Ταξίδι στη Μεσόγειο με οδηγό τον Όμηρο

Ταξίδι στη Μεσόγειο με οδηγό τον Όμηρο Facebook Twitter
Αρκεί μια σκηνή από το φετινό καλοκαίρι για να δεις τι ακριβώς έκανε τον Αμερικανό Τζον Φρίλι, που ο θάνατός του κατέγραψε την απώλεια ενός ακόμα φιλέλληνα, να περιδιαβεί στα μέρη μας και να ονειρευτεί όμορφα ταξίδια, αλαργινά.
0

 ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

 

Ένα βιβλίο για τα χαμένα χνάρια του Ομήρου ή μάλλον για εκείνα των ηρώων του από έναν συγγραφέα που μελέτησε σε βάθος τους μύθους και την αρχαία ιστορία και αναβίωσε υπέροχα τον ρόλο των περιηγητών, πίνοντας το ίδιο κρασί και ανακαλώντας κάθε ελληνική συνήθεια, από τον ρεμβασμό μέχρι την αντιπαλότητα για μια ωραία γυναίκα στα βάθη της σκηνής του πολεμιστή. Γι' αυτό και ο Αμερικανός συγγραφέας Τζον Φρίλι, στο Ταξιδεύοντας στη Μεσόγειο με τον Όμηρο (που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Τιτίνας Σπερελάκη), συνέδεσε το παρελθόν με το σήμερα στο ομηρικό ταξίδι που ξεκινάει από την Τροία, περνάει από τα Κύθηρα και την Κρήτη, και φτάνει στη Λιβύη, στη Σικελία και στη Νάπολη, για να καταλήξει στη σημερινή Ιθάκη.

Αρκεί μια σκηνή από το φετινό καλοκαίρι για να δεις τι ακριβώς έκανε τον Αμερικανό Τζον Φρίλι, που ο θάνατός του κατέγραψε την απώλεια ενός ακόμα φιλέλληνα, να περιδιαβεί στα μέρη μας και να ονειρευτεί όμορφα ταξίδια, αλαργινά. Έγραψε για τις Κυκλάδες (Πατάκης), για τις περίτεχνες ξερολιθιές και τις αρχέγονες συνήθειες των Ιώνων που έζησαν εκεί, γύρισε την Πελοπόννησο του Μενελάου, είδε την Κρήτη του Μίνωα και αγάπησε τα Κύθηρα της Αφροδίτης. Κυρίως όμως κατάλαβε, όταν κάποια στιγμή περνούσε από το νοτιότερο άκρο της Ελλάδας «πάνω σε ένα οπλιταγωγό», επιστρέφοντας από τον πόλεμο στην Κίνα όπου είχε υπηρετήσει, ποια πρέπει να ήταν η πορεία του Οδυσσέα και θέλησε να ακολουθήσει το ταξίδι του. Έχοντας διαβάσει ήδη δύο φορές στα δεκαεννιά του το ομώνυμο ομηρικό έπος, ήξερε ότι περνούσε από τα ίδια μέρη με τον πολυμήχανο ήρωα – από τις ελάχιστες τοποθεσίες που ανέφερε ξεκάθαρα ο Όμηρος, αφού για τις περισσότερες έπρεπε κανείς να μαντέψει. Με άξονα, λοιπόν, το ίδιο το ομηρικό κείμενο και με πηγές από τον Θουκυδίδη, τον Ηρόδοτο, τον Παυσανία και τον Στράβωνα έως τους σύγχρονους περιηγητές και τους μύθους, ο Φρίλι προσπάθησε να καταγράψει ποια ακριβώς ήταν τα μέρη απ' όπου πέρασε ο Οδυσσέας και από πού κατάγονταν οι υπόλοιποι ήρωες της «Ιλιάδας». Δεν έμεινε, όμως, μόνο στα γνωστά ομηρικά έπη ή στις παραποιήσεις τους αλλά θέλησε να μελετήσει ο ίδιος την ανθρωπογεωγραφία του τόπου –του φυσικού τοπίου, των εθίμων–, να μάθει, για παράδειγμα, πώς ένα μελτέμι που φυσάει στα ίδια μέρη μέχρι σήμερα ενδεχομένως να άλλαξε την πορεία του ομηρικού ήρωα: «Το ανεμοδαρμένο ταξίδι του Οδυσσέα και των συντρόφων του από την Ίσμαρο μάλλον τους έφερε νότια μέσα από τις Κυκλάδες μέχρι την Κρήτη, όπου πρέπει να περίμεναν ούριο άνεμο για να τους οδηγήσει βορειοδυτικά προς τα Κύθηρα και τον κάβο Μαλέα».

Η ποίηση δεν λείπει από τις περιγραφές του Φρίλι, ακόμα και όταν τα ονόματα των μεγάλων ποιητών, εκτός του Ομήρου, απουσιάζουν ή, τέλος πάντων, επανέρχονται στο πλαίσιο της ανάλυσης του «ομηρικού ζητήματος», το οποίο εξετάζει σοβαρά.

Αυτή την πορεία αφηγείται αργότερα ο ίδιος ο Οδυσσέας, κάνοντας τον ζητιάνο στην Πηνελόπη, μιλώντας για τα Κύθηρα και την Κρήτη και αναφέροντας χαρακτηριστικά μια σπηλιά, αυτή που επισκέφτηκε ο Φρίλι τη δεκαετία του '80, ανακαλύπτοντας «τη σπηλιά της Ειλείθυιας, γνωστή ως Νεραϊδόσπηλιος ή Σπήλαιο των Νυμφών, που βρίσκεται στην ενδοχώρα περίπου δύο χιλιόμετρα από την Αμνισό (...) Από την Κρήτη, ο Οδυσσέας θα είχε κατευθυνθεί βορειοδυτικά για να περάσει τον κάβο Μαλέα και τα Κύθηρα και να περιπλεύσει την Πελοπόννησο, ανεβαίνοντας μέσα από τα νησιά του Ιονίου προς την Ιθάκη». Αφιερώνοντας αρκετές σελίδες στην πορφυρούσα γη των Κυθήρων, που επίσης δεσπόζει στην «Ιλιάδα» και στην «Οδύσσεια», ο συγγραφέας εξηγεί πως το όμορφο νησί δεν ήταν τυχαία αυτό της Αφροδίτης αλλά και της ωραίας Ελένης, συνδέοντας την περιοχή της αλήθειας με αυτήν του ονείρου. Το ίδιο κάνει και στην εξήγησή του για το πώς ο Οδυσσέας βρέθηκε παρασυρμένος από τους ανέμους στη Γη των Λωτοφάγων, την οποία ο συγγραφέας ταυτίζει με την Τζέρμπα, λέγοντας επίσης πως εκεί ήταν το 1977 «η βάση του συνεργείου που γύρισε την πρώτη ταινία του Πολέμου των Άστρων, έχοντας επιλεγεί μάλλον για την απόκοσμη ατμόσφαιρα της Γης των Λωτοφάγων»!


Είναι όντως γοητευτικός ο τρόπος που ο Φρίλι συνδέει όλα αυτά τα ανήκουστα κομμάτια για να αφηγηθεί ξανά, σαν ένας σύγχρονος γοητευτικός τροβαδούρος, το τραγούδι που του ψιθυρίζει στο αυτί η Μούσα, γεμάτο περιπέτειες, ανεμοδαρμένα σώματα, μνήμες μεστές από γεύσεις, πόνο και αρμύρα που ποτίζουν τα όνειρα και θρέφουν τον νόστο. Ως φόντο έχει το αχανές μπλε της Μεσογείου και ως διαφορετική χρωματική παλέτα τις απαλές αποχρώσεις της ιωνικής ενδοχώρας ή των αιολικών αποικιών – έναν απέραντο ελληνικό κόσμο τον οποίο φροντίζει διαρκώς να εικονοποιεί, καθώς επισημαίνει κοινές τεχνοτροπίες, βλέπει τα παραγάδια που απλώνονται παντού, ακούει τις βροντερές πολεμικές ιαχές στον Ελλήσποντο και την Καλλίπολη, με τη μορφή του Αγαμέμνονα να δεσπόζει πάνω από τα ίδια μέρη. Σε αυτό το ταξίδι, όπου απερίφραστα αναβιώνουν οι αρχαίοι μύθοι για να συνομιλήσουν ιδανικά με το παρόν, φαίνεται ταυτόχρονα να σέρνονται, όπως θα έλεγε και ο Τσίρκας στην αξέχαστη ανάλυσή του για τον ελληνισμό του Καβάφη, «λάσπες και διαμάντια μέσα στους αιώνες», ανακατεύοντας συνήθειες και αυτόματα αντανακλαστικά. Η ποίηση δεν λείπει από τις περιγραφές του Φρίλι, ακόμα και όταν τα ονόματα των μεγάλων ποιητών, εκτός του Ομήρου, απουσιάζουν ή, τέλος πάντων, επανέρχονται στο πλαίσιο της ανάλυσης του «ομηρικού ζητήματος», το οποίο εξετάζει σοβαρά. Γι' αυτό και η αφήγησή του δεν είναι απλώς ένα ρομαντικό ταξίδι σε μέρη που μόνο εκείνος ταυτοποιεί ως ομηρικά αλλά μια καλοστημένη σκηνοθεσία στη βάση ενός μελετημένου χάρτη που λαμβάνει εξίσου σοβαρά υπόψη τα ιστορικά τεκμήρια και τον μύθο. Ξέρει, άλλωστε, ότι η μορφή του ομηρικού μάντη, όπως ο Κάλχας, με τον οποίο εσκεμμένα κλείνει το βιβλίο του, τοποθετημένη στη σημερινή τουρκική Προκόννησο, δεν ήταν απλώς αποκύημα της φαντασίας αλλά ένα πρόσωπο που δένει μοναδικά τα όσα οι αρχαίοι φαντασιώνονταν ή φοβόντουσαν με όσα αγαστά ή πραγματικά κατάφεραν στους μακρινούς τόπους της Σικελίας ή της Τροίας. Εδώ, σε αυτό το ομηρικό έπος και στο τρωικό ταξίδι είναι που συναντάμε τελικά για πρώτη φορά τους αποκαλούμενους από τον Όμηρο «Έλληνες» ή, τουλάχιστον, αυτό ισχυρίζεται ο Φρίλι: αυτούς έτυχε να συναναστραφεί και τα ίδια μέρη να καταγράψει στο πανέμορφο αυτό βιβλίο που είναι γεμάτο από την αρετή του πολέμου, λύρες και αυλούς, επικές μάχες και καβαφικό τρόπο που, όπως θα έλεγε ο ποιητής, ήξερε ότι οι Έλληνες «είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτής τα παλαιά τους έθιμα να διηγούνται, και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε, που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι».

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΤΖΟΝ ΦΡΙΛΙ ΕΔΩ

 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM
Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Βιβλίο / Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Η Γαλλίδα συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας γεφυρώνει, με τη μυθιστορηματοποίηση της μνήμης, τη μεγάλη λογοτεχνία, από τον Μαρσέλ Προυστ μέχρι τον σύγχρονό μας Εντουάρ Λουί. Γεννήθηκε σαν σήμερα το 1940.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
ΕΠΕΞΕΡΓ. Παύλος Μεθενίτης «Αμανίτα μουσκάρια»

Το πίσω ράφι / Όταν μια ολόκληρη διμοιρία ανταρτών ξεκληρίστηκε από παραισθησιογόνα μανιτάρια

Στηριγμένο σε πραγματικά γεγονότα, το μυθιστόρημα «Αμανίτα μουσκάρια» του Παύλου Μεθενίτη εξερευνά το ζήτημα των ουσιών ως καταφύγιο αλλά και ως καταστροφή, και μας παρασύρει σ’ ένα ταξίδι ποτισμένο από την ελληνική πραγματικότητα, παραμονές της οικονομικής κρίσης.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Βιβλίο / Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Σε ένα νησί που μετρά λιγότερους από 300 μόνιμους κατοίκους, ένα παλιό καραβόσπιτο μεταμορφώθηκε σε ένα καταφύγιο πολιτισμού γεμάτο βιβλία, μουσικές και μικρούς θησαυρούς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM