάθε μέρα λιγοστεύει. Βιάσου λοιπόν να πεις αυτό που έχεις μέσα σου, αυτό που σε κλωθογυρίζει τόσα χρόνια. Βιάσου να το πεις μ' έναν τρόπο ολότελα δικό σου, ξεχνώντας ό,τι διάβασες, άκουσες ή σου είπαν. Η Τέχνη μας θέλει γυμνούς, γιατί μόνο μες τη γύμνια μας είμαστε ξεχωριστοί ο ένας από τον άλλο. Τα ρούχα, οι μόδες μας εξομοιώνουν τραγικά. Και όσοι κατόρθωσαν να πούνε κάτι σ' αυτόν τον παράλογο κόσμο, ήταν αυτοί που δεν είχαν χάσει την παιδική τους αφέλεια, μια κάποια αυθορμησία που πάντα πρέπει να υπάρχει. Ξέρεις γιατί τα δάση έχουν μεγαλείο; Γιατί μπορεί να καούν κάθε στιγμή»...

Γραμμένες με έγνοια κι αγάπη, οι παραπάνω συμβουλές είναι του Βασίλη Βασιλικού και στάλθηκαν στον Μένη Κουμανταρέα πριν από πολλές δεκαετίες –τον Ιανουάριο του 1960- όταν ο ίδιος, 29 χρονών τότε, παιδευόταν μεταξύ ποίησης, θεάτρου και πεζού λόγου, χωρίς να έχει δημοσιεύσει ακόμα ούτε γραμμή. Οι συγκεκριμένες φράσεις είδαν το φως τέτοιες μέρες πέρσι, με την έκδοση της «Νεανικής Αλληλογραφίας» των δυο συγγραφέων (Τόπος) και από ένα άσχημο παιχνίδι της μοίρας, η παρουσία του Κουμανταρέα στο ξεπροβόδισμα του ομώνυμου τόμου, στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, έμελλε να είναι η τελευταία του δημόσια εμφάνιση. Τρείς μέρες μετά, στις 6 Δεκεμβρίου του 2014, θα βρισκόταν νεκρός στο διαμέρισμά του στην Κυψέλη, με φανερά τα ίχνη άγριου ξυλοδαρμού στο σώμα του.

Πλημμυρισμένη από συμπτώσεις και αντικατοπτρισμούς, όπως και από δεκάδες αναφορές σε σπουδαία λογοτεχνικά και μουσικά έργα, η "Σειρήνα της ερήμου" στηρίζεται σε δυό πυλώνες, κυρίαρχους και στα δυό αφηγηματικά μονοπάτια της: από τη μιά στην βασανιστική εμπειρία της αναζήτησης σεξουαλικού προσανατολισμού κι από την άλλη στο στοχασμό πάνω στην τέχνη της μυθοπλασίας.

Εκεί, στο λεηλατημένο γραφείο του, πλάι στην φυστικί Olivetti που ουδέποτε αντικαταστάθηκε από κομπιούτερ, αλλά και στο πάτωμα, με σημάδια από σόλες παπουτσιών πάνω τους, εντοπίστηκαν από την ανιψιά του Αλεξάνδρα Τράντα, οι σελίδες ενός ακόμη έργου που είχε προλάβει να ολοκληρώσει και το οποίο, όπως της είχε δηλώσει, σκόπευε να δημοσιεύσει «οπωσδήποτε». Αυτό το έργο απλώνεται σήμερα στη «Σειρήνα της ερήμου» (Πατάκης) και διαβάζοντάς το, έχεις την αίσθηση ότι ο Κουμανταρέας, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, ακολούθησε εκείνη την παλιά προτροπή του φίλου του τόσο πιστά όσο ποτέ. Με τον δικό του, «ολότελα δικό του» τρόπο, ισορροπώντας όπως πάντα στη λεπτή γραμμή όπου τα όρια της πραγματικότητας και της φαντασίας συγχέονται, έγραψε για όσα μια ζωή τον «κλωθογύριζαν», οπλισμένος με την «παιδική αφέλειά» του κι απολύτως συμφιλιωμένος με τα πάθη και τις αδυναμίες του.

Η «Σειρήνα της ερήμου» αποτελεί σύνθεση δυό ξεχωριστών ιστοριών που στην αρχή τρέχουν παράλληλα, στην πορεία διασταυρώνονται και στο φινάλε ενώνονται σε μία και μοναδική. Στην πρώτη, την αφήγηση κρατά ένας δημοσιογράφος του πολιτιστικού ρεπορτάζ, καταπιεσμένος σεξουαλικά, χωρίς συναρπαστικά βιώματα, με φιμωμένες λογοτεχνικές φιλοδοξίες, αλλεργικός στην «κόλαση» της πρωτοπορίας, θαυμαστής περισσότερο του Τσέχωφ παρά του Ντοστογιέφσκι και λάτρης της κλασικής μουσικής, ο οποίος εργάζεται παράλληλα ως επαγγελματίας αναγνώστης σε αθηναϊκό εκδοτικό οίκο, ξεσκαρτάροντας τα χειρόγραφα που υποβάλλονται για έκδοση. Μ' αυτήν την δεύτερη ιδιότητά του, κάποια στιγμή παραλαμβάνει έναν ογκώδη φάκελο σφραγισμένο με βουλοκέρι, στο εσωτερικό του οποίου υπάρχει ένας «εκρηκτικός μηχανισμός»: το ημιτελές κείμενο ενός μυστηριώδους συγγραφέα που υπογράφει με το ψευδώνυμο Σηνέμ (αναγραμματισμός του Μένης προφανώς).

Σ' αυτήν την δεύτερη ιστορία που εντάσσει ο Κουμανταρέας στο βιβλίο, πρωταγωνιστεί ένας ομολογημένα ερωτομανής άντρας ο οποίος, αλίμονο, δεν έχει ερωτευτεί ποτέ. Γνώστης των αραβικών καθώς έχει περάσει στο Κάιρο μέρος της παιδικής του ηλικίας, ο τελευταίος πρωτοεμφανίζεται μπροστά μας περιστοιχισμένος από σαγηνευτικούς όσο κι απειλητικούς βεδουίνους ως διερμηνέας σε αρχαιολογική αποστολή στην έρημο. Η περιπέτειά του δεν θα ΄χει αίσιο τέλος κι άμα τη επιστροφή του στην Αθήνα θα τον δούμε να ζητά ψυχιατρική βοήθεια για τα κλονισμένα νεύρα του. Στην γιατρό που τον κουράρει - ένα τέρας μορφώσεως που αναγνωρίζει τη συγγραφή ως ψυχοθεραπεία- νιώθει πως μπορεί να πεί τα πάντα: για τη ντροπή που κουβαλάει επειδή ο πατέρας του συνεργάστηκε με τους ναζί, για το αρμενάκι με το οποίο ξημεροβραδιαζόταν όσο ήταν μικρός ακόμα, για τα μελαμψά αγόρια που τον επισκέπονται στον ύπνο του, για τις ερωτικές φαντασιώσεις του. Κι είναι χάρη στη δική της βοήθεια που θ' αφεθεί ελεύθερος όχι μόνο ν' καταγράψει τις φουρτούνες του αλλά, κυρίως, ν' ακολουθήσει την πραγματική του κλίση αψηφώντας τους κινδύνους που παραμονεύουν στη γωνία.

Στα δικά μας μάτια, το περιεχόμενο του χειρογράφου φανερώνεται σταδιακά, με τους ρυθμούς που ο αρχικός του αποδέκτης, ο δημοσιογράφος/reader, το διαβάζει σ' έναν φίλο για να τεστάρουν την λογοτεχνική του αξία από κοινού. Σύμφωνα με τα σχόλια που βάζει στο στόματα των παραπάνω ο Κουμανταρέας, ο Σηνέμ δεν είναι πρωτάρης, ξέρει να κρατά το ενδιαφέρον, και το μάλλον «εγκεφαλικό» γραπτό του, ενώ ξεκινά σαν εξωτική περιπέτεια με αστυνομικές πινελιές και υπαρξιακές ανησυχίες, φτάνει να θυμίζει «αισθησιακό πορνογράφημα». Γεγονός είναι πως όσο η ανάγνωση προχωράει, τόσο περισσότερο ο δημοσιογράφος ταυτίζεται με τον μυστηριώδη συγγραφέα. Σιγά σιγά, διστακτικά, στρέφει κι αυτός την προσοχή του προς το αντρικό φύλο και η επιθυμία του ν' αναμετρηθεί με τη λογοτεχνία αναζωπυρώνεται. Το χειρόγραφο σταματά στο σημείο όπου ο Σηνέμ διαπιστώνει ότι έπεσε θύμα ληστείας από τον νεαρό άντρα που είχε ερωτευτεί κι εμπιστευτεί –"το τέλος της νουβέλας θα το μάθετε όταν αποφασίσετε να μου κάνετε συμβόλαιο"- και το να γράψει ο ίδιος την συνέχεια της ιστορίας, είναι ένας πειρασμός στον οποίο δεν μπορεί ν' αντισταθεί με τίποτα. Ιδού ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τις σελίδες που προκύπτουν με πρωτοβουλία του:

Στον δρόμο τύχαινε να πάρω από πίσω κάποιον μαθητή με τη σάκα του επ' ώμου, κοιτούσα τις γάμπες του –μπρούτζινες αν ήταν μελαχρινός, χρυσαφένιες αν τύχαινε ξανθός- και τα μαλλιά του, όποιο χρώμα κι αν είχαν, σαν διάδημα που οι πολύτιμες πέτρες του στραφτάλιζαν κάτω από τον ήλιο. Να ήταν αυτό νοσταλγία για τα μαθητικά χρόνια; Όχι, απλά και μόνο –δεν ντρέπομαι να το πω- ήταν παιδοφιλία. Και τι πείραζε! Εφόσον δεν άπλωνε κανείς χέρι σε αυτά τα τρυφερά πλάσματα να τα ενοχλήσει (περισσότερο ενοχλούνταν οι γονείς παρά τα ίδια) δε βλέπω το λόγο να μη θαυμάζουμε την ομορφιά, όπου κι αν αυτή βρίσκεται. Θαυμάζουμε βιβλία όπως η Λολίτα ή τα ποιήματα του Ελύτη τα αφιερωμένα σε κοπέλες, τα γράμματα του Λιούις Κάρολ στα κοριτσάκια. Τι άλλο από παιδοφιλία είναι τα βιβλία αυτά; Αφήνω πια την Παιδική Μούσα του Στράτωνα που ξεχειλίζει από ηδυπάθεια. Όμως με πόση τέχνη! Όπως ένας ενάρετος άνδρας δεν θ' απλώσει ποτέ χέρι σε ένα κορίτσι ή αγόρι, έτσι και ένας συγγραφέας που σέβεται τον εαυτό του θα περιγράψει με τόση τέχνη το πάθος του, ώστε αυτό να πάψει να περιέχει παθογένεια.

Πλημμυρισμένη από συμπτώσεις και αντικατοπτρισμούς, όπως και από δεκάδες αναφορές σε σπουδαία λογοτεχνικά και μουσικά έργα, η "Σειρήνα της ερήμου" στηρίζεται σε δυό πυλώνες, κυρίαρχους και στα δυό αφηγηματικά μονοπάτια της: από τη μιά στην βασανιστική εμπειρία της αναζήτησης σεξουαλικού προσανατολισμού κι από την άλλη στο στοχασμό πάνω στην τέχνη της μυθοπλασίας. Κάτι ανάλογο είχε επιχειρήσει ο Μένης Κουμανταρέας και στον «Θησαυρό του χρόνου», αλλά σε πολύ πιο μελαγχολικούς τόνους, χωρίς την περιπαιχτική διάθεση που συναντάμε εδώ. Σ' αυτήν την νουβέλα που παρά τη θέλησή του αποδείχτηκε το κύκνειο άσμα του, ο δημοφιλής συγγραφέας, κρυμμένος γι' άλλη μια φορά πίσω από διαδοχικά προσωπεία και την ίδια στιγμή διάφανος, καθώς κινεί τους σωσίες του ανάμεσα στην σημερινή, μουντή Αθήνα, το μεθυστικό Κάιρο και την απεραντοσύνη της αφρικανικής ερήμου, στην ουσία ψηλαφεί τον πυρήνα της ύπαρξής του. Σκαλίζει μέσα του βαθειά, χωρίς ν' αυτολογοκρίνεται, χωρίς να φοβάται ότι θα καεί, πεπεισμένος ως το μεδούλι πως «τα ψέματα στη λογοτεχνία είναι απείρως καλύτερα από τα ψέματα της ζωής» και πως «η ανάποδη όψη της αλήθειας είναι η πιο αληθινή».

* Η πρώτη παρουσίαση της «Σειρήνας της ερήμου» (εκδ. Πατάκη) θα πραγματοποιηθεί στον Ιανό την Πέμπτη 12 Νοεμβρίου στις 8.30 μ.μ. Ομιλητές, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Χρήστος Χωμενίδης, η ψυχίατρος και στενή φίλη του συγγραφέα Χλόη Κολλύρη και η ανιψιά του και διαχειρίστρια του πνευματικού του έργου, Αλεξάνδρα Τράντα.

0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Gregory Jusdanis: «Ο Καβάφης, ο πρώτος “viral” ποιητής, μετέτρεψε την ποίησή του σε σωτηρία»

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ