Μερικές φορές η Ιστορία είναι αχάριστη: ο Έντουαρντ Σεβαρνάτζε, ένας από τους ανθρώπους που άλλαξαν τον κόσμο και πέθανε προχθές σε ηλικία 86 ετών, είναι το πιο πρόσφατο θύμα της αχαριστίας της. Από τους αρχιτέκτονες της σοβιετικής περεστρόικα και ο πιο στενός συνεργάτης του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, ο Σεβαρνάτζε καλείται ως υπουργός Εξωτερικών να αποφασίσει πώς θα αντιμετωπίσει τις εξεγέρσεις που έχουν ξεσπάσει στην Πολωνία και την Ανατολική Γερμανία το σωτήριο έτος 1989.
Οι μαθουσάλες προκάτοχοί τους, τύπου Μπρέζνιεφ και Γκρομίκο, είχαν εύκολη τη λύση: θα έστελναν τα τανκς, όπως στην Πράγα το 1968 και στη Βουδαπέστη το 1956. Γκορμπατσώφ και Σεβαρνάτζε αφήνουν τους Ανατολικογερμανούς και τους Πολωνούς να αποφασίσουν για την πορεία των χωρών τους. Οι εξελίξεις που θα έβαζαν μπουρλότο στην παγκόσμια ειρήνη αποτρέπονται και ο Γκορμπατσώφ θα τιμηθεί δικαιολογημένα με το Νόμπελ Ειρήνης. Το μισό ανήκε δικαιωματικά στον Σεβαρνάτζε.
Τον γνώρισα το 1991 στη Μόσχα, λίγο καιρό μετά την πιο εντυπωσιακή παραίτηση στην ιστορία μιας Σοβιετικής Ένωσης όπου οι αξιωματούχοι άφηναν τις καρέκλες τους μόνο νεκροί. Τον Δεκέμβριο του 1990 παραιτείται από τη θέση του υπουργού των Εξωτερικών μετά από μια ομιλία στη μεγάλη σοβιετική Bουλή που θα προκαλέσει πάταγο σε όλο τον κόσμο: «Έρχεται δικτατορία.Tο λέω με πλήρη συναίσθηση των ευθυνών μου... Aς αποτελέσει η παραίτησή μου διαμαρτυρία για τη δικτατορία που έρχεται».
Ήταν ένας ήπιος και μειλίχιος άνθρωπος με ζωηρά μάτια και βλέμμα που πρόδιδε μεγάλη εσωτερική δύναμη. Τον ρώτησα τι τον είχε οδηγήσει να παρατήσει και να εκθέσει δημοσίως τον άνθρωπο με τον οποίο είχε ξεκινήσει τα πάντα. Παλιότερα, όταν ως υπουργός Eσωτερικών και Δημοσίας Tάξεως της Γεωργίας ο Σεβαρνάτζε άρχισε να παίρνει μέτρα εναντίον της παραοικονομίας και της τοπικής μαφίας, η τελευταία χρησιμοποίησε διάφορα μέσα για να τον σταματήσει, αλλά ο ίδιος δεν το έβαζε κάτω. «Kάποια στιγμή», διηγούνταν συχνά, «οι εγχώριοι μαφιόζοι μας άρχισαν να συγκεντρώνουν μεγάλα ποσά για την εξαγορά του τότε υπουργού Eσωτερικών της EΣΣΔ με σκοπό να με διορίσει εκείνος αναπληρωτή του. Δηλαδή, να μετεγκατασταθώ από την Τιφλίδα στη Μόσχα και να τους αφήσω ήσυχους».
Τη δεκαετία του '70 ανάλογα προβλήματα αντιμετωπίζει στη Σταυρούπολη και ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, του οποίου τα μεταρρυθμιστικά σχέδια για την αύξηση της αγροτικής παραγωγής σαμποτάρονται από τους τοπικούς δογματικούς. «Θυμούνται την ταξική πάλη κάθε φορά που είναι να πείσουν τον λαό ότι πρέπει να πεινάει και να ζει μέσα στη μιζέρια» θα πει στον Σεβαρνάτζε και από τότε οι δύο άνδρες συγκρότησαν ένα αχώριστο δίδυμο, συμφωνώντας σε ένα βασικό σημείο: «Δεν μπορούμε να ζούμε άλλο έτσι». Eίναι η περίφημη φράση που τότε είχε εμπνεύσει το ποίημα του Γιεβγένι Γιεφτουσένκο: «Όταν ο τόπος μας πήγε να τσακιστεί και τον κρατήσαμε με τα δόντια, την ώρα που τραβούσαμε το νιώσαμε. Δεν γίνεται να συνεχίσουμε έτσι».
«Το έκανα για να προστατεύσω τον Γκορμπατσώφ και κυρίως τη λίγη δημοκρατία που έχουμε» μου απάντησε. Πιεσμένος από το στρατιωτικό και το κομματικό κατεστημένο, ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης είχε στραφεί προς τους συντηρητικούς, που την ίδια στιγμή συνωμοτούσαν πίσω από τις πλάτες τους. «Μπορεί στη Σοβιετική Ένωση να μην παραιτείται κανείς, αλλά εμείς υποσχεθήκαμε ότι πρέπει να αλλάξουμε τα πράγματα» συμπλήρωσε. Σε μια χώρα όπου η απομάκρυνση από τα δημόσια αξιώματα και το παντοδύναμο κράτος ισοδυναμούσε με πορεία στην έρημο, ο Σύνδεσμος Eξωτερικής Πολιτικής που είχε ιδρύσει ο Σεβαρνάτζε μετά την παραίτησή του δεν διέθετε ούτε φαξ, που ήταν εξαιρετικά δυσεύρετο σε κάθε περίπτωση στη Μόσχα εκείνης της εποχής. Πριν ξεκινήσει η συνέντευξη, οι σύμβουλοί του διακριτικά με ρώτησαν αν μπορούσα να τους προμηθεύσω ένα τέτοιο μηχάνημα.
Ήταν καλοκαίρι του 1991 και τον ρώτησα αν μετά τις δημόσιες προειδοποιήσεις του ο κίνδυνος για πραξικόπημα είχε παρέλθει. «Κάθε άλλο» απάντησε, για να δικαιωθεί μερικές εβδομάδες μετά, όταν τον Αύγουστο εκείνου του έτους οι συντηρητικοί ανέτρεψαν τον Γκορμπατσώφ με ένα κακοσχεδιασμένο πραξικόπημα που κατέρρευσε σε τρεις μέρες. Δεν είχαν σχεδιάσει να συλλάβουν ούτε τον μεγάλο τους εχθρό, τον Σεβαρνάτζε, που πήγε κανονικά στο γραφείο του, στέλνοντας σε όλο τον κόσμο δηλώσεις καταγγελίας του πραξικοπήματος με το μικρό, καινούργιο του φαξ.
Το πραξικόπημα θα οδηγήσει στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ ο Σεβαρνάτζε θα αναλάβει, δύο χρόνια μετά, Πρόεδρος της ανεξάρτητης πλέον Γεωργίας. Η πατρίδα του σπαράσσεται από εμφύλιες συγκρούσεις σε τρία διαφορετικά μέτωπα. Η θητεία Σεβαρνάτζε είναι αμφιλεγόμενη, αλλά η ιστορική του συνεισφορά αναμφισβήτητη, όπως και η διανοητική του τιμιότητα: «Ξεπερνώντας τις HΠA σε ποσοστό στρατιωτικών δαπανών στο Aκαθάριστο Eθνικό Προϊόν κατά μιάμιση έως δύο φορές περίπου, παρουσιάζαμε συγκριτικά καθυστέρηση σε δαπάνες για την υγεία κατά δυόμισι φόρες... Kαταλαμβάνοντας την πρώτη θέση στην παγκόσμια αγορά όπλων... καταποντιστήκαμε στην εξηκοστή θέση σχετικά με το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού, στην τριακοστή δεύτερη σχετικά με τον μέσο όρο ζωής, στην πεντηκοστή ως προς την παιδική θνησιμότητα».
O κ. Κούλογλου είναι διευθυντής του tvxs.gr.
σχόλια