Βέρνερ Χέρτσογκ: Ο μεγάλος τυχοδιώκτης του σινεμά στη Στέγη

Ένας από τους πιο ασυμβίβαστους καλλιτέχνες της εποχής μας έρχεται στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση για μια ζωντανή συζήτηση, ενώ μερικές από τις σημαντικότερες ταινίες του θα προβάλλονται παράλληλα. Ο Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος συγκεντρώνει μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για εκείνον και το έργο του.

Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος 4.4.2019 | 14:23

4.4.2019 | 14:23

Η πιο σοφή κίνηση του Βιμ Βέντερς ήταν να το γυρίσει στο ντοκιμαντέρ, όταν είδε πως το χαρτί της μυθοπλασίας δεν του έβγαινε πλέον.

Στην περίπτωση του συμπατριώτη, σχεδόν συνομηλίκου του Βέρνερ Χέρτσογκ, τα όρια του μύθου και της πραγματικότητας θολώνουν από την καταλυτική παρουσία του ίδιου στη ροή του έργου του, στη διαμόρφωση και στην αφήγηση των ιστοριών που το συναποτελούν.

Ο λόγος του είναι από μόνος του installation, πούρος μοντερνισμός ριζωμένος στην καρδιά μιας τέχνης που εξακολουθητικά ανακατεύει και ξεσκουριάζει.

Ξεκίνησε ταυτόχρονα να σπέρνει εξωφρενικούς κινηματογραφικούς μύθους και να κυνηγάει αληθινές ιστορίες, παράτολμα, και πλέον συγκινητικά, αν αναλογιστεί κανείς πάνω από πόσο ευρύ δίχτυ ασφαλείας αιωρείται το σύγχρονο σινεμά.

Το Αποκάλυψη Τώρα και η Αποστολή χρωστούν πολλά στο θάρρος και στο θράσος του Αγκίρε που ο Χέρτσογκ γύρισε το 1972 στα σκοτεινά δάση και στα μυθικά υψίπεδα του Περού. Με τον πρωταγωνιστή, τον Κλάους Κίνσκι, γνωρίζονταν καλά από παλιά, είχαν μάλιστα συγκατοικήσει για ένα διάστημα.

Τελειωμένος εργασιομανής (με ρεκόρ συμμετοχών σε ταινίες ανάμεσα στους Γερμανούς ηθοποιούς), ο Κίνσκι ήθελε με το ζόρι να παίξει τον ήρωα ως ακραίο τρελό με υπερβολικές εξάρσεις, ασυμμάζευτο και επικίνδυνο.

Παραμένει το ζωντανό παράδειγμα καταρτισμένου καλλιτέχνη που αρνείται τον ακαδημαϊσμό, έχοντας υποκύψει σε ελάχιστες περιπτώσεις σε μια κλασική, ανιαρή αφήγηση, προσκαλώντας, ωστόσο, πάντα τον θεατή σε έναν δυσεύρετο, ρωμαλέο εξωτισμό.

Αντίθετα, ο Χέρτσογκ προτιμούσε την απειλή και μια πιο ήπια προσέγγιση. Όπως χρόνια αργότερα κούραζε τον Κίνσκι για να φαίνεται εξουθενωμένος στον Βόιτσεκ, επινόησε έναν πονηρό τρόπο για να αποσπάσει την ερμηνεία που επιθυμούσε: έκανε τα πάντα για να εξοργίσει τον Κίνσκι, τον άφηνε να τρελαίνεται μόνος του, και μόλις έβλεπε τον θυμό να σβήνει, ξεκινούσε να ρολάρει το φιλμ για να προλάβει και να αποτυπώσει την αποδρομή της οργής (του Θεού).

Ο Κίνσκι δεν καθόταν ήσυχος, ωστόσο. Στο περιθώριο των γυρισμάτων πυροβόλησε τρεις φορές και ένας τεχνικός έχασε ένα δάχτυλο ως αποτέλεσμα του «ατυχήματος», ενώ σε άλλη φάση απειλούσε πως θα εγκαταλείψει το πλατό, αναγκάζοντας τον Χέρτσογκ να τον δέσει χειροπόδαρα και με ένα όπλο να τον σημαδεύει για να τον επαναφέρει στα λιγοστά λογικά του.

Για λόγους που δεν γίνονται απόλυτα κατανοητοί (καθώς ο Χέρτσογκ δεν φημίζεται για άνθρωπος που κάνει μασάζ στις άγριες φήμες), ο σκηνοθέτης υποστηρίζει πως απλώς τον φοβέρισε με τα λόγια και δεν έκανε τίποτε ακραίο...

Στο Νοσφεράτου, Χέρτσογκ και Κίνσκι παραδόξως δεν σφάχτηκαν, απλώς διαφώνησαν, για την... τιμή των όπλων, στην καλλιτεχνική προσέγγιση του απόκοσμου κόμη. Ωστόσο, στις ζούγκλες του Αμαζονίου η ανακωχή ανεστάλη και ο σκηνοθέτης έσωσε τον καλύτερό του φίλο, ή αγαπημένο του εχθρό, όταν ένας ιθαγενής προσφέρθηκε να τον δολοφονήσει στα εξαιρετικά περιπετειώδη γυρίσματα του Φιτσκαράλντο.

Προτιμώντας να τελειώσει την ταινία του, που ούτως ή άλλως είχε απώλειες καθημερινά, ο Χέρτσογκ αρνήθηκε την ενδιαφέρουσα και so '70s πρόταση και επέτρεψε στον Κίνσκι να συνεχίσει τη ζωή του, κάνοντας δύσκολη τη ζωή των άλλων.

Για παράδειγμα, στη διάρκεια των γυρισμάτων του Κόμπρα Βέρντε ο Κίνσκι ταλαιπώρησε τόσο τον οπερατέρ Τόμας Μάους, που εκείνος υπέβαλε την παραίτησή του και ο Χέρτσογκ, απαυδισμένος, σταμάτησε να του μιλάει και ορκίστηκε να μην ξανασυνεργαστεί μαζί του έκτοτε.

Η σχέση του με τον Κίνσκι σίγουρα τον στιγμάτισε, αν και δεν παύει να είναι άλλος ένας σταθμός στο έργο ενός ατρόμητου δημιουργού με ασίγαστη περιέργεια: ο Χέρτσογκ καταπιάστηκε με τυφλούς και κωφούς, ανάπηρα παιδιά στο Μόναχο, θανατοποινίτες στο Τέξας, μια σπηλιά με ξεχασμένα, αρχαία όνειρα, τον εφευρέτη ενός αερόστατου, έναν άνδρα που τον έφαγαν αρκούδες, ως και με αντικατοπτρισμούς στην έρημο, στο Fata Morgana του 1971.

Προσκαλεί τον άγνωστο, ανήσυχο ποιητή του σήμερα, παραθέτοντας τη συνεχή ενασχόληση του Χέλντερλιν με τις λέξεις και τα νοήματα, να έχει πάντα τα μάτια του ανοιχτά και να δραπετεύει από την ασφαλή φυλακή της βιβλιοθήκης του.

Προς επίρρωση του επιχειρήματός του, χρησιμοποιεί τηλεοπτικά θεάματα ως προσβάσιμες λαβές για διεύρυνση του πνεύματος. Πιο συγκεκριμένα, το Wrestlemania και το reality της Αν Νικόλ Σμιθ.

«Πέρα από τη χυδαιότητα και τα προτεταμένα σιλικονάτα στήθη της, παρατηρήστε τη νέα εικόνα που κυριαρχεί, το πρότυπο που δημιουργείται» υποστηρίζει, λέγοντας επίσης πως το show των επαγγελματιών παλαιστών είναι ένα νέο είδος κόμικ, ζωντανό, σύγχρονο, αναπόφευκτο, «όμορφο μέσα στις σωματικές του δυσμορφίες», που πρέπει να το παραδεχτούμε, αν θέλουμε να λέμε πως ζούμε σε αυτόν τον κόσμο και τον καταλαβαίνουμε.

Από ιστορίες και πραγματικές παραβολές, άλλο τίποτα! Κατά τη διάρκεια μιας live συνέντευξής του με δημοσιογράφο του BBC, ο Χέρτσογκ δέχτηκε μια σφαίρα στη βουβωνική περιοχή. Σαστισμένος, αλλά βασικά ατάραχος, προέτρεψε τον ρεπόρτερ να συνεχίσουν σαν να μη συνέβη τίποτε.

«Τίποτε το αξιοσημείωτο, όχι και τόσο σοβαρό» χαρακτήρισε το συμβάν που απείλησε να διαταράξει την κουβέντα τους σε ένα ύψωμα του Λος Άντζελες – «από τον πυροβολισμό με αεροβόλο ενός άσχετου τρελάρα» είπε στη συνέχεια, κατεβάζοντας το παντελόνι του μπροστά στην κάμερα, γελώντας, εμφανώς ικανοποιημένος από το τυχαίο που τρύπωσε στη στιγμή.

Το 2006 το αυτοκίνητο του Ρίβερ Φίνιξ ντελαπάρισε στη Sunset Boulevard. Το πρώτο πράγμα που άκουσε όταν συνήλθε κάπως και σήκωσε το κεφάλι του από τη θέση του οδηγού ήταν η φωνή του Βέρνερ Χέρτσογκ που χτύπησε ελαφρά το παράθυρο του συνοδηγού και τον ρώτησε αν είναι καλά. «Relax» του συνέστησε και τον έβγαλε σώο.

Ο Φίνιξ ύμνησε την ανακουφιστική γερμανική χροιά τη στιγμή της παραζάλης και δεν παρέλειψε να συμπληρώσει πως μόλις ο Χέρτσογκ ολοκλήρωσε το έργο του καλού Σαμαρείτη, επέστρεψε αμέσως στο σπίτι του που βρισκόταν μερικά μέτρα μακριά, για να μην υφαρπάξει ούτε ψήγμα από τη δόξα του συμβάντος.

Για τις ανάγκες της ταινίας του Heart of Glass υπέβαλε σε ύπνωση όλους τους ηθοποιούς του, εκτός από τον πρωταγωνιστή. Για την πλάκα του, ο Χέρτσογκ γουστάρει να υπνωτίζει κοτόπουλα!

Όταν έμαθε για την επικείμενη έκρηξη ηφαιστείου στη Γουαδελούπη το 1977, έθεσε τον εαυτό του σε πρωταγωνιστικό ρόλο και το συνεργείο σε άμεσο κίνδυνο, σε περίπτωση που το βουνό αποφάσιζε να ξυπνήσει.

Το Soufrière υπάρχει και ο Χέρτσογκ με τους συνεργάτες του ζουν επειδή τελικά η λάβα δεν ξεχύθηκε ποτέ από τα έγκατα της Γης. Κάτι τέτοιο θα έκανε το υπερμέγεθες πλοίο στο Φιτσκαράλντο, που έσυρε με το ζόρι και σε πείσμα κάθε λογικής στο μέσο του Αμαζονίου, να ωχριά.

Το μεγαλύτερο από τα περίφημα στοιχήματα που έχει χάσει ήταν εκείνο που έβαλε με τον σπουδαίο ντοκιμαντερίστα Έρολ Μόρις. Σίγουρος πως δεν θα ολοκληρώσει το Gates of Heaven, του είπε πως θα φάει το παπούτσι του αν τα καταφέρει.

Το φιλμ του Μόρις τελείωσε το 1978 και, τηρώντας την υπόσχεσή του, ως άλλος Σαρλό στο Gold Rush ο Γερμανός γευμάτισε στο δερμάτινο υπόδημα που φορούσε όταν έβαλε το στοίχημα, αποφεύγοντας ωστόσο τη σόλα.

Αναζητώντας την εκστατική αλήθεια, ο Χέρτσογκ δεν είναι ένας τυχοδιώκτης με την κυριολεξία του όρου – αλλιώς, δεν θα είχε αντέξει τόσο πολύ. Είναι περισσότερο λάτρης της περιπέτειας, της ωμής, γυμνής ποιότητας του ζην και σοβαρός μελετητής των ορίων που αποπροσανατολίζουν τον θεατή.

Σε μια διάλεξή του «ανέκρινε» την ορθότητα του cinema-verité, μιλώντας για το σινεμά της αλήθειας και των γεγονότων, πρόδηλα προκρίνοντας το υπεύθυνο, γενναίο, εμπεριστατωμένο αλλά και προσωπικό ντοκιμαντέρ.

Παραμένει το ζωντανό παράδειγμα καταρτισμένου καλλιτέχνη που αρνείται τον ακαδημαϊσμό, έχοντας υποκύψει σε ελάχιστες περιπτώσεις (η Βασίλισσα της Ερήμουέρχεται πρόχειρα στον νου) σε μια κλασική, ανιαρή αφήγηση, προσκαλώντας, ωστόσο, πάντα τον θεατή σε έναν δυσεύρετο, ρωμαλέο εξωτισμό.