Ant-Man, Iron Man, Spider-Man, Captain America: η νεότερη γενιά κινηματογραφόφιλων έχει πλήρως εξοικειωθεί με μασκοφόρους και κρανοφόρους υπερήρωες, και κατά συνέπεια, με το απαραίτητο σε όλους πλέον, αξεσουάρ κοινωνικής συναναστροφής. Η μάσκα έχει τη δική της ιστορία στο σινεμά, και αυτή είναι η δεκάδα των πιο εμβληματικών «προσωπείων» εδώ κι έναν αιώνα.
Ζορό
Ο προπάτορας των μασκοφόρων εκδικητών του σινεμά, ένας Ρομπέν των Δασών για τον 20ό αιώνα, συνέπεσε με τη θεμελίωση του Χόλιγουντ ως γνήσιος καλιφορνέζος ήρωας, καθώς δημιουργήθηκε από τον pulp συγγραφέα Τζόνστον Μακάλεϊ και εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα «γράμματα» το 1919. Έναν χρόνο αργότερα, τον ενσάρκωσε ο Ντάγκλας Φέρμπανκς, τον συνέχισε ο Τάιρον Πάουερ, και τον αναβίωσε ο Αντόνιο Μπαντέρας, με παρενθέσεις τον Άντονι Χόπκινς στη γηραιά εκδοχή του και τον Τζορτζ Χάμιλτον, σε μια gay παρωδία. Για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, η απλή, στερεωμένη στην περιοχή των ματιών, μαύρη μάσκα του Ντον Ντιέγκο ντε λα Βέγκα αποτελούσε την πιο οικονομική και γρήγορη μεταμόρφωση για τα αγόρια όλου του κόσμου στις Απόκριες – ήταν ένας γήινος υπερήρωας, πριν από την εποχή των superheroes.
Scream
Εμπνευσμένη από την «Κραυγή», τον διάσημο πίνακα του Νορβηγού Έντβαρντ Μουνκ, η απλικαρισμένη στο πρόσωπο μάσκα που επινόησε ο Γουές Κρέιβεν όχι μόνο ανέστησε την καριέρα του, αλλά γεφύρωσε ομαλά το horror είδος στη φάση του meta, κωμικά και ενσυνείδητα. Στο κουαρτέτο των ταινιών της σειράς «Scream», που απειλεί με πέμπτο επεισόδιο μέσα στο 2021, η διάσημη πλέον ghostface killer mask λειτουργεί ως προειδοποίηση ειδεχθούς δολοφονίας ή κακόγουστης μπλόφας μεταξύ εφήβων, που μοιάζουν να αψηφούν τον θάνατο και να τον κοροϊδεύουν σαν ανεύθυνοι μπαμπούλες, έτσι, για να τσεκάρουν αντιδράσεις. Περιττό να προστεθεί πως το μαυροφορεμένο φάντασμα είναι η πιο δημοφιλής στολή στα Halloween πάρτι.
V for Vendetta
Άλλο ένα αξεσουάρ μεταμόρφωσης προσώπου που αυτονομήθηκε από την ταινία που το λάνσαρε και ακολουθεί λαμπρή σόλο καριέρα είναι η μάσκα του Γκάι Φοκς από το «V for Vendetta» του Τζέιμς Μακτίγκ, σε παραγωγή των Γουατσόφκσι. Το χαρακτηριστικό προσωπείο, με το goatie, το τσιγκελωτό μουστάκι και το ειρωνικό χαμόγελο, χρονολογείται από το 1608 και τη «Συνωμοσία της Πυρίτιδας» για την ανατίναξη του βρετανικού κοινοβουλίου. Μετά την ταινία, φοριέται πολύ σε διαδηλώσεις και σηματοδοτεί αντιφασιστική ή αντικαθεστωτική αντίσταση. Δραματουργική προέκτασή της είναι και η νταλί-ζουσα μάσκα στο «Casa de Papel», αν και εκεί, ο συμβολισμός της χρήσης της διίσταται: κατά τον καθηγητή, παραπέμπει στην αντίσταση, την αγανάκτηση και τον σκεπτικισμό, ενώ άλλοι χαρακτήρες την ερμηνεύουν πιο κυριολεκτικά, ενστερνιζόμενοι την παράνοια του ζωγράφου, που, σημειωτέον, ήταν δηλωμένος υποστηρικτής του δικτάτορα Φράνκο!
Batman
Ο Μπρους Γουέιν είναι καθόλα ευυπόληπτος και ευειδής, κοινωνικός άνδρας που δεν χρειάζεται να κρυφτεί για να κυκλοφορήσει και να επιβληθεί στο Γκόθαμ. Ο μανδύας, τα γκάτζετ και η μάσκα που αφήνει ακάλυπτο το θεληματικό του πηγούνι γίνονται η πανοπλία του όταν αποφασίζει να δράσει μέσω του alter ego του κι έτσι να αυτοθεραπευθεί από τους δαίμονες και τα οικογενειακά του τραύματα. Είναι ενδιαφέρον πώς το αντίπαλο δέος του στο σύμπαν της DC, δηλαδή ο Superman, αλλάζει το κοινωνικό του παρουσιαστικό όταν δεν είναι υπερήρωας: πίσω από τη χωρίστρα και τα γυαλιά του Κλαρκ Κεντ ζορίζεται και προσποιείται, ενώ με την κάπα και το εμβληματικό μπλουζάκι αφήνει ακάλυπτο ολόκληρο το πρόσωπο, σίγουρος ότι δεν θα πάθει τίποτε, ως γνήσιος εξωγήινος Ιησούς που θα σώσει τον κόσμο από τις αμαρτίες.
Το Δέρμα που Κατοικώ
Ο Πέδρο Αλμοδόβαρ κάνει έξοχη καλλιτεχνική χρήση του πάλλευκου εκμαγείου που προσαρμόζεται ανατριχιαστικά τέλεια στα χαρακτηριστικά του προσώπου, εξαφανίζοντάς τα. Στο «Δέρμα που Κατοικώ» αναφέρεται κινηματογραφικά και πνευματικά στα «Μάτια Χωρίς Πρόσωπο», το αριστούργημα φρίκης και ποιητικού ρεαλισμού του Ζορζ Φρανζί με τον Πιερ Μπρασέρ και την Αλίντα Βάλι από το 1960.
Μάτια Ερμητικά Κλειστά
Ο Τομ Κρουζ σκίζει ένα εκατοστοδόλαρο στα δυο για να βεβαιωθεί πως ο ταξιτζής που τον έφερε στην πολυτελή έπαυλη θα τον περιμένει, σε αυτό που νομίζει πως είναι μια ακόμη σύντομη στάση στην εφιαλτική ονειροφαντασία του. Στο ιερατικό όργιο που εκτυλίσσεται με ψυχρή κομψότητα, τα προσκεκλημένα μέλη της ελίτ είναι υποχρεωμένα να φορούν βενετσιάνικη μάσκα, καλύπτοντας πρόσωπα που ουσιαστικά αναγνωρίζονται, σε έναν υποκριτικό διάλογο του κοινωνικού προσχήματος με την ερωτική επιθυμία. Ο Τομ Κρουζ έχει αλλάξει πολλές φορές πρόσωπο, από τις λαστιχένιες μάσκες στις επιδέξιες «Επικίνδυνες Αποστολές» ως το κάλυπτρο στο «Vanilla Sky», αλλά στα «Μάτια Ερμητικά Κλειστά» ελπίζει, μάταια, πως θα είναι απλώς παρατηρητής του χειρότερου σεναρίου που επηρεάζει τη ζωή του.
Η Σιωπή των Αμνών
Ενώ το περίτεχνο ηχοπαραμορφωτικό αξεσουάρ που φιλοτεχνεί ο Bane του Τομ Χάρντι του θυμίζει τον συνεχή πόνο από τις μέρες του στον λάκκο, και φιλοδοξεί να τρομάξει όποιον βρεθεί στον διάβα του, το φίμωτρο στο στόμα του Χάνιμπαλ Λέκτερ είναι υποχρεωτικό και επιβεβλημένο από τους φύλακες, όποτε ο κανίβαλος πρέπει να βγει από την απομόνωσή του. Τα μάτια του Άντονι Χόπκινς γουρλώνουν, σαν να μετράει τους επισκέπτες της μεγαλοφυΐας του σε υποψήφιες μπουκιές.
Ο Πόλεμος των Άστρων
Η μαύρη μάσκα του (παρεμπιπτόντως Αφροαμερικανού Τζέιμς Ερλ Τζόουνς, που τον υποδύεται φωνητικά) Νταρθ Βέιντερ υποδεικνύει το πέρασμά του στην καταστροφική σκοτεινή δύναμη αλλά ταυτόχρονα κρύβει, εκτός από το άχτι του, τη φυσική και ψυχική παραμόρφωσή του, ένα σύμβολο αρχαιοελληνικής τραγωδίας που θα εξηγηθεί ψυχαναλυτικά στη μεγάλη αποκάλυψη, αμέσως μετά την κρίσιμη μονομαχία με τον γιο του.
Ο Άνθρωπος Ελέφαντας
Βασισμένο στην πραγματική ζωή του Τζόζεφ Μέρικ, το αριστούργημα του Ντέιβιντ Λιντς από το 1980 εξιστορεί τη θλιβερή ζωή ενός δύσμοιρου, φριχτά δύσμορφου άνδρα, που έγινε περιφερόμενο αξιοπερίεργο, ώσπου να διαπιστωθεί πως κάτω από την υφασμάτινη μάσκα-πορτατίφ βρισκόταν ένας ευγενικός και ευαίσθητος άνθρωπος. Τα αδιάκριτα βλέμματα οίκτου και τρόμου των πελατών του στο τσίρκο διαδέχθηκε η βουρκωμένη, γεμάτη δέος συμπόνοια του Άντονι Χόπκινς, στην εξαιρετική σκηνή των «αποκαλυπτηρίων» του Ανθρώπου Ελέφαντα.
Τζόνι Ντεπ
Όχι μόνο ειδική μνεία, αλλά κανονική θέση στη δεκάδα αξίζει στον Τζόνι Ντεπ, τον ηθοποιό που βάλθηκε να κατασκευάζει χαρακτήρες βασισμένους σε αλλαγές προσώπου, με «ολιστικές» ερμηνευτικές προσεγγίσεις που υποκαθιστούν τις πρακτικές μάσκες. Με την ενθάρρυνση του Τιμ Μπέρτον, ο «Ψαλιδοχέρης» και ο «Ακέφαλος Καβαλάρης», αλλά και οι καλές του στιγμές, από τον Εντ Γουντ μέχρι τον Χάντερ Τόμπσον και τον Γουίλι Γουόνκα, συνιστούν έναν άνθρωπο-μάσκα.
