Χιών ή χιόνι; Είναι η καθαρεύουσα μια ξένη γλώσσα;

Χιών ή χιόνι; Είναι η καθαρεύουσα μια ξένη γλώσσα; Facebook Twitter
Ίσως η επαφή με τον πλούτο της λογοτεχνίας που σε κάνει να εκτιμάς την ποίηση και τον ρυθμό ενός διηγήματος του Παπαδιαμάντη, του Βιζυηνού ή του Ροΐδη είναι ο βασικός λόγος που σε εκατό χρόνια δεν θα διαβάζουν αυτά τα έργα μόνο οι φιλόλογοι και οι μελετητές.
0

Τους τελευταίους μήνες, μετά την κινηματογραφική μεταφορά της «Φόνισσας» του Παπαδιαμάντη, το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για ένα από τα πιο σημαντικά έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας αναζωπυρώθηκε. Κάποιοι έσπευσαν να το διαβάσουν για πρώτη φορά, ενώ άλλοι, που μπορεί να το θυμούνταν αμυδρά από τα σχολικά τους χρόνια, αποφάσισαν να το ξαναπιάσουν στα χέρια τους.

Οι όψιμοι αναγνώστες της «Φόνισσας» χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: σε αυτούς για τους οποίους δεν τίθεται κανένα δίλημμα και θα το διαβάσουν στη γλώσσα που γράφτηκε, δηλαδή σε μεικτή καθαρεύουσα, με τους διαλόγους σε ομιλούμενη δημοτική, διάσπαρτη από λέξεις της σκιαθίτικης ντοπιολαλιάς, και σε αυτούς που θα αναζητήσουν αποδόσεις του βιβλίου στη δημοτική. Οι δεύτεροι, ωστόσο, εξακολουθούν να γίνονται αντικείμενο χλεύης μιας μερίδας της πρώτης κατηγορίας, που υπεραμύνεται της άποψης πως ο Παπαδιαμάντης πρέπει να διαβάζεται αποκλειστικά και μόνο στο πρωτότυπο και αντιδρά σε οποιαδήποτε απόπειρα μετάφρασης, παρόλο που ανάλογες εκδόσεις κυκλοφορούν εδώ και χρόνια.

Η πικρή πραγματικότητα, που ειδικά εκπαιδευτικοί και γονείς τη γνωρίζουν καλά, είναι πως η Generation Z βρίσκει δυσνόητους όχι μόνο τον Βιζυηνό και τον Ροΐδη αλλά και τον Καζαντζάκη και τον Καραγάτση, ενίοτε και σύγχρονους λογοτέχνες με εξεζητημένο λεξιλόγιο.

Δεν είναι η πρώτη φορά που προκύπτει ένα τέτοιο θέμα. Το ζήτημα με τις ενδογλωσσικές μεταφράσεις ή μεταγλωττίσεις ή αποδόσεις, όποιον όρο κι αν προτιμά κανείς, δεν είναι καινούργιο. Πρόκειται για ένα ιδεολογικά φορτισμένο ζήτημα που κατά καιρούς, με διάφορες αφορμές, έρχεται στην επιφάνεια. Πρόσφατα ήταν το σουξέ της κινηματογραφικής «Φόνισσας» που το ανακίνησε. Παλιότερα, ήταν οι μεταφράσεις της «Πάπισσας Ιωάννας» (2005), της «Φόνισσας» (2006) και της «Γυναίκας της Ζάκυθος» (2006), αντίστοιχα από τον Δημήτρη Καλοκύρη, τον Γιώργο Αριστηνό και τον Άρη Μαραγκόπουλο από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, σε σειρά που είχε επιμεληθεί ο Άρης Μαραγκόπουλος, και η μετάφραση από τον Μένη Κουμανταρέα του διηγήματος «Έρωτας στα χιόνια» του Παπαδιαμάντη για την εφημερίδα «Το Βήμα» (27/07/1997) που είχαν προκαλέσει πολλές συζητήσεις και διαφωνίες στους κόλπους των λογοτεχνών.

Κανείς δεν αρνείται πως στις αποδόσεις έργων της καθαρεύουσας στη δημοτική χάνεται ένα μεγάλο ποσοστό του ύφους, της γοητείας και του λυρισμού του πρωτοτύπου, ειδικά για συγγραφείς όπως ο Παπαδιαμάντης και ο Βιζυηνός που μέρος της ιδιοτυπίας τους σχετίζεται άμεσα και με τη γλώσσα. Η λογοτεχνία τους είναι και η «μουσική» και ο ρυθμός και οι ιδιαίτεροι χρωματισμοί και οι μυστικές δονήσεις που δημιουργεί το γλωσσικό τους περιβάλλον κι όλα αυτά εκλείπουν σε μεγάλο βαθμό σε μια μετάφραση. Και είναι αλήθεια πως όταν,  φερ’ ειπείν, η τόσο ερωτική και υποβλητική «χιών» από τον αριστουργηματικό «Έρωτα στα χιόνια» −«K’ επάνω εις την χιόνα έπεσε χιών. Kαι η χιών εστοιβάχθη, εσωρεύθη δύο πιθαμάς, εκορυφώθη. Kαι η χιών έγινε σινδών, σάβανον»− γίνεται «χιόνι», χάνει αρκετά από τη μαγεία της: «Κι επάνω στο χιόνι έπεσε άλλο χιόνι. Και το χιόνι στοιβάχτηκε, σωρεύτηκε δυο πιθαμές, κορυφώθηκε. Και το χιόνι έγινε σεντόνι, σάβανο» (από την απόδοση του Μένη Κουμανταρέα).

Δεν πρέπει όμως να παραβλέπουμε μία αναντίρρητη αλήθεια που οι σύγχρονοι γλωσσαμύντορες την προσπερνούν εύκολα: τις πολλές κατηγορίες μη εξοικειωμένων αναγνωστών, που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες στην κατανόηση αυτών των έργων. Η καθαρεύουσα δεν είναι βέβαια γι’ αυτούς ακριβώς μια ξένη γλώσσα, αλλά αν πατρίδα είναι η γλώσσα μας, αυτή είναι μια χώρα από όπου εκπατρίστηκαν κάποτε και τώρα τους φαίνεται ανοίκεια και μακρινή. Η πικρή πραγματικότητα, που ειδικά εκπαιδευτικοί και γονείς τη γνωρίζουν καλά, είναι πως η Generation Z βρίσκει δυσνόητους όχι μόνο τον Βιζυηνό και τον Ροΐδη αλλά και τον Καζαντζάκη και τον Καραγάτση, ενίοτε και σύγχρονους λογοτέχνες με εξεζητημένο λεξιλόγιο. Αλλά και μεσήλικες με τεράστια κενά στην παιδεία ή με μηδαμινή επαφή με τα αρχαία μήπως δεν υπάρχουν; Επίσης, είναι κι όσοι μαθαίνουν τα ελληνικά ως ξένη γλώσσα ή τα ελληνικά δεν είναι η μητρική τους γλώσσα και θέλουν να έρθουν σε επαφή με αυτά τα έργα. Γιατί να τους στερήσουμε τη δυνατότητα; Αν κυκλοφορούν παράλληλα εκδόσεις στο πρωτότυπο/με επεξηγηματικές σημειώσεις, υπομνηματισμούς και γλωσσάρια/με αντικριστή μετάφραση/εκδόσεις μόνο στη δημοτική που καλύπτουν διαφορετικές αναγνωστικές ανάγκες, ελλοχεύει τόσο μεγάλος κίνδυνος να διαβάζουν μετά από χρόνια «Το αμάρτημα της μητρός μου» μόνο οι φιλόλογοι και οι μελετητές της ιστορίας;

Οι απαιτήσεις κάθε εποχής είναι διαφορετικές και όσοι σήμερα αντιμετωπίζουν περίπου ως ανοσιουργήματα αυτές τις μεταφράσεις δεν διαφέρουν πολύ από όσους εξαπέλυαν μύδρους κατά της καθιέρωσης της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας το 1976 ή του μονοτονικού συστήματος το 1982.

Ακούγεται εντελώς παράλογο, αν δεν γνωρίζει και δεν συνυπολογίσει κανείς τα ιστορικά συμφραζόμενα, πως στις αρχές του περασμένου αιώνα στην Αθήνα υπήρξαν βίαιες συμπλοκές με νεκρούς και τραυματίες επειδή μία εφημερίδα (η «Ακρόπολις») είχε δημοσιεύσει τα Ευαγγέλια μεταφρασμένα στη δημοτική από τον Αλέξανδρο Πάλλη (τα γνωστά «Ευαγγελικά»). Το γλωσσικό υπήρξε διαχρονικά πολυσύνθετο ζήτημα και ένα ναρκοθετημένο πεδίο που έχει ταλανίσει κατά καιρούς την ελληνική κοινωνία και έχει προκαλέσει αρκετούς διχασμούς και διαμάχες. Αλλά ο απόηχός του ή οι συνέπειές του δεν έχουν εκλείψει τελείως.

Ενδογλωσσικές μεταφράσεις θα συνεχίσουν να υπάρχουν, όσο υπάρχει ζήτηση γι’ αυτές. Λύσεις εύκολα και άμεσα εφαρμόσιμες ώστε όλοι να μπορούν να χαίρονται απρόσκοπτα την «Πάπισσα Ιωάννα» από το πρωτότυπο δεν υπάρχουν. Οι δυσλειτουργίες στην παιδεία είναι δομικές και βαθιές και δεν έχουν να κάνουν απλώς με την εκμάθηση των αρχαίων ελληνικών ή τον τρόπο διδασκαλίας της λογοτεχνίας στα σχολεία και τα προγράμματα σπουδών.

παπισσα ιωαννα
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Εμμανουήλ Ροΐδης, Πάπισσα Ιωάννα, εκδόσεις Gutenberg

Μπορώ να συμμεριστώ επικρίσεις ή αμφιβολίες για συγκεκριμένες ανεπαρκείς μεταφράσεις, να αποδεχτώ προτάσεις για εναλλακτικούς τρόπους εκδοτικής παρουσίασης των έργων στο κοινό και φυσικά να συμφωνήσω στην προφανή λογοτεχνική αξία και υπεροχή του πρωτοτύπου, αλλά δεν μπορώ να κατανοήσω εκείνον τον κοντόφθαλμο ελιτισμό που και κωφεύει απέναντι σε αντικειμενικές γλωσσικές δυσκολίες και απολυταρχικά υποστηρίζει τον αποκλεισμό αναγνωστών από σπουδαία κείμενα της λογοτεχνίας.

Ο Παπαδιαμάντης δεν θα κινδυνεύσει, όσες αποδόσεις του στη δημοτική κι αν γίνουν, και όσο ενδεχομένως αποτυχημένες κι αν είναι. Όπως δεν έχει εκλείψει το ενδιαφέρον του ελληνικού κοινού για τον Ντοστογιέφσκι επειδή κυκλοφορούν και κακές μεταφράσεις του. Οι κλασικοί ευτυχώς στέκουν πάνω από εποχές και πέρα από τις αδυναμίες των μεταγενέστερων στο να τους προσεγγίσουν.

Αντίστροφα, διαβάζει κανείς σήμερα τους δημοτικιστές, δημοφιλείς στην εποχή τους, ποιητές Αθανάσιο Χριστόπουλο και Ιωάννη Βηλαρά; Ή μήπως υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για τον Γρυπάρη και τον Μαλακάση; Ανάλογο με το πόσο διαβάζεται σήμερα ο Ανδρέας Εμπειρίκος; Τους έχουν ακουστά οι νεότερες γενιές; Κι αν όχι, σίγουρα δεν θα φταίνε οι ιδιωματισμοί τους, της δημοτικής σε αυτή την περίπτωση. Το ποιον συγγραφέα θα καταπιεί η λήθη και το ποιος θα επιβιώσει στον χρόνο ασφαλώς και δεν είναι μόνο ζήτημα γλώσσας.

Ίσως θα έπρεπε να μας απασχολεί περισσότερο το γεγονός ότι μόνο το 31% του ελληνικού πληθυσμού διαβάζει πάνω από πέντε βιβλία τον χρόνο και το 35% δεν διαβάζει ούτε ένα βιβλίο τον χρόνο, σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα του ΟΣΔΕΛ «Αναγνώσεις, αναγνώστες και αναγνώστριες: Το βιβλίο και το κοινό του στην Ελλάδα». Σε μια χώρα όπου οι συστηματικοί αναγνώστες δεν είναι παρά μια μειοψηφία, οι διαξιφισμοί για το αν πρέπει ή όχι να κυκλοφορούν και στη δημοτική έργα της καθαρεύουσας από μια άποψη δεν είναι παρά κυνήγι ανεμόμυλων.

Ίσως η επαφή με τον πλούτο της λογοτεχνίας που σε κάνει να εκτιμάς την ποίηση και τον ρυθμό, τη ζωντάνια και τη γλαφυρότητα, τη σαφήνεια ή την ειρωνεία και την εκφραστική δεινότητα ενός διηγήματος του Παπαδιαμάντη ή του Βιζυηνού, μιας σάτιρας του Ροΐδη, ενός ποιήματος του Εγγονόπουλου, μιας «Ωδής» του Κάλβου είναι ο βασικός λόγος που σε εκατό και διακόσια χρόνια δεν θα διαβάζουν αυτά τα έργα μόνο οι φιλόλογοι και οι μελετητές, κάτι που όχι μόνο απεύχομαι αλλά πιθανολογώ πως δεν θα συμβεί, όπως δεν εξαφανίστηκαν και τα ελληνικά με την εισροή ξένων λέξεων ή δεν γίναμε όλοι ανορθόγραφοι και αγράμματοι με την κατάργηση του πολυτονικού, όπως προέβλεπαν οι δυσοίωνες Κασσάνδρες.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΚΥΡΙΑΚΗ Κλαίτη Σωτηριάδου: «Ένας καλός μεταφραστής δεν έχει "εγώ"»

Βιβλίο / Κλαίτη Σωτηριάδου: «Ένας καλός μεταφραστής δεν έχει "εγώ"»

Η ποιήτρια, συγγραφέας και μεταφράστρια του Βάργκας Λιόσα, του Κάρλος Φουέντες, της Ιζαμπέλ Αλιέντε, του Πάμπλο Γκουτιέρεθ και του Ερνέστο Σάμπατο ανάμεσα σε άλλους, που το όνομά της συνδέθηκε κυρίως με όλο το λογοτεχνικό έργο του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες μιλά στη LifO.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

σιούτη

Οπτική Γωνία / ΟΠΕΚΕΠΕ, μεταναστευτικό και Τέμπη ζορίζουν ξανά την κυβέρνηση

Το σκάνδαλο των αγροτικών επιδοτήσεων και η πιθανή επιστροφή προσφύγων από τη Γερμανία στην Ελλάδα έρχονται να προστεθούν στα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Ο ντετέκτιβ της Σεβίλλης και οι πλαστοί πίνακες του Ελ Γκρέκο

Ρεπορτάζ / Ο ντετέκτιβ της Σεβίλλης και οι πλαστοί πίνακες του Ελ Γκρέκο

Στο βιβλίο του «Ο πλαστογράφος του Φράνκο», ένας ντετέκτιβ από τη Σεβίλλη ισχυρίζεται πως μεγάλα μουσεία, μεταξύ των οποίων και η ελληνική Εθνική Πινακοθήκη, έχουν αγοράσει πιστά αντίγραφα έργων του Ελ Γκρέκο.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Σήμερα, όταν δεν είσαι σίγουρος τι ακριβώς επαγγέλλεσαι, πιθανότατα λες πως είσαι creative director

Κοκέτα / Σήμερα, όταν δεν είσαι σίγουρος τι ακριβώς επαγγέλλεσαι, πιθανότατα λες πως είσαι creative director

Ένας σιωπηλός ιός, μια πανδημία για την οποία δεν μιλά κανείς: μανάδες, κρύψτε τα παιδιά σας από τη μάχη του creative direction. Η Δανάη Ιωάννου σε μια επιτόπια έρευνα για το επάγγελμα που σαρώνει γύρω μας τους ανθρώπους σαν κρυφή πανδημία.
ΔΑΝΑΗ ΙΩΑΝΝΟΥ
Μεταναστευτικό: Η ισπανική απάντηση

Οπτική Γωνία / Μεταναστευτικό: Η ισπανική απάντηση

Χώρες που υποδέχτηκαν σχετικά φιλικά μετανάστες είχαν οφέλη σε οικονομικό επίπεδο. Μια από αυτές είναι η Ισπανία, που τα τελευταία χρόνια έχει προχωρήσει σε θετικές μεταρρυθμίσεις που αφορούν τους τρόπους ένταξής τους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Γαϊδούρια : Ζώα εργασίας ή σιωπηλά θύματα;/ Ιπποειδή: Ζώα εργασίας ή σιωπηλά θύματα;

Ρεπορτάζ / Γαϊδούρια: Ζώα εργασίας ή θύματα κακοποίησης;

Είναι τα ιπποειδή στην Ελλάδα εργάτες χωρίς δικαιώματα; Ποιες είναι οι συνθήκες διαβίωσής τους, ποια μέριμνα υπάρχει για τη φροντίδα τους και γιατί η νομοθετική προστασία τους βρίσκεται σε μια γκρίζα ζώνη; Μιλούν στη LiFO εκπρόσωποι φιλοζωικών οργανώσεων και τοπικοί φορείς.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Guest Editors / Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Η πατριαρχία είναι παντού: στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην αισθητική, στον πολιτισμό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν σκεφτόμαστε το πολιτικό, δεν γίνεται να μη σκεφτόμαστε το φεμινιστικό.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οπτική Γωνία / «Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οι παγκόσμιες και περιφερειακές επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα και τα αδιέξοδα του Παλαιστινιακού. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια ομάδα μαθητών κατασκεύασε ρομπότ που καθαρίζει τις θάλασσες

Περιβάλλον / Πώς μια ομάδα μαθητών από τον Άλιμο έφτιαξε ρομπότ που καθαρίζει τον βυθό;

Το Greek Seabot είναι το υποβρύχιο ρομπότ που δημιούργησε μια μαθητική ομάδα από το ΕΠΑΛ Αλίμου για να βοηθήσει στον καθαρισμό των βυθών από πλαστικά και απορρίμματα. Μιλούν στη LIFO οι μαθητές για τα κίνητρά τους και το όραμά τους για ένα πιο καθαρό περιβάλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ