Το Victoria Square Project είναι ένα κοινωνικό έργο που δημιουργήθηκε στις αρχές του 2017 από τον Αμερικανό καλλιτέχνη Rick Lowe. Με αυτό συμμετείχε στη διεθνή έκθεση documenta 14.
Ο Lowe επέλεξε την πλατεία Βικτωρίας επειδή είναι μια περιοχή με έντονη ιστορία και κουλτούρα, αλλά και με μεγάλα προβλήματα τα τελευταία χρόνια, που την έχουν στοχοποιήσει και την έχουν κάνει «απαγορευτική» για πολύ κόσμο.
Η απόφασή του να δουλέψει με καλλιτέχνες σε αυτή την περιοχή είχε στόχο να αναδείξει τα πολιτιστικά και ιστορικά χαρακτηριστικά της και να τονίσει τη δυναμική της (ακόμα και την οικονομική), πιστεύοντας ακράδαντα πως «τέτοια κοινωνικά έργα μπορούν να αναδείξουν αξίες χαμένες μέσα στα νέα δεδομένα». Και τα κατάφερε.
Οργανώνοντας τον ισόγειο και τον υπόγειο χώρο στην οδό Ελπίδος 13 με τη συμμετοχή καλλιτεχνών απ' όλο τον κόσμο, Αρχών, ιδρυμάτων, οργανισμών, δικτύων και άλλων μη κερδοσκοπικών οργανισμών, καθώς και με τη βοήθεια των κατοίκων της περιοχής, κατάφερε να αλλάξει τη φυσιογνωμία του δρόμου και να προσελκύσει χιλιάδες ανθρώπους κάθε εθνικότητας, φυλής και χρώματος που έκαναν τον χώρο στέκι τους και ένα σημείο αναφοράς που έλειπε από την πλατεία Βικτωρίας.
Η documenta 14 τελείωσε τον Ιούλιο του 2017, αφήνοντας πίσω της μόνο αναμνήσεις, αλλά ο καλλιτέχνης συνεχίζει το έργο του μέχρι σήμερα, γνωρίζοντας καλά πως «ένα τέτοιο έργο, για να αποδώσει καρπούς στην κοινωνία, χρειάζεται πολύ μεγαλύτερο διάστημα δραστηριοποίησης, συστηματικής εργασίας και αφοσίωσης.
Το VSP είναι ένας ανοιχτός, ελεύθερος χώρος συνάντησης και δημιουργίας για τους κατοίκους της περιοχής και όλης της πόλης και θεωρείται ότι θα αποτελέσει τον καταλύτη προκειμένου να τονιστεί η σημασία του πολιτισμού, της τέχνης, της εκπαίδευσης και της δημιουργικότητας για την οικοδόμηση μιας πιο ανθρώπινης και βιώσιμης κοινωνίας».
Δεν μου αρέσει η τέχνη που γίνεται απλώς για την τέχνη και δεν πιστεύω σε αυτήν. για μένα, ήταν σαν μια συναλλαγή από τη μία να ασχοληθώ με κάτι στο οποίο είμαι πολύ καλή κι έχω πάθος γι' αυτό και από την άλλη να πάρω νέα στοιχεία και να αλλάξω τη δουλειά μου.
Τα προγράμματα του VSP αυτήν τη στιγμή αποτελούνται από εργαστήρια, εκθέσεις, πολλαπλές εκδηλώσεις και συνεργατικά προγράμματα. Επιπλέον, το VSP είναι ένας χώρος συνάντησης για τα μέλη της κοινότητας, συμπεριλαμβανομένων των κατοίκων, των επισκεπτών και των καλλιτεχνών που έρχονται απ' όλα τα μέρη του κόσμου.
Στην οδό Ελπίδος 13, λίγο πριν κλείσει η χρονιά, δραστηριοποιούνται σημαντικοί καλλιτέχνες, Έλληνες και ξένοι, και κάθε μέρα προστίθενται νέα ονόματα, με στόχο να κάνουν έργο ουσίας που θα βοηθήσει την Αθήνα και τους κατοίκους της.
Η Εleonora Meoni είναι Ιταλο-γαλλίδα καλλιτέχνις που ήρθε στην Αθήνα για να οργανώσει το «pane per poveri», ένα έργο που επικεντρώνεται στις εφήμερες τέχνες που είναι εμπνευσμένες από το fluxus.
Μετά τη συμμετοχή της στην documenta 14, η Εleonora αποφάσισε να αφήσει τη ζωή της στο Βερολίνο και να μετακομίσει στην Αθήνα για να αναθεωρήσει την ανάγκη της Τέχνης τις δύσκολες αυτές ημέρες, μια ανάγκη βασισμένη περισσότερο στην ανεπάρκεια και στην αγάπη παρά στην παραγωγή ενός αντικειμένου.
«Ο πρώτος χώρος που χρησιμοποιήσαμε για το πρότζεκτ μας στην documenta 14 ήταν το Latraak. Οργανώσαμε μια πενθήμερη εκδήλωση με skateboards, με παιδιά από την τσιγγάνικη κοινότητα» λέει.
«Όλοι πέρασαν καταπληκτικά και το κοινό το απολάμβανε περισσότερο, γιατί ήταν μια διαφορετική προοπτική. Δουλέψαμε και στο Boiler με μουσικά events και στο στούντιό μου στην οδό Αγησιλάου, το οποίο ονομάζω "Καλά Νέα".
Η εμπειρία στην Αθήνα ήταν πολύ όμορφη και όταν όλα τελείωσαν και γύρισα πίσω στο στούντιό μου στο Βερολίνο δεν αισθανόμουν καθόλου άνετα. Πάρα πολλοί καλλιτέχνες είχαν μετακομίσει στην Αθήνα για την documenta 14, ήταν ολόκληρο κίνημα, και μετά την έκθεση έφυγαν, χωρίς να αφήσουν τίποτα πίσω τους, όπως και η ίδια η documenta.
Είχε δημιουργηθεί μια πολύ ξεχωριστή κατάσταση στα camps των προσφύγων και δεν ήθελα να την παρατήσω. Οι έξι μήνες που δούλεψα ήταν πάρα πολύ λίγοι, ειδικά με την πίεση που αισθάνεται ένας καλλιτέχνης που συμμετέχει σε έκθεση.
Έτσι, αποφάσισα να κλείσω το στούντιο που είχα στο Βερολίνο και ήρθα εθελοντικά στην Αθήνα για να αφιερώσω περισσότερο χρόνο στο νέο πρότζεκτ. Είχε κλείσει ένας κύκλος, αλλά αισθανόμουν ότι είχα πολλά να πω και να κάνω ακόμα. Η στιγμή της επανεξέτασης είναι πολύ σημαντική στην τέχνη και μετά την documenta υπήρχε η απορία αν η τέχνη μπορεί να απαντήσει τελικά σε κάποιο έστω ερώτημα.
H σύνδεσή μου με το Victoria Square Project ήταν φυσική συνέπεια, γιατί αυτός ο χώρος πραγματεύεται τέτοιες αξίες. Συναντήθηκα με τον Rick Lowe, τη Μαρία Παπαδημητρίου και την εκπληκτική τους ομάδα στα ανοιχτά γεύματα που η Barbara Mulas διοργανώνει κάθε Τετάρτη.
Ένα από τα βασικά ερωτήματα που τίθενται στα γεύματα αυτά είναι "πώς μπορεί σήμερα η τέχνη να απαντήσει ξανά στην ανάγκη μιας κοινότητας". Αυτή την περίοδο, σε συνεργασία με το Victoria Square Project, το Free movement - Skateboarding και το Project Elea, μέσω της διδασκαλίας τέχνης και του skateboarding, προσπαθώ να φέρω τη χαρά και τη δημιουργική απασχόληση στα παιδιά που κατοικούν στο στρατόπεδο προσφύγων του Ελαιώνα (από το Αφγανιστάν, το Ιράν και το Ιράκ).
Δεν βρισκόμαστε εδώ για να ασχοληθούμε μόνο με το προσφυγικό, θέλουμε να επιτύχουμε τη συνοχή και την επικοινωνία, δεν ξεχωρίζουμε τους Έλληνες από τους μετανάστες που ζούνε χρόνια εδώ, και τους νεοφερμένους μετανάστες δεν τους διαχωρίζουμε με βάση την κοινωνική τους ομάδα, μιλάμε για το κάθε άτομο ως προσωπικότητα.
Συνεργάζομαι με την Barbara και τη φιλανθωπική ομάδα Free movement - Skateboarding, δύο νεαρούς Άγγλους που ήρθαν στην Ελλάδα με το πρότζεκτ τους – έχουν φτιάξει μια κινητή ράμπα και ταξιδεύουν με το βαν τους από την Αγγλία για να κάνουν μαθήματα skate σε παιδιά σε στρατόπεδα προσφύγων.
Προσπαθώ να μάθω στα παιδιά τι είναι η τέχνη με διασκεδαστικό τρόπο, συνδυάζοντας τα μαθήματα με το skate, προπονώντας τα με φροντίδα. Την ώρα που συγκεντρώνεσαι για να μάθεις να μην πέφτεις και να μη χτυπάς, αναπτύσσεις και το πνεύμα σου.
Είναι πολύ σημαντικό να έχεις κάτι να μοιραστείς ως καλλιτέχνης με παιδιά που φέρουν τραυματικές εμπειρίες. Μπορεί η προοπτική τους να είναι σκοτεινή, να ζουν ένα δράμα, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι παιδιά κι έχουν ανάγκη να βγουν στον κόσμο και να ξεχωρίσουν, να διασκεδάσουν.
Η Μαρία Παπαδημητρίου αποφάσισε γενναιόδωρα να ανοίξει εκ νέου την πόρτα του Souzy Tros (ήδη είναι ανοιχτά, αλλά θα ξεκινήσει να λειτουργεί επίσημα την άνοιξη), το ιστορικό έργο της στον Ελαιώνα, και να καλέσει τους νέους φίλους της, σε μια χειρονομία προσφοράς και καλοσύνης, να συνδημιουργήσουν ένα μίνι skatepark, μια εφήμερη κουζίνα, ένα εργαστήριο τέχνης, και με χορούς και μουσική κάθε είδους να προσφέρουν στους κατοίκους του Ελαιώνα και σε όλους τους Αθηναίους, που είναι αρκετά γενναίοι, να κάνουν μια βόλτα στην άγρια πλευρά της Αθήνας, σε νέες συλλογικότητες».
Στην Αθήνα ήρθα τον Σεπτέμβριο», λέει η Barbara Mulas, «επειδή γνωριζόμασταν με τη Μαρία από πριν». Η Barbara έχει καταφέρει να προσελκύσει το ενδιαφέρον όσων ξένων καλλιτεχνών ζουν στην Ελλάδα και πολλών εκτός Ελλάδας, προκειμένου να συμμετάσχουν στις δραστηριότητες του VSP.
«Ασχολούμαι με την τέχνη που συνδέεται με κοινωνικά φαινόμενα και ανέλαβα το communication management του VSP. Δεν μου αρέσει η τέχνη που γίνεται απλώς για την τέχνη και δεν πιστεύω σε αυτήν. Για μένα, ήταν σαν μια συναλλαγή από τη μία να ασχοληθώ με κάτι στο οποίο είμαι πολύ καλή κι έχω πάθος γι' αυτό και από την άλλη να πάρω νέα στοιχεία και να αλλάξω τη δουλειά μου. Ζούσα και δούλευα στη Μεγάλη Βρετανία πριν έρθω εδώ και ήταν πολύ καταθλιπτικά, υπάρχει μεγάλη έλλειψη ανθρωπισμού στο Λονδίνο.
Αυτό που κάνω είναι πολύ ευέλικτο. Ασχολούμαι με την επικοινωνία του project, εκτός από την επικοινωνία με το κοινό. Μου αρέσει να φέρνω κόσμο από τον καλλιτεχνικό χώρο και να λειτουργώ ως καταλύτης προσωπικοτήτων − προσπαθώ να τους εμπλέξω δημιουργικά σε αυτό που κάνουμε. Είναι εύκολο για μένα αυτό. Οι περισσότεροι ενδιαφέρονται να συνεισφέρουν, ειδικά οι καλλιτέχνες από το εξωτερικό.
Δεν βρισκόμαστε εδώ για να ασχοληθούμε μόνο με το προσφυγικό, θέλουμε να επιτύχουμε τη συνοχή και την επικοινωνία, δεν ξεχωρίζουμε τους Έλληνες από τους μετανάστες που ζούνε χρόνια εδώ, και τους νεοφερμένους μετανάστες δεν τους διαχωρίζουμε με βάση την κοινωνική τους ομάδα, μιλάμε για το κάθε άτομο ως προσωπικότητα.
Ασχολούμαι με πολλές δραστηριότητες παράλληλα, όπως τα ανοιχτά μεσημεριανά γεύματα που κάνουμε κάθε Τετάρτη και είναι μια αφορμή να μαζευτούν άνθρωποι διαφόρων ηλικιών, εθνικοτήτων και κοινωνικών τάξεων.
Μέσα από αυτά τα γεύματα διδάσκουμε τη βιωσιμότητα: όλα τα τρόφιμα τα αγοράζουμε την ίδια μέρα από τη λαϊκή που γίνεται κάθε Τετάρτη στη γειτονιά, ξοδεύουμε μόλις 15 ευρώ για όλο το τραπέζι και όποιος θέλει συνεισφέρει με μια δωρεά. Δεν χρησιμοποιούμε πλαστικά, τα γεύματα είναι χορτοφαγικά, ανακυκλώνουμε τα πάντα.
Πιστεύω πολύ στα τυχαία γεγονότα ως μέσο εξέλιξης, οπότε με αφορμή αυτά τα γεύματα οι άνθρωποι που συμμετέχουν σηκώνονται πιο εύκολα και εισέρχονται στον χώρο της παράστασης, συμμετέχουν ενεργά και από θεατές μετατρέπονται σε ηθοποιούς.
Όταν οι άνθρωποι μοιράζονται ένα γεύμα, έρχονται όλοι στο ίδιο επίπεδο. Όλοι τρώμε για να καλύψουμε μια κοινή ανάγκη και τότε όλες οι διαφορές μεταξύ των ανθρώπων καταρρίπτονται. Είναι μια πολύ δημοκρατική διαδικασία.
Πιστεύω πολύ στις προσωπικότητες και προσεγγίζω τους ανθρώπους που συναντώ ως μονάδες. Πολύ συχνά βγαίνω έξω και πιάνω την κουβέντα με ανθρώπους της γειτονιάς ή απλώς τους ρωτάω πώς είναι. Πολλοί συμμετέχουν στην κουβέντα ενεργά και τους αρέσει, κάποιοι άλλοι νιώθουν άβολα, ίσως γιατί πολλές φορές οι καλλιτέχνες θεωρούνται από πολλούς ελίτ. Νομίζουν ότι η τέχνη είναι κάτι που δεν τους αφορά επειδή έχουν πιο σοβαρά πράγματα να ασχοληθούν, όπως η επιβίωσή τους και η διατήρηση της ψυχικής και σωματικής τους υγείας.
Προσπαθώ να βρω την εννοιολογική γραμμή που θέλω να ακολουθήσω στον χώρο της τέχνης και με την κουβέντα το πετυχαίνω αυτό. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι δεν μιλάω ελληνικά. Οι περισσότεροι, βέβαια, μιλάνε αγγλικά κι εγώ χρησιμοποιώ πολύ τη γλώσσα του σώματος.
Έχω κάνει πολλούς φίλους, παρότι είναι λίγο κλειστοί οι Έλληνες και ίσως δεν θέλουν να αλλάξουν τις συνήθειές τους. Ακολουθούμε διάφορες στρατηγικές για να τους φέρουμε πιο κοντά σε αυτό που κάνουμε στη γειτονιά.
Τους ρωτάμε τι θα ήθελαν να έχει ο χώρος, διοργανώνουμε μαθήματα χορού, συζητήσεις, διαλέξεις, πάρτι. Θέλουμε να ρίξουμε λίγο φως σε μια κατάσταση που έχει πολύ σκοτάδι.
Θα φιλοξενήσουμε σύντομα κι ένα project νομαδικό που ξεκίνησε από την Αγγλία και ασχολείται με την έννοια της φωλιάς. Η έννοια της φωλιάς είναι συνδεδεμένη με την άνεση και σ' εμάς οι καλλιτέχνες παρουσίασαν κάτι που μιλούσε για το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή μια άβολη κατάσταση.
Ο χώρος μας γίνεται όλο και πιο ανοιχτός και ο κόσμος γίνεται όλο και πιο δεκτικός σε αυτά που παρουσιάζουμε. Πριν από μερικές μέρες ήρθε μια οικογένεια προσφύγων από τη Συρία και τους πρόσφερα λίγη σπανακόπιτα. Δοκίμασε το παιδί τους και μου είπε ότι του άρεσε, αλλά ότι δεν ήταν τόσο καλή όσο της μητέρας του. Του είπα "θα ήθελα πολύ να τη δοκιμάσω".
Μία ώρα αργότερα το παιδί γύρισε και μου έφερε ένα γεμάτο πιάτο με ρύζι και κοτόπουλο. Αν σκεφτείς ότι αυτά τα παιδιά δεν πάνε σχολείο επειδή βρίσκονται σε μια μεταβατική φάση (περιμένουν να φύγουν για τη Γερμανία), θεωρώ ότι είναι μεγάλη επιτυχία το γεγονός ότι νιώθουν τόσο άνετα εδώ μαζί μας.
Μας αρέσει πολύ αυτό που κάνουμε και περνάμε πραγματικά καλά. Πιστεύω ότι και οι άνθρωποι που συμμετέχουν το απολαμβάνουν. Είμαστε κοινωνικά όντα και δεν μπορούμε να ζούμε απομονωμένοι. Κι αυτό κάνει καλό και σ' εμάς τους καλλιτέχνες που δεν πιστεύουμε στην εγωιστική τέχνη, στην τέχνη που χρησιμοποιεί μέσα που δεν επικοινωνούν με τους ανθρώπους. Δεν υπάρχουν προβλήματα, μόνο λύσεις, αυτό είναι το μότο μας και είναι κάτι που ακολουθούμε στην πράξη».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
