Σε μια παραλιακή κωμόπολη της νότιας Γαλλίας ο όμορφος νεαρός Αντουάν αποφασίζει να παρακολουθήσει ένα θερινό εργαστήριο δημιουργικής γραφής που διευθύνει η καταξιωμένη και διάσημη συγγραφέας Ολιβιά Ντεζαζέ. Σ' αυτό συμμετέχει μια ομάδα νέων ανθρώπων που σκοπό έχουν να γράψουν από κοινού ένα αστυνομικό μυθιστόρημα.
Αυτή είναι η ιστορία της τελευταίας ταινίας του βραβευμένου με Χρυσό Φοίνικα («Ανάμεσα στους Τοίχους») Γάλλου σκηνοθέτη Λοράν Καντέ με τίτλο «Το Ατελιέ», σε σενάριο του σταθερού συνεργάτη του Ρομπέν Καμπιγιό.
Η ιδέα της ιστορίας για τη δημιουργία της ταινίας προήλθε από το γεγονός πως πριν από είκοσι χρόνια τα ναυπηγεία της Λα Σιοτά, όπου και γυρίστηκε η ταινία, έκλεισαν. Τότε ο δήμος έδωσε τη δυνατότητα στους νέους της πόλης να περιηγηθούν στο ένδοξο παρελθόν της, με αποτέλεσμα η ιστορική μνήμη να γίνει αντικείμενο σχολιασμού μέσω των «προβολέων» της νέας γενιάς.
Η ιδέα της ιστορίας για τη δημιουργία της ταινίας προήλθε από το γεγονός πως πριν από είκοσι χρόνια τα ναυπηγεία της Λα Σιοτά, όπου και γυρίστηκε η ταινία, έκλεισαν. Τότε ο δήμος έδωσε τη δυνατότητα στους νέους της πόλης να περιηγηθούν στο ένδοξο παρελθόν της, με αποτέλεσμα η ιστορική μνήμη να γίνει αντικείμενο σχολιασμού μέσω των «προβολέων» της νέας γενιάς.
Η Λα Σιοτά βρίσκεται κοντά στη Μασσαλία και αποτελεί τον τόπο όπου εξελίσσεται η ιστορία της ταινίας, ενώ τα εγκαταλελειμμένα ναυπηγεία γίνονται το φόντο που ενώνει το χθες με το σήμερα, τον θόρυβο με την ησυχία, τη δραστηριότητα με την ακινησία, το παρελθόν με το μέλλον. Μια παρηκμασμένη μικρή πόλη όπου κυριαρχούν τα αδιέξοδα της πολιτικοοικονομικής κρίσης.
Ο Αντουάν είναι εκείνος που από την έναρξη της ταινίας ξεχωρίζει. Μυστικοπαθής, αντικοινωνικός, μοναχικός, αλλόκοτος και ανάρμοστος, παίρνει στα σοβαρά τον βασικό στόχο του εργαστηρίου, που απευθύνεται σε άνεργους νέους, και της ιστορίας, που αφήνεται να εννοηθεί ότι ίσως εκδοθεί με το πέρας των μαθημάτων.
Στο πρώτο μισό της ταινίας το μεγαλύτερο μέρος καταλαμβάνουν οι διάλογοι ανάμεσα στους συμμετέχοντες του εργαστηρίου δημιουργικής γραφής, που φανερώνουν την πολυπολιτισμικότητά του. Αυτό το χαρακτηριστικό θα επηρεάσει κατά πολύ τις ιδέες τους όσον αφορά τη δημιουργία της ιστορίας. Εκεί ο θεατής αντιλαμβάνεται πλήρως ότι πρόκειται για έναν αντικατοπτρισμό της πραγματικότητας και οι συγκρούσεις δεν θα αργήσουν να ξεδιπλωθούν.
Όπως δήλωσε ο Λοράν Καντέ, η σχέση της συγγραφέως με τα παιδιά ήταν το σημείο στο οποίο ήθελε να επικεντρωθεί, «στο χάσμα μεταξύ των δύο αυτών κόσμων, στο σημείο όπου συγκρούονται».
Το τρέιλερ της ταινίας «Το Ατελιέ»
Παρακολουθώντας την ταινία, αντιλαμβάνεσαι ότι δεν πρόκειται μόνο για την απλή χαρτογράφηση μιας γαλλικής κωμόπολης αλλά για μια πολύ καλή αποτύπωση των σύγχρονων αδιεξόδων και των ιδεολογικών ζυμώσεων.
Η ταινία δείχνει να χωρίζεται σε δύο μέρη, στο θεωρητικό και στο πρακτικό. Ο Καντέ συνθέτει ένα ψυχολογικό θρίλερ με μια ποιητική ματιά όπου μέσα από μικρά, διάσπαρτα κομμάτια δημιουργείται ένα παζλ με πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές προεκτάσεις.
Όλα ξεκινούν ήρεμα και χαλαρά. Ο Αντουάν διατηρεί την ήσυχη καθημερινότητα έως ότου ο υφέρπων ερωτισμός ανάμεσα σε αυτόν και τη συγγραφέα αναταράξει τον εσωτερικό του κόσμο και τον οδηγήσει σε απρόβλεπτες ενέργειες.
Αναμφίβολα, με την ολοκλήρωση της ταινίας οι σκέψεις που σου έρχονται στο μυαλό έχουν να κάνουν με τις ομοιότητες που παρουσιάζουν, πλέον, οι κοινωνίες μεταξύ τους. Τα ναυπηγεία της Λα Σιοτά θυμίζουν κάλλιστα το Πέραμα, οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των νέων στο εργαστήρι δημιουργικής γραφής φέρνουν στον νου όλες τις απόψεις που διατυπώνουν ένα «αλλά» ύστερα από κάθε καταδικαστέα πράξη ή εκφράζουν απορίες, όπως η ερώτηση τι «ήθελε στα Εξάρχεια ο Γρηγορόπουλος;», μετά τη δολοφονία του.
Με την ευκαιρία, ας ανατρέξουμε στο αμφιλεγόμενο ντοκιμαντέρ «Τα κορίτσια της Χρυσής Αυγής» του Νορβηγού σκηνοθέτη Χάβαρντ Μπούστνες. Κάποια στιγμή βλέπουμε την κόρη του αρχηγού της Χρυσής Αυγής Ουρανία Μιχαλολιάκου να δείχνει στην κάμερα τη μεγάλη συλλογή της από επιτραπέζια και ταινίες της Ντίσνεϊ.
Να λέει ότι ακούει Motörhead, Slayer, Cannibal Corpse. Ή να εξομολογείται ότι αγαπημένο της βιβλίο είναι ο «Μικρός Πρίγκιπας» και να κοιτάζει με τρυφερότητα τη φωτογραφία με τον αγαπημένο της γατούλη που ζει στο σπίτι των γονιών της.
Η επιτυχία της ταινίας του Λοράν Καντέ, λοιπόν, έγκειται στο γεγονός ότι αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο τις εκφάνσεις του ολοκληρωτισμού. Είναι δίπλα σου, στον δρόμο, στο λεωφορείο, στο σχολείο, στην παραλία, στις παρέες ή στη γειτονιά.
Η ανασφάλεια, η οργή και ο θύμος προς πάσα κατεύθυνση, η απολιτίκ στάση, ο νέος πατριωτισμός, η βία, ο κυνισμός, οι απλές απαντήσεις σε σύνθετα προβλήματα, οδηγούν στην συντηρητικοποίηση του κοινωνικού συνόλου.
Στην εποχή της μερικής απασχόλησης, του «δεν έχω χρόνο», της ιδιώτευσης, των fake news, του viral, της αδιαφορίας και των νεόπτωχων η «κανονικότητα» έχει αλλάξει περιεχόμενο.
Ο ήρωας του «Ατελιέ» τηρεί ευλαβικά κάποιες καθημερινές συνήθειες: γυμνάζεται, ακούει μουσική, απομονώνεται στο δωμάτιό του, βλέπει εκπομπές ακροδεξιού περιεχομένου, παίζει videogames, κολυμπάει και πηγαίνει με τους φίλους του για σκοποβολή.
Μια ημερήσια ρουτίνα που έρχεται να πυρακτώσει το καλοκαιρινό εργαστήρι, φέρνοντας στην επιφάνεια όλους τους κινδύνους αυτής της φαινομενικής κανονικότητας.
Όταν προς το τέλος της ταινίας διαβάζει ένα απόσπασμα από την ιστορία που έγραψε όλοι τον κοιτούν αμήχανα, χωρίς να αρθρώνουν λέξη. Πρόκειται για μία από τις καλύτερες σκηνές του φιλμ, στο οποίο αποκαλύπτεται όλο το φάσμα της κατά Χάνα Άρεντ «κοινοτοπίας του κακού».
Ένας θολός τρόπος σκέψης που δεν σε βοηθά να διακρίνεις τη ροή των πραγμάτων, η οποία έχει μεταλλαχθεί, μέσω ενός ιδεολογικού πρίσματος, σε μια σκοταδιστική αντίληψη για τη ζωή. Κι έχει κάνει κυρίαρχη κοσμοθεωρία το αφήγημα της πλήρους απαξίωσης για όλους και για όλα.
Ας μην ξεχνάμε ότι μια διαιρεμένη κοινωνία επιβιώνει και τροφοδοτείται μόνο με συγκρούσεις, διαφωνίες και αντιπαραθέσεις. Και στον πυρήνα της συντηρούνται τα πιο εύφλεκτα υλικά: η αντισυστημική ψήφος, ο ρατσισμός, η συνωμοσιολογία, ο φανατισμός, η δημαγωγία, ο λαϊκισμός, η παραπληροφόρηση, η ομοφοβία και η ξενοφοβία.
Με την ολοκλήρωση της ταινίας, και χωρίς να κάνουμε spoilers, παρατηρούμε τον πρωταγωνιστή σε μια ρεαλιστική αναμέτρηση με το πρόσωπο της βίας. Τη νικά ή όχι; Αυτό θα το διαπιστώσουν όσοι δουν την ταινία. Αυτό που σίγουρα εισπράττει ο θεατής είναι η νοοτροπία της αυταρχικής ιδέας που μπορεί πολύ εύκολα να σε κάνει να σκοτώσεις.
Άλλωστε, όπως είχε πει ο Αντόνιο Γκράμσι: «Ο παλιός κόσμος πεθαίνει, ο καινούργιος παλεύει να γεννηθεί. Ζούμε στην εποχή των τεράτων».
