Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ BRET DEVEREAUX, τακτικός συνεργάτης του περιοδικού Foreign Policy, σε πρόσφατο άρθρο του για την αμερικανική πολιτική επιθεώρηση με τίτλο “Spartans Were Losers” επιχειρεί να απομυθοποιήσει τον μύθο της στρατιωτικής υπεροχής των Σπαρτιατών, θεωρώντας ότι «ο θαυμασμός του αμερικανικού στρατού για το πρωτο-φασιστικό καθεστώς της αρχαίας Σπάρτης βασίζεται σε μια στρεβλή αντίληψη της ιστορίας».
Στο άρθρο αναφέρονται μεταξύ άλλων τα εξής:
«Ο Αθηναίος ιστορικός Θουκυδίδης παρατήρησε κάποτε ότι η Σπάρτη στερούνταν τόσο πολύ εντυπωσιακών ναών ή μνημείων ώστε οι μελλοντικές γενιές που θα έβρισκαν τον τόπο έρημο θα δυσκολεύονταν να πιστέψουν ότι υπήρξε ποτέ τόσο μεγάλη δύναμη.
Αλλά ακόμη και χωρίς φυσικά μνημεία, η μνήμη της αρχαίας Σπάρτης είναι πολύ ζωντανή στις σύγχρονες Ηνωμένες Πολιτείες. Στη μαζική κουλτούρα ψυχαγωγίας, οι Σπαρτιάτες πρωταγωνιστούν σε ταινίες αλλά και σε αρκετές από τις μεγαλύτερες σειρές βιντεοπαιχνιδιών. Το εμπορικό σήμα Spartan χρησιμοποιείται για την προώθηση αγώνων με εμπόδια, εξοπλισμού γυμναστικής και πυροβόλων όπλων.
Η Σπάρτη έχει επίσης γίνει πολιτική κραυγή συσπείρωσης, μεταξύ άλλων από μέλη της άκρας δεξιάς που εισέβαλαν στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ στις 6 Ιανουαρίου 2021. Η αρχαία Σπάρτη δεν υπάρχει πια, αλλά η εξύμνησή της –η λεγόμενη “Spartaganda”– ζει και βασιλεύει.
Ο Πλούταρχος αναφέρει τους διάφορους τρόπους με τους οποίους οι Σπαρτιάτες εξευτέλιζαν και υποβίβαζαν τους είλωτες, ενώ ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης υποστήριζε ότι η θανάτωση σκλάβου αποτελούσε έγκλημα παντού στην Ελλάδα, εκτός από τη Σπάρτη. Η Σπάρτη ήταν πιθανότατα η πιο ανελεύθερη κοινωνία σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο.
Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η αγάπη του αμερικανικού στρατού για οτιδήποτε έχει να κάνει με τον μύθο της αρχαίας Σπάρτης. Ο στρατός των ΗΠΑ διαθέτει Σπαρτιάτικη Ταξιαρχία [Spartan Brigade] με σύνθημα «Η Σπάρτη ζει», Ειδική Ομάδα [Task Force] με την επωνυμία Spartan και ασκήσεις που λέγονται Spartan Warrior [Σπαρτιάτης Μαχητής], ενώ το Σώμα των Πεζοναυτών διεξάγει παράκτιες ασκήσεις με την ονομασία Spartan Trident – μια περίεργη επιλογή δεδομένου ότι οι Σπαρτιάτες ήταν πολύ κακοί στις παράκτιες επιχειρήσεις.
Μεγάλο μέρος αυτής της τάσης του να φανταζόμαστε τους Αμερικανούς στρατιώτες ως Σπαρτιάτες πολεμιστές προέρχεται από το ιστορικό μυθιστόρημα Gates of Fire του Steven Pressfield, το οποίο εξακολουθεί να περιλαμβάνεται τακτικά σε λίστες στρατιωτικής ανάγνωσης. Το βιβλίο παρουσιάζει τους Σπαρτιάτες ως ανώτερους πολεμιστές προερχόμενους από μια υπερ-στρατιωτικοποιημένη κοινωνία, οι οποίοι υπερασπίζονται με αυτοθυσία την ελευθερία (εναντίον ενός ξενικού «άλλου», ένα χαρακτηριστικό που αναδεικνύεται σαφέστερα στο κόμικ και στη μετέπειτα ταινία «300»). Η Σπάρτη σε αυτό το όραμα είναι μια ριζικά ισότιμη κοινωνία που βασίζεται στην καλλιέργεια ανδρικών πολεμικών αρετών.
Ωστόσο, αυτή η εικόνα της Σπάρτης είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου λανθασμένη. Η κοινωνία της αρχαίας Σπάρτης είναι ανάξια μίμησης ή επαίνου, ιδίως σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Κατ' αρχάς, η φήμη της στρατιωτικής υπεροχής των Σπαρτιατών αποδεικνύεται, με μια πιο προσεκτική εξέταση, μια οφθαλμαπάτη, ως επί το πλείστον. Οι σπαρτιατικοί στρατοί ήταν εξίσου πιθανό να χάσουν μάχες όσο και να τις κερδίσουν, ιδίως απέναντι σε ισότιμους αντιπάλους, όπως άλλες ελληνικές πόλεις-κράτη. Η Σπάρτη νίκησε την Αθήνα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο – αλλά μόνο αφού αποδέχτηκε περσική χορηγία για να το κάνει, ανοίγοντας ξανά την πόρτα της περσική επιρροής στο Αιγαίο, την οποία οι ελληνικές νίκες στις Πλαταιές και τη Σαλαμίνα είχαν κλείσει σχεδόν έναν αιώνα νωρίτερα.
Οι περίφημες σπαρτιατικές νίκες στις Πλαταιές και τη Μαντινεία συνοδεύτηκαν από επακόλουθες ήττες στην Πύλο, τις Αργινούσες και τελικά στα Λεύκτρα. Αυτή η τελευταία ήττα στα Λεύκτρα, η οποία επιτεύχθηκε από τη Θήβα μόλις 33 χρόνια μετά τον θρίαμβο της Σπάρτης επί της Αθήνας, έσπασε οριστικά τα νώτα της σπαρτιατικής δύναμης, υποβιβάζοντας τη Σπάρτη σε δύναμη δεύτερης κατηγορίας, θέση από την οποία δεν ανέκαμψε ποτέ.
Οι Σπαρτιάτες είχαν αρνηθεί επίσης να συμμετάσχουν στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά της Περσίας, απόφαση για την οποία ο Αλέξανδρος τους χλεύασε αφιερώνοντας τα λάφυρα των πρώτων νικών του "σε όλους τους Έλληνες εκτός από τους Σπαρτιάτες".
Αλλά ενώ οι στρατιωτικές επιδόσεις της Σπάρτης ήταν απλώς μέτριες αντικειμενικά, το τυραννικό καθεστώς της αρχαίας Σπάρτης την καθιστά εξαιρετικά κακό παράδειγμα για τους πολίτες ή τους στρατιώτες μιας σύγχρονης ελεύθερης κοινωνίας... Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων στη Σπάρτη, μεταξύ 65 και 85 τοις εκατό, ήταν είλωτες. Το ποσοστό αυτό είναι συγκλονιστικό, πολύ υψηλότερο από οποιοδήποτε άλλο αρχαίο μεσογειακό κράτος ή, για παράδειγμα, από τον αμερικανικό Νότο πριν από τον Εμφύλιο, ο οποίος δικαίως χαρακτηριζόταν ως κοινωνία των δούλων με το ένα τρίτο του πληθυσμού του υπόδουλο.
Ο Πλούταρχος αναφέρει τους διάφορους τρόπους με τους οποίους οι Σπαρτιάτες εξευτέλιζαν και υποβίβαζαν τους είλωτες, ενώ ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης υποστήριζε ότι η θανάτωση σκλάβου αποτελούσε έγκλημα παντού στην Ελλάδα, εκτός από τη Σπάρτη. Η Σπάρτη ήταν πιθανότατα η πιο ανελεύθερη κοινωνία σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο».
