Μπορεί ο κινηματογράφος να βοηθήσει να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους και να αναπτύξουν τη δική τους ματιά στον κόσμο; Και πόσο μπορεί να συμβάλλει σε αυτό η Έβδομη Τέχνη; Η Γιάννα Δεληγιάννη γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Κινηματογράφο στη Σχολή Κινηματογράφου και Τηλεόρασης Ευγενίας Χατζίκου όπου απέκτησε Κρατικό Δίπλωμα Σκηνοθεσίας. Ως ιδρύτρια και πρόεδρος της Cinemathesis έχει αφιερωθεί στην ένταξη του κινηματογράφου στον πυρήνα της εκπαίδευσης. Έτσι, διοργανώνει και υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά και νέους, με άξονα τον κινηματογράφο, κινηματογραφικές λέσχες με εκπαιδευτικό χαρακτήρα, αφηγήσεις και δράσεις εκπαιδευτικού δράματος με ερέθισμα τις Τέχνες, πολυθεματικά εργαστήρια και δράσεις, υλοποίηση μαθητικών και εκπαιδευτικών ταινιών μικρού μήκους, όλα σε συνεργασία με δημόσια και ιδιωτικά σχολεία, σχολές, δήμους, εκδοτικούς οίκους, βιβλιοθήκες, χώρους πολιτισμού και δημιουργικής απασχόλησης, camps και φεστιβάλ. Τέλος, τα τελευταία έξι χρόνια σχεδιάζει και υλοποιεί Κινηματογραφικά Εργαστήρια για παιδιά σε μικρά, μονοθέσια/ολιγοθέσια δημοτικά σχολεία νησιών άγονης γραμμής.
— Από το 2019 σχεδιάζετε και υλοποιείτε κινηματογραφικά εργαστήρια για παιδιά σε μικρά, μονοθέσια/ολιγοθέσια δημοτικά σχολεία νησιών Άγονης Γραμμής. Τι ήταν αυτό που σας παρακίνησε να κάνετε πράξη αυτήν την ιδέα, συνδυάζοντας τον κινηματογράφο με την εκπαίδευση και τα ταξίδια σε μικρούς τόπους;
Η ανάγκη να γίνει πράξη όλο αυτό προϋπήρχε μέσα μου πολλά χρόνια, αν και δεν μπορούσα να καταλήξω στο πλαίσιο και τη μορφή. Ήδη από τα χρόνια που δούλευα ως βοηθός σκηνοθέτη καταλάβαινα πως, όσο κι αν αγαπούσα τα γυρίσματα, αναζητούσα και κάτι άλλο που να έχει σχέση με τον κινηματογράφο και προσανατολιζόμουν προς την εκπαίδευση. Η αναζήτηση αυτή με οδήγησε στο «Θέατρο Πόρτα για παιδιά και νέους», όπου η καθημερινότητά μου με την Ξένια Καλογεροπούλου, την οποία θεωρώ μέντορά μου, και οι παραστάσεις για νεανικό κοινό του Θωμά Μοσχόπουλου και άλλων δημιουργών, μου άνοιξαν νέους δρόμους για τη σχέση της τέχνης με το παιδί, το σχολείο, τον εκπαιδευτικό. Άλλωστε έμεινα στο «Πόρτα» 16 ολόκληρα χρόνια, μια ολόκληρη ζωή που ουσιαστικά με ενηλικίωσε καλλιτεχνικά και επαγγελματικά. Κάπου σε εκείνα τα χρόνια πραγματοποίησα και κάποιες περιοδείες με θεατρικές παραστάσεις για τα παιδιά σε μικρά και δυσπρόσιτα νησιά, όπως τη Θηρασιά, τη Φολέγανδρο, την Κίμωλο, τη Σίκινο και αλλού και πάντα γύριζα με την αίσθηση πως θέλω να ξαναγυρίσω σε αυτά τα μέρη και σε αυτούς τους ανθρώπους με κάποιον τρόπο. Όλα αυτά «κούμπωσαν» κάποια στιγμή μέσα μου με «όχημα» τις ιδέες, τη στήριξη και την ώθηση κάποιων αγαπημένων φίλων που πίστεψαν αυτή την τρέλα που ετοιμαζόμουν να κάνω. Έτσι τα άφησα όλα πίσω μου και δημιούργησα τη Cinemathesis παίρνοντας ένα εξαιρετικά μεγάλο ρίσκο, καθώς ο φορέας είναι μη κερδοσκοπικός και δεν υπήρχε, ούτε υπάρχει πίσω μας κάποιο σταθερό κεφάλαιο, αλλά μόνο όρεξη, πολλή δουλειά και διάθεση για προσφορά· και όλα με αρκετές θυσίες.
Έχασα τον αδελφό μου ακαριαία, έτσι ξαφνικά, χωρίς καμιά προειδοποίηση, χωρίς κανένα περιθώριο να αντιδράσω, να προσπαθήσω, να ελπίσω ότι ίσως να μπορεί να σωθεί. Και κάπου εκεί έβαλα στο πάνω-πάνω σκαλί της όποιας ζωής ζούμε, τη «συνέχεια»… Τη συνέχεια που εγώ τη βρήκα και τη βιώνω μέσα από τα μάτια των παιδιών
— Θα μου πείτε μου μια ιστορία που δεν θα ξεχάσετε ποτέ από τα ταξίδια σας σε αυτά τα νησιά; Μια ανεξίτηλη ανάμνηση;
Είναι πραγματικά πολλές οι ιστορίες. Σε κάθε τόπο, κάποιο παιδί, κάποιος άνθρωπος από την τοπική κοινότητα, θα κάνει ή θα πει κάτι τόσο όμορφο, ουσιαστικό, επιδραστικό που αποτελεί τελικά και την κινητήρια δύναμη να συνεχίζουμε τον αγώνα μας. Μια συγκινητική στιγμή ήταν όταν ο Χρήστος, το τότε μοναδικό παιδί που ζούσε στους Αρκιούς, είχε απαντήσει σε μια ερώτηση ενός παιχνιδιού που κάναμε στο σχολείο του: «Αν μπορούσες να ταξιδέψεις οπουδήποτε στον κόσμο, που θα διάλεγες να πας;». Και απάντησε: «Στο Αγαθονήσι που έχει μεγάλο σχολείο, έχει 3-4 παιδιά εκεί». Αυτό μας έκανε τόσο ξεκάθαρη την ανάγκη των παιδιών που ζουν σε αυτά τα μικρά μέρη για παρέα, για παιχνίδι, για ερεθίσματα, για μελλοντικούς στόχους και μικρά ή μεγάλα όνειρα. Ή τον Τασούλη, το τότε μοναδικό παιδί που ζούσε στο Μαθράκι. Είχαμε πάει μάλιστα κοντά του δυο χρονιές. Τη μέρα που φεύγαμε, εκεί στο λιμανάκι που χαιρετιόμασταν με το παιδί, με τη δασκάλα και τη μαμά του, ο Τάσος είχε πιαστεί από το πόδι του συνεργάτη μου, του Χρήστου Πετρόπουλου -που ταξιδεύουμε πάντα μαζί, είναι το δεξί χέρι της Cinemathesis και πολύτιμος φίλος- και του έλεγε «Εσύ, θείο, δεν θα φύγεις, θα μείνεις εδώ μαζί μου!». Φανταστείτε πως μετά από αυτό πήγαμε και ξαναπήγαμε κοντά του και μάλιστα το βοηθήσαμε να υλοποιήσει ένα δικό του μαθητικό ντοκιμαντέρ για τα ταξίδια του και τη ζωή του στα νησιά. Τώρα πια ζει στην Τήλο. Άπειρες τέτοιες ιστορίες.
— Μπορεί μια κινηματογραφική ταινία να ταξιδέψει ένα παιδί και να το βγάλει από την απομόνωση;
Θα σας απαντήσω ξανά με την ιστορία μιας μικρής μας φίλης στη Σίφνο. Τελειώνοντας τις προβολές μας στο σχολείο της, με τράβηξε κοντά της, έσκυψα δίπλα της και μου ψιθύρισε στο αυτί: «Εγώ κυρία όταν βλέπω μια ταινία δεν σκέφτομαι τίποτα άλλο, μπαίνω στην ταινία και είναι σαν να βλέπω τα πιο όμορφα όνειρα».
— Ποιο είναι το όραμα της Cinemathesis;
Όραμα, στόχοι, σχέδια. Όραμά μας είναι να συνεχίσουμε να ταξιδεύουμε και να πλησιάζουμε με φυσική παρουσία όλα τα παιδιά σε κάθε τόπο. Να φτάνουμε παντού ακόμα και για ένα παιδί. Να βρισκόμαστε κοντά τους με πυρήνα και άξονα τον πολιτισμό, τις τέχνες, το παιχνίδι και τον κινηματογράφο -που είναι η δική μας μεγάλη αγάπη- και να μοιραζόμαστε και τις δικές τους αγάπες, να μαθαίνουμε τη ζωή μαζί τους μέσα από τα δικά τους ενδιαφέροντα και τις δικές τους ιδέες για έναν καλύτερο κόσμο. Να αποκτούν νόημα οι έννοιες συμπερίληψη, ισότητα, διαφορετικότητα, ίσες ευκαιρίες, ενδυνάμωση, με πράξεις στο πεδίο, πρακτικά και όχι ακαδημαϊκά και θεωρητικά. Στόχος μας είναι και να καταφέρουμε να φτιάξουμε ένα κέντρο τέχνης, ένα hub όπου θα αγκαλιάζουμε όλες αυτές τις πρωτοβουλίες και τις ιδέες, έναν χώρο για να δίνουμε ξεχωριστό «βήμα» και χρόνο σε κάθε νέο δημιουργό-θεατή-άτομο.
— Υπήρξε κάποια σπουδαία ταινία του παγκόσμιου κινηματογράφου που πυροδότησε μια όμορφη συζήτηση δίνοντας πολλά ερεθίσματα στα παιδιά; Ποια ήταν αυτή και γιατί;
Ωραία ερώτηση. Λοιπόν ναι, υπάρχει μια σπουδαία ταινία που παρουσιάζουμε πάντα στα παιδιά και αυτή είναι το «Ταξίδι στη Σελήνη» του Ζωρζ Μελιές. Το συγκεκριμένο αριστούργημα της έβδομης τέχνης που ουσιαστικά μετουσίωσε και τον κινηματογράφο από τεχνική σε τέχνη, πυροδοτεί ατελείωτες συζητήσεις με μικρούς και μεγαλύτερους θεατές. Αίσθηση προκαλεί το πώς ένας δημιουργός κατάφερε να αγγίξει το «άπιαστο», πως οπτικοποίησε το «άγνωστο» και πώς με τη φαντασία του ένας σκηνοθέτης «πάτησε» πρώτος στο φεγγάρι, χρόνια πριν πατήσουν οι αληθινοί αστροναύτες μέσα από τα επιτεύγματα της επιστήμης. Συζητήσεις γίνονται επίσης για τον φόβο του «ξένου», -του εξωγήινου πλάσματος στην ταινία-, τα παιδιά αναζητούν τις συνδέσεις με την ξενοφοβία, την προσφυγιά, τη μετανάστευση, τη βίαιη συμπεριφορά στο σήμερα, προτείνονται ιδέες για παγκόσμια συμφιλίωση πολιτισμών, λαών, ανθρώπων και πολλά άλλα θέματα που απασχολούν τα παιδιά.
— Ποιο θεωρείτε ότι είναι το μεγαλύτερο αποτύπωμα του προγράμματος σας;
Νομίζω πως κάθε παιδί που πλησιάζουμε σε κάθε τόπο, σε κάθε σχολείο, σε κάθε εργαστήρι, όπου και αν το συναντάμε, λαμβάνει από εμάς ένα «βήμα», λίγο χώρο και χρόνο, όπως ανέφερα και λίγο πριν, για να ακουστεί, να μοιραστεί, να αναρωτηθεί. Να μιλήσει χωρίς να λογοκρίνεται, χωρίς κάποιος να του κουνάει το δάχτυλο διδακτικά ή να «δαιμονοποιεί» όσα του αρέσουν. Να αισθανθεί πως δεν είναι μόνο του αυτό το παιδί, αυτό το νέο άτομο, πως ο κόσμος είναι μεγάλος και πως χωράει όλες τις σκέψεις και τις ιδέες μας. Αρκεί φυσικά να υπάρχει σεβασμός και αξιακό σύστημα. Να καταλάβει πως σημασία έχει η διαδρομή, η διαδικασία και όχι η αριστεία ή το τελικό αποτέλεσμα, αλλά η προσπάθεια να φτιάξουμε τα μονοπάτια και τους πολλούς δρόμους που μπορεί να έχει η ζωή μας, η κάθε ζωή. Το αποτύπωμα του προγράμματός μας δεν έχει σχέση με τη θεωρητική ή την τεχνική κατάρτιση που φυσικά λαμβάνει από εμάς ούτως ή άλλως κάθε εμπλεκόμενο άτομο. Ο κινηματογράφος για εμάς είναι απλά το «μέσον», ο τρόπος για ενδυνάμωση και αυτοέκφραση. Για παράδειγμα αυτή την περίοδο βρισκόμαστε στα Ειδικά σχολεία της Λήμνου στο πλαίσιο του προγράμματος «Σημεία Στήριξης» και η καθημερινότητα με τα παιδιά, τους εκπαιδευτικούς και την τοπική κοινότητα δίνει πραγματικά νόημα στη κάθε μέρα λιθαράκι-λιθαράκι, δεν είναι εύκολο. Το ίδιο βλέπουμε και με τα έφηβα άτομα στην Κέα, όπου υλοποιούμε μια δράση για το νερό και το περιβάλλον με την υποστήριξη του Cyclades Preservation Fund. Κάποια παιδιά τα βλέπουμε να «ανθίζουν», να αποκαλύπτουν αστείρευτες δεξιότητες, συναισθηματική νοημοσύνη, ωριμότητα και τόσα άλλα που ξεδιπλώνονται αργά και σε βάθος και το όποιο αποτύπωμα μπορεί να αποκαλυφθεί με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους σε πολλές και διαφορετικές χρονικές περιόδους στις ζωές κάποιων από αυτά τα παιδιά.
— Οι ταινίες με ποια κριτήρια επιλέγονται; Έχετε μπει στη διαδικασία να είναι κάτι που θα ταιριάζει περισσότερο σε κάθε τόπο;
Υπάρχουν ταινίες που θεωρούνται κλασικά αριστουργήματα, που είναι αντικειμενικά έργα τέχνης, έχουν γράψει την ιστορία τους στην έβδομη τέχνη και φυσικά τις μοιραζόμαστε με τα παιδιά και το κοινό. Παρακολουθούμε μαζί αποσπάσματα, αναλύουμε, αντλούμε ερεθίσματα, αναζητάμε πάντα την ταύτιση με το σήμερα και με τον καθένα και την καθεμία από εμάς. Υπάρχουν φυσικά και ταινίες φτιαγμένες για παιδικό και νεανικό κοινό, για θεατές μικρότερων ηλικιών με τις οποίες επίσης «δουλεύουμε» συστηματικά, καθώς η ταύτιση από ένα παιδί γίνεται πιο απτά, πιο εύκολα, πιο αυτοματοποιημένα. Αισθάνονται απευθείας πιο άνετα με τα συναισθήματα που βιώνουν ανά ηλικία. Σε σχέση με τον τόπο που ρωτήσατε, η επιλογή γίνεται μόνο ανά θεματική αν χρειαστεί και μόνο μέσα σε πλαίσιο εξωστρέφειας που οφείλει να υποστηρίζει η τέχνη. Με το βλέμμα στη μεγάλη εικόνα, σε αυτά που μπορούμε να μοιραστούμε με τον υπόλοιπο κόσμο, σε αυτά που μας ενώνουν.
— Με ποιους τρόπους μπορούν όλοι να βοηθήσουν ώστε η αισθητική καλλιέργεια να γίνει μονόδρομος; Και γιατί πιστεύετε ότι οι βιωματικές εμπειρίες απουσιάζουν από τα σχολικά προγράμματα παιδείας;
Η αισθητική καλλιέργεια ναι, είναι μονόδρομος και ναι, μαθαίνεται. Η παιδεία, ο πολιτισμός καλλιεργούνται. Ναι, πρέπει να επιμένουμε προς αυτή την κατεύθυνση με κάθε τρόπο και κυρίως χωρίς ματαίωση, αλλά με υπομονή. Είναι μια εξελικτική διαδικασία και θέλει χρόνο για να «μετακινήσει» επιλογές, συμπεριφορές, κατεστημένο, αλλά ναι, η τέχνη μπορεί να το κάνει. Βέβαια πόσο «χρήσιμο» είναι αυτό σε μια εποχή όπου όλα μετριούνται με το χρήμα, με το «φαίνεσθαι», με τη λέξη «επιτυχία» και την αναγνωρισιμότητα για όλους τους λάθος και ανούσιους λόγους; Δυστυχώς, είναι πιο εύκολο να χειραγωγήσεις και να εκμεταλλευτείς τη μάζα αν δεν σκέφτεται και δεν δημιουργεί. Γι’ αυτό φοβάμαι πως λείπει η τέχνη και το «βίωμα» από την τυπική εκπαίδευση. Και εκεί έρχεται ο καθένας από εμάς να προσπαθεί σαν μονάδα αρχικά, σαν μικρή ομάδα μετά και μακάρι σαν μια μεγάλη παρέα στη συνέχεια, να προσπαθεί να μεταλαμπαδεύει και να επιμένει στην ποιότητα και όχι στη ποσότητα. Στη πεποίθηση ότι ναι, εγώ μόνος μου, εγώ μόνη μου μπορώ να αλλάξω κάτι και να πάρω έστω κι έναν συνοδοιπόρο μαζί μου.
— Τι αγαπάτε σε αυτό που κάνετε και γιατί;
Αυτή είναι πραγματικά μια πολύ δύσκολη ερώτηση. Δεν έχω απάντηση, γιατί αν είχα θα το είχα εκλογικεύσει και αν το βάλω όλο αυτό σε κουτάκια, ίσως να μην μπορώ να το κάνω με αυτή τη δυναμική, τον έρωτα και την αγάπη που αισθάνομαι τώρα για το αντικείμενο που διάλεξα.
— Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που έχετε συναντήσει;
Η μόνη δυσκολία είναι η βιωσιμότητα σε αυτή τη χώρα που δείχνει δυστυχώς την ελάχιστη διάθεση να στηρίξει το παιδί, τον πολιτισμό και την εκπαίδευση. Η δυσκολία έχει να κάνει με το να εξηγείς συνεχώς τα αυτονόητα. Με το να είσαι ένας μη κερδοσκοπικός φορέας που μιλάει για Τέχνη και όχι για νούμερα. Αλλά φυσικά να πρέπει να ζεις κι εσύ και οι συνεργάτες σου με αξιοπρέπεια για να έχεις τα αποθέματα να συνεχίζεις. Ξέρετε, όταν όλα είναι δύσκολα στην καθημερινή επιβίωση, πρέπει κάθε μέρα να ανακαλύπτεις τρόπους να ξεκινάς συνέχεια από το μηδέν και να συνεχίζεις στοχεύοντας ψηλά. Τα ψυχικά αποθέματα τροφοδοτούνται ευτυχώς συνεχώς από τα ίδια τα παιδιά, αλλά όλα τα υπόλοιπα πρέπει όχι μόνο να τα κυνηγάς, αλλά και να φαντάζεσαι και να έχεις το σθένος και την ικανότητα να τα δημιουργείς, κάτι που δεν είναι καθόλου εύκολο. Φυσικά ο δρόμος μας συναντιέται με αρκετούς φορείς που μας υποστηρίζουν και τους ευχαριστούμε θερμά. Άλλωστε έχουμε καταφέρει να ταξιδέψουμε σε πάνω από 60 νησιά και δεκάδες άλλους προορισμούς, αλλά όλο αυτό γίνεται πραγματικά μέρα τη μέρα, ταξίδι το ταξίδι. Κάθε φορά με διαφορετικά «όνειρα» και ιδέες και αιτήματα, προτάσεις, αιτήσεις, συναντήσεις, απορρίψεις, αναβολές, χαρές και εγκρίσεις, αλλά πάντως πάντα με το ίδιο πάθος. Εφτά φορές θα πέσουμε, θα σηκωθούμε οχτώ.
— Υπάρχει μια πληγή που σας ακολουθεί και αποτέλεσε την κινητήριο δύναμη για όλα αυτά που κάνετε;
Η απώλεια. Έχασα τον αδελφό μου ακαριαία, έτσι ξαφνικά, χωρίς καμιά προειδοποίηση, χωρίς κανένα περιθώριο να αντιδράσω, να προσπαθήσω, να ελπίσω ότι ίσως να μπορεί να σωθεί. Και κάπου εκεί έβαλα στο πάνω-πάνω σκαλί της όποιας ζωής ζούμε, τη «συνέχεια»… Τη συνέχεια που εγώ τη βρήκα και τη βιώνω μέσα από τα μάτια των παιδιών και της νέας γενιάς που τη σέβομαι και την εμπιστεύομαι απόλυτα. Και μέσα από την τέχνη που την θεωρώ πανανθρώπινη δύναμη. Τώρα πια βρίσκω την ουσία μόνο στο να στηρίζει ο ένας τον άλλον. Για όσο…
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Το «μαζί».
