Η ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας. Οι αλγόριθμοι, τα δεδομένα, η ρομποτική, η βιοτεχνολογία, η γενετική, η νανοτεχνολογία, η μηχανική, οι τρισδιάστατες εκτυπώσεις, ο αυτοματισμός, η νευροβιολογία εξελίσσονται µε ραγδαίους ρυθμούς.
Θα μπορούμε, λοιπόν, σε λίγο καιρό να ανιχνεύσουμε τον καρκίνο από τη μυρωδιά μας; Θα έχει την ικανότητα το κινητό μας τηλέφωνο να τον εντοπίσει; Και με ποιους τρόπους η τεχνητή όσφρηση θα αλλάξει όλα όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα;
Ο διακεκριμένος Έλληνας εφευρέτης Ανδρέας Μέρσιν, επί σειρά ετών ερευνητής του ΜΙΤ και επικεφαλής του Label Free Research Group του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, διαθέτει όλες τις απαντήσεις, αφού έχει κάνει μερικές από τις πιο σημαντικές έρευνες στον κόσμο για την ανάπτυξη της τεχνητής όσφρησης.
Τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης στον κόσμο έχουν φιλοξενήσει συνεντεύξεις του. Οι ομιλίες του προσελκύουν τεράστιο ενδιαφέρον, ενώ οι διαλέξεις του είναι περιζήτητες. Ο Ανδρέας Μέρσιν γεννήθηκε στη Μόσχα από πατέρα Ρώσο και μητέρα Ελληνίδα. Τελείωσε το σχολείο στην Ελλάδα και συνέχισε στο Λονδίνο όπου απέκτησε τον τίτλο MSci από το Imperial College στη Θεωρητική Φυσική και την Κοσμολογία. Το 2003 ολοκλήρωσε στις ΗΠΑ τη διδακτορική του διατριβή στην Κβαντική Βιοφυσική, υπό την επίβλεψη του καθηγητή Δημήτρη Νανόπουλου, στο Texas A&M University.
Μέσω της ηλεκτρονικής μύτης θα μπορείτε να λαμβάνετε ειδοποιήσεις που θα σας προειδοποιούν ότι το σάκχαρό σας πέφτει επικίνδυνα ή ακόμη και ότι έχετε αρχίσει να εκπέμπετε την ιδιαίτερη μυρωδιά της νόσου του Πάρκινσον. Θα μπορείς ακόμη και να επιλέξεις σε ποια τουαλέτα θες να πας στο αεροδρόμιο, ανιχνεύοντας αν πριν από εσένα είχε μπει κάποιος που είχε κορωνοϊό, ελέγχοντας τα σωματίδια στον αέρα.
Ανάμεσα στα πολυάριθμα πρότζεκτ με τα οποία έχει ασχοληθεί είναι η «ηλεκτρονική μύτη», η οποία, μιμούμενη και πολλαπλασιάζοντας την όσφρηση του σκύλου, θα μπορεί να ανιχνεύσει στο σώμα μας διάφορες μορφές καρκίνου. Η συνάντησή μας έγινε διαδικτυακά στη διάρκεια ενός μικρού διαλείμματος από το επιβαρυμένο πρόγραμμά του. Βρίσκεται στο διαμέρισμά του κοντά στην περιοχή του Κέιμπριτζ της κομητείας Μίντλσεξ της Μασαχουσέτης, βόρεια της Βοστώνης και κατά μήκος του ποταμού Τσαρλς.
Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζουν στον τομέα της Βιομιμητικής, τον κλάδο της επιστήμης που αφορά στη μίμηση των μοντέλων, των συστημάτων και των στοιχείων της φύσης με σκοπό την επίλυση σύνθετων ανθρώπινων προβλημάτων.
Από την αρχή της συζήτησής μας ο γνωστός ερευνητής επισημαίνει ότι ήδη «στα σπίτια μας και στις τσέπες μας υπάρχουν ηλεκτρονικές συσκευές που μπορούν να ακούσουν, να δουν και να αισθανθούν την αφή μας. Το smartphone που έχετε πιθανώς κάνει και τα τρία. Αυτό που λείπει μόνο είναι η τεχνολογία που μπορεί να μυρίσει». Είναι ιδιαίτερα ευδιάθετος, μιλά και σκέφτεται ταχύτατα και διαθέτει έναν ευφυή τρόπο να αναπτύσσει τη σκέψη του. Πρόκειται για μια συναρπαστική προσωπικότητα και ένα κοφτερό μυαλό που διατηρεί ακόρεστη την περιέργειά του για νέες εφευρέσεις. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι ανήκει στα πιο λαμπρά μυαλά της ακαδημαϊκής κοινότητας του ΜΙΤ.
Στον ελεύθερό του χρόνο κάνει καταδύσεις και πετάει με το μονοκινητήριο αεροπλάνο του. Επίσης, επισκέπτεται την Ελλάδα μία φορά τον χρόνο, ενώ η συζήτησή μας έγινε με αφορμή τη συμμετοχή του, τον ερχόμενο Ιούνιο, στο θερινό σχολείο BioMed-AI που διοργανώνει το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για την «εποχή της έκπληξης» στην οποία ζούμε, για τα περίπλοκα πρότζεκτ που επεξεργάζεται αυτήν την περίοδο, εξηγεί γιατί «η μυρωδιά μπορεί να αναδειχθεί σ’ ένα είδος υπερδύναμης», δεν παραλείπει να αναφερθεί στον θετικό αντίκτυπο της αλματώδους τεχνολογικής εξέλιξης αλλά και στους κινδύνους της επιστημονικής γνώσης όταν χρησιμοποιηθεί ως ισχυρότατο όπλο στα χέρια του σύγχρονου ανθρώπου.
— Τι τίτλο θα δίνατε στην εποχή που ζούμε;
Ζούμε στην «εποχή της έκπληξης». Κάθε φορά προκύπτει και κάτι ξαφνικό, αναπάντεχο ή απρόβλεπτο. Από την εκλογή του Τραμπ στις ΗΠΑ, την πανδημία, τον πόλεμο στην Ουκρανία, μέχρι τις απεριόριστες δυνατότητες που μας προσφέρει πλέον η Τεχνητή Νοημοσύνη.
Είμαι 47 ετών και ανήκω σε μια γενιά που γνώριζε διαρκώς νέα δεδομένα και προκλήσεις αλλά και την αρχή πολλών πραγμάτων, όπως το διαδίκτυο, τα κινητά τηλέφωνα, οι κάμερες των smartphones αλλά και η τεχνητή μύτη, που θα έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε στη συνέχεια. Ουσιαστικά, πώς από τον κόσμο του φωτός μεταπηδούμε σε εκείνον των μορίων. Κάθε βήμα, για παράδειγμα, που κάνεις στις περιπατητικές διαδρομές σου είναι γεγονός ότι αφήνει έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών για εσένα.
— Τι είναι αυτό που τροφοδοτεί την περιέργειά σας; Ζείτε συνεχώς μ’ ένα «γιατί»;
Η περιέργεια για μένα είναι θέμα επιβίωσης αλλά και μια ανεξάντλητη πηγή νεότητας. Αν είσαι περίεργος, δεν φοβάσαι. Και χωρίς τους φόβους η ζωή είναι πολύ πιο ωραία, την απολαμβάνεις χωρίς όρια. Βρείτε, λοιπόν, κάτι το οποίο φοβάστε, ό,τι κι αν είναι αυτό. Μπορεί να είναι, π.χ., τα φίδια, το αφεντικό σας, ο θάνατος, ο φασισμός, οτιδήποτε.
Κάντε ερωτήσεις στον εαυτό σας πάνω σε αυτό το θέμα. Συνεχώς. Και θα δείτε ότι μετά από λίγο καιρό θα έχετε καταπολεμήσει τους φόβους σας, διότι θα έχει κερδίσει η επιθυμία να γνωρίσετε τις αθέατες πτυχές της πραγματικότητας που πριν λίγο δεν τολμούσατε να τις αγγίξετε. Όταν ο φόβος μετατρέπεται σε απορία, εξαφανίζεται. Είναι σαν ένα νόμισμα που έχει δύο όψεις, σαν την έκβαση του παραδοσιακού παιχνιδιού «κορόνα ή γράμματα». Όταν το ρίξεις στον αέρα και πέσει στο έδαφος, γίνεται εμφανές ποια πλευρά είναι από πάνω, είτε κορόνα θα πετύχεις είτε γράμματα.
— Είστε επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας «Label Free» που καταρρίπτει τα όρια μεταξύ της φυσικής, της βιολογίας και της επιστήμης των υλικών. Θα θέλατε να μας το εξηγήσετε;
Ουσιαστικά, χρησιμοποιώντας καινοτόμους και πρωτότυπους τρόπους εξερευνάμε λύσεις για μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας. Συγκεκριμένα, εστιάζουμε στην ανακάλυψη ασθενειών στα πρώτα τους στάδια, από τη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη έως τον καρκίνο του μαστού, αξιοποιώντας τη δύναμη της μυρωδιάς των σκύλων.
Επειδή η έγκαιρη αντιμετώπιση ορισμένων μορφών καρκίνου μπορεί να είναι θέμα ζωής και θανάτου, αυτή η έρευνα ελπίζει να σώσει ζωές, εντοπίζοντας κάποιον με καρκίνο του προστάτη, για παράδειγμα, και ξεκινώντας τη θεραπεία στα πρώτα στάδια. Έχοντας τη στήριξη ίσως του καλύτερου πανεπιστημίου αυτήν τη στιγμή στον κόσμο, του ΜΙΤ, δεν φοβόμαστε να αποτύχουμε. Επομένως, στο δικό μας εργαστήριο επιχειρούμε να εξερευνήσουμε άγνωστα πεδία.
Η άγνοια είναι αυτή που μας οδηγεί στη γνώση. Θέλουμε να ξέρουμε πώς λειτουργούν τα πάντα και γιατί συμβαίνει ό,τι συμβαίνει. Επίσης, η πρόθεσή μας είναι να κάνουμε πράγματα που έχουν θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία. Να αλλάξουμε τον κόσμο με τον τρόπο που μπορούμε.
Τα δύο πιο ενδιαφέροντα προγράμματα που αναπτύσσουμε είναι η «ηλεκτρονική μύτη» –μια συσκευή που μιμείται τη βιολογική λειτουργία της όσφρησης και μπορεί να ανιχνεύσει στο σώμα μας ακόμη και διάφορες μορφές καρκίνου– και τα βιοφωτοβολταϊκά, συσκευές χαμηλού κόστους που παράγουν ηλεκτρισμό χρησιμοποιώντας κομμένο χορτάρι και νεκρά φύλλα.
— Αυτό το διάστημα πάνω σε πιο project δουλεύτε;
Οι μύκητες ανήκουν στους αρχαιότερους οργανισμούς. Θα μπορούσαν όμως να είναι και το μέλλον των κατασκευών και των οικοδομικών υλικών; Εμείς προσπαθούμε να μετατρέψουμε τα μανιτάρια σε δομικά υλικά βιώσιμων σπιτιών και χώρων εργασίας.
Πρόσφατα, μιλώντας στη «Wall Street Journal», ανέλυσα πώς οι μύκητες μετατρέπονται σε τούβλα που ανταγωνίζονται τα παραδοσιακά οικοδομικά υλικά, όπως το σκυρόδεμα, αλλά και ποια είναι τα οφέλη αυτής της διαδικασίας. Ειδικότερα, χρησιμοποιώντας τις δυνατότητες που μας παρέχει η τεχνολογία, μέσα από το μυκήλιο, το φυτικό μέρος ενός μύκητα, επενδύουμε στην καλλιέργεια βρώσιμων μανιταριών και στη συνέχεια μετατρέπουμε τα απορρίμματα σε δομικά υλικά για την κατασκευή τούβλων.
Για να γίνει κατανοητό, η ομάδα μας προχωρά στη συγκομιδή και στο άλεσμα ενός οικολογικά καταστροφικού θάμνου για να δημιουργήσει ένα υπόστρωμα, μια τροφή δηλαδή, για την ανάπτυξη του μυκηλίου. Από τη μία λοιπόν παράγουμε γκουρμέ μανιτάρια τα οποία τα πωλούμε κανονικά, και από την άλλη αξιοποιούμε τα υπολείμματα αγροτικής παραγωγής που συμπιέζονται και μετατρέπονται σε δομικά υγιή υλικά, που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία προσιτών και αξιοπρεπών κατοικιών. Έτσι, έχουμε κατασκευάσει μερικά από τα καλύτερα τούβλα στον κόσμο.
— Και όλο αυτό έχει θετικό αντίκτυπο, ειδικά στην εποχή της κλιματικής αλλαγής.
Μέσω αυτής της διαδικασίας δημιουργούμε υγιεινές και βιώσιμες λύσεις για τρόφιμα και στέγαση με μηδενικό κόστος. Επίσης, παρέχουμε θέσεις εργασίας, ειδικά σε περιοχές που μαστίζονται από τη φτώχεια και φυσικά συμβάλλουμε στην αξιοποίηση των θάμνων τους οποίους οι ντόπιοι καίνε επειδή απορροφούν μεγάλες ποσότητες νερού, διασώζοντας έτσι την άγρια ζωή και τα λιβάδια της Ναμίμπια. Η ζωή μας εξαρτάται από τη φύση – το φαγητό που τρώτε, τα πολύτιμα μέταλλα στο τηλέφωνο ή τον υπολογιστή σας, το βαμβάκι στα ρούχα σας.
Επί του παρόντος, πολλά από τα υλικά που παίρνουμε από τη φύση είναι δωρεάν από άποψη χρημάτων, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι δωρεάν – ο πλανήτης μας είναι ήδη πεπερασμένος. Και εμείς τον εξαντλούμε.
— Ανιχνεύετε τον καρκίνο από τη μυρωδιά; Έχετε πει ότι κάποια στιγμή ακόμη και το τηλέφωνό μας θα μπορεί να τον εντοπίσει.
Είμαστε σίγουροι πλέον ότι η μυρωδιά μπορεί να αναδειχθεί σε ένα είδος υπερδύναμης. Για πολλά χρόνια τα σώματα ασφαλείας χρησιμοποιούν σκύλους για να ανακαλύπτουν βόμβες, ναρκωτικά, νεκρά σώματα ή νάρκες.
Ωστόσο, εδώ και ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μια πλειάδα ευρημάτων διεύρυνε δραματικά την αίσθησή μας για το τι μπορούν να κάνουν οι σκύλοι με τη μύτη τους. Επομένως, εμείς κατασκευάσαμε τις ηλεκτρονικές «μύτες» οι οποίες, μιμούμενες και πολλαπλασιάζοντας την όσφρηση του σκύλου, μπορούν πλέον να ανιχνεύουν στο σώμα μας διάφορες μορφές καρκίνου.
Για παράδειγμα, τα σωστά εκπαιδευμένα σκυλιά μπορούν να ανιχνεύσουν τον καρκίνο του προστάτη με πάνω από 90% ακρίβεια. Ουσιαστικά, η όσφρηση, όπως φαίνεται, είναι μερικές φορές ο καλύτερος τρόπος ανίχνευσης και διάκρισης ανάμεσα σε διαφορετικά κρυμμένα πράγματα στον κόσμο. Έχουμε φτιάξει λοιπόν μηχανήματα τα οποία μπορούν να μυρίσουν καλύτερα από ό,τι μυρίζει ο σκύλος.
Πόσο άλλαξε τη ζωή μας το ότι η κάμερα ενσωματώθηκε στα κινητά μας τηλέφωνα; Έτσι και με τα μόρια έχουμε τη δυνατότητα να μάθουμε αν ο άλλος έχει, π.χ., κορωνοϊό, αν έχει καρκίνο, κατάθλιψη, ή αν ο αέρας είναι μολυσμένος. Και μ’ έναν απλό αισθητήρα μπορούμε να πούμε ποια μόρια υπάρχουν σε ένα δωμάτιο. Και δεν μιλάμε για μια απλή συσκευή ανίχνευσης, αλλά για ένα αληθινό διαγνωστικό εργαλείο. Όσο πιο πλούσια είναι η βάση δεδομένων, τόσο καλύτερη θα είναι η μύτη, η οποία θα μπορεί να είναι ενσωματωμένη στο κινητό μας τηλέφωνο.
Μέσω της ηλεκτρονικής μύτης θα μπορείτε να λαμβάνετε ειδοποιήσεις που θα σας προειδοποιούν ότι το σάκχαρό σας πέφτει επικίνδυνα ή ακόμη και ότι έχετε αρχίσει να εκπέμπετε την ιδιαίτερη μυρωδιά της νόσου του Πάρκινσον. Θα μπορείς ακόμη και να επιλέξεις σε ποια τουαλέτα θες να πας στο αεροδρόμιο, ανιχνεύοντας αν πριν από σένα είχε μπει κάποιος που είχε κορωνοϊό, ελέγχοντας τα σωματίδια στον αέρα.
— Αυτό είναι κάτι πρωτόγνωρο, πρωτοποριακό αλλά και κάτι που θα πρέπει να μας ανησυχήσει αν βρεθεί σε λάθος χέρια. Σωστά;
Πράγματι, γιατί θα αναρωτηθούν όλοι το εξής: αν το τηλέφωνό μας μπορεί να μας μυρίσει, ποιες άλλες συσκευές θα έκαναν το ίδιο; Εάν, για παράδειγμα, οι ασθένειες ή οι ψυχικές μας καταστάσεις αφήνουν ξαφνικά ευανάγνωστες αναφορές στον αέρα, αναμφίβολα άλλοι άνθρωποι εκτός από εσάς ή τον γιατρό σας θα είναι περίεργοι να τις διαβάσουν, όπως η ασφαλιστική σας εταιρεία.
Από τη μια αποκτάς μια τεράστια δύναμη ως προς την καταπολέμηση των ασθενειών και από την άλλη ελλοχεύουν διάφοροι κίνδυνοι για το ποιοι μπορεί να την αξιοποιήσουν. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να οδηγηθούμε σε κοινωνίες επιτήρησης μέσω της όσφρησης; Πιθανόν. Μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας που κατασκευάζουν κινητά τηλέφωνα, από τη στιγμή που έχουμε τα εργαλεία για να δημιουργήσουμε αυτές τις «μύτες», θα τις χρησιμοποιήσουν για να παρακολουθήσουν εκατομμύρια τσέπες, εκεί δηλαδή που τοποθετούμε το κινητό μας τηλέφωνο. Και σταδιακά έτσι φτιάχνεται ένας χάρτης μυρωδιάς της Γης. Δεν μπορώ να φανταστώ πόσα πολλά χρήματα μπορεί να κερδίσουν διάφοροι άνθρωποι και εταιρείες στον πλανήτη.
Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, υποθέτω ότι αρκετοί άνθρωποι δεν θα έσπευδαν τόσο εύκολα να αγοράσουν τα συγκεκριμένα τηλέφωνα. Η οσμή μας σκορπά τεράστια πληροφορία για μας. Κι αυτό μόνο στη σκέψη μάς τρομάζει. Προφανώς, επειδή όλα όσα κάνουμε ως ακαδημαϊκοί είναι προσβάσιμα σε όλους, δεν θα μου κάνει εντύπωση αν κάποιοι χρησιμοποιούν ήδη αυτές τις τεχνολογικές λειτουργίες.
Προσωπικά, θεωρώ ότι είναι σχεδόν σίγουρο ότι μας κατασκοπεύουν από τη μυρωδιά μας. Πριν μάθουμε ότι υπήρχαν κάμερες παντού, είχαν ήδη τοποθετηθεί χωρίς να το ξέρουμε. Ωστόσο, θα ήμουν πολύ υποστηρικτικός σε όλες τις τεχνολογίες που μας μυρίζουν, αλλά θα ήμουν πολύ επιφυλακτικός με τις τεχνολογίες που θέλουν να τις μυρίζεις.
— Αν δεν είχατε φύγει από την Ελλάδα, θεωρείτε ότι τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά;
Φυσικά. Νομίζω η πορεία θα ήταν πολύ διαφορετική. Ευελπιστώ όμως να φέρω στην Ελλάδα πολλά από τα πράγματα που έχουμε καταφέρει.
— Σήμερα τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν νέο;
Να ακούει τους άλλους, αλλά να εμπιστεύεται κυρίως τον εαυτό του. Επίσης, θα του έλεγα να θυμάται αυτό που λέει το τραγούδι των Monty Python: «Always Look on the Bright Side of Life»: πάντα, δηλαδή, να κοιτάς τη θετική πλευρά της ζωής.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από την ίδια τη ζωή μας.
Ορισμένοι από τους κορυφαίους εμπειρογνώμονες διεθνώς, από Ευρώπη και Αμερική, στους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης, της βιοϊατρικής έρευνας, της βιοηθικής και της υπεύθυνης καινοτομίας θα μοιραστούν τις γνώσεις τους με επιστήμονες από διαφορετικά επιστημονικά πεδία (ιατροβιολογικές επιστήμες, πληροφορική, φιλοσοφία και νομική), στο θερινό σχολείο BioMed-AI, υποστηρίζοντάς τους στην εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους.
Το θερινό σχολείο θα φιλοξενηθεί στις εγκαταστάσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου (EPLO) στην Πλάκα από τις 12-16 Ιουνίου. Θα επιλεγούν τουλάχιστον 30 συμμετέχοντες από την Ελλάδα και το εξωτερικό κατόπιν υποβολής βιογραφικού σημειώματος και μιας δήλωσης 300-500 λέξεων που θα περιγράφει πώς θα επωφεληθούν από τη συμμετοχή τους στο Θερινό Σχολείο.
Το διεθνές αυτό θερινό σχολείο διοργανώνεται από το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ) υπό την αιγίδα της Ακαδημίας Αθηνών, σε συνεργασία με τη Μονάδα Αρχιμήδης του Κέντρου Αθηνά και το Center of Research Bioethics, Uppsala, Sweden (CRB). Eπιστημονικώς υπεύθυνη η δρ. Όλγα Τζωρτζάτου-Νανοπούλου. Το ανοιχτό meeting θα λάβει χώρα στην Ακαδημία Αθηνών στις 12 Ιουνίου.
